نوع و زمان مصرف کودهای نیتروژنی
عنصر نیتروژن، مهمترین عنصر برای رشد گیاهان است، زیرا بیشترین درصد اندام گیاهی را تشکیل میدهد و در صورت عدم مصرف بهینه کودهای نیتروژنی کشاورز با بیشترین کاهش عملکرد مواجه میشود. در میان غلات ذرت و برنج به دلیل عملکرد بالاتر بعد از نیتروژن نسبت به پتاسیم و روی پر توقعتر میباشند. حلالیت و تحرک بالای نیتروژن در خاک باعث شده که زمان مصرف آن برای موفقیت در تولید دانه و پروتئین از اهمیت ویژهای برخوردار باشد.
بهترین زمان مصرف کودهای نیتروژنی در مزرعه گندم در زمان بیشترین نیاز گیاه به کودهای نیتروژنی است.
معمولا کودهای نیتروژنی را به صورت سرک در چهار مرحلهی:
-
یک چهارم قبل از کشت
-
یک چهارم در مرحله پنجه دهی
-
یک چهارم در مرحله تشکیل ساقه
-
و باقی مانده در مرحله گلدهی گندم
در مزراعی که از زردی و رنگ پریدگی ناشی از کمبود نیتروژن رنج میبرند کود اوره آمونیوم نیترات (UAN) سریع تر از اوره سبب رفع کمبود در مزرعه خواهد شد. به دلیل حلالیت بیشتر کود UAN نسبت به اوره مصرف اوره قبل از کاشت و اوره آمونیوم نیترات (UAN) در مرحله سرک ارجحیت دارد.
میزان مصرف اوره حداکثر 300 تا 400 کیلوگرم در هکتار با درصد کربن آلی کمتر از یک درصد بوده و مصرف آن باید بصورت تقسیط باشد. در صورتیکه اگر درصد کربن آلی خاک بیش از یک درصد باشد از مقدار کود اوره مصرفی 25 درصد کاسته میشود.
کودهای نیتروژنی قابل استفاده در مزرعه گندم
اوره آمونیوم نیترات (UAN)، اوره، اوره با پوشش گوگردی، سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم، نیترات فسفات آمونیوم، اوره سولفات
اوره آمونیوم نیترات (UAN): یکی از کودهای مایع نیتروژنی کود UAN با 30 درصد نیتروژن می‌باشد. مصرف خاکی این کود در خاکهای بدون خاکورزی ممکن است باعث هدر رفت آن شود ولی مصرف آن به همراه آب آبیاری و محلول پاشی میتواند این اثر را کاهش دهد. این کود به عنوان یک منبع نیتروژنی برای مصرف سرک نیز مناسب است.
اوره: کود اوره از ترکیب آمونیاک و گاز کربنیک در شرایط حرارت و فشار بالا تولید میشود و حاوی 46 درصد نیتروژن می‌باشد که درصد نیتروژن آن بیش از دو برابر نیتروژن سولفات آمونیوم (21 درصد) است. اوره از نظر واحد نیتروژنی مناسبترین کود جامد می‌باشد. این کود در خاک به کربنات آمونیوم هیدرولیز میشود که میتواند مستقیما مورد استفاده قرار گیرد و یا توسط ریزجانداران خاک به نیترات تبدیل و به مصرف گیاه برسد.
اوره بصورت دانههای سفید کوچک (گرانول) و اصطلاحا معروف به کود سفید یا شکری مورد استفاده قرار میگیرد. این کود بیش از 90 درصد کود نیتروژن مصرفی در ایران را به خود اختصاص داده است و با 46 درصد نیتروژن یکی از پر مصرفترین کودهای جامد است. درصد بالای نیتروژن و قیمت پایین آن، اوره را در کشور به عنوان یک جایگزین مناسب برای آمونیوم نیترات بدون آب قرار داده است.
باید توجه داشت که پخش سطحی کود اوره در خاکهای بدون خاکورزی دارای مشکلاتی است. بطوری که مقدار قابل ملاحظهای نیتروژن از طریق تصعید هدر میرود.
در هوای آفتابی و شرایط خشک از مصرف سرک بصورت پخش سطحی باید خوداری کرد. چون اوره حلالیت بسیار بالایی دارد. بنابراین در مصرف قبل از کاشت آن باید تامل بیشتری نمود و لازم است در حد امکان مصرف آن بصورت تقسیط مکرر باشد در صورتیکه درصد بازیافت و کارایی این کود در کشور ما بسیار پایین است.
اوره با پوشش گوگردی: اوره با پوشش گوگردی یکی از انواع کودهای آهسته رهش یا کندرها می‌باشد که دارای 35 درصد نیتروژن است و به علت داشتن یک لایه از گوگرد روی آن حلالیت این کود به آرامی بوده و در نتیجه نیتروژن به آهستگی حل و در اختیار گیاه قرار میگیرد و از شستشوی سریع جلوگیری میشود. این کود به علت داشتن گوگرد در جهت کاهش pH موضعی خاک نیز مناسب است. در زراعت گندم، کارایی اوره با پوشش گوگردی در مقایسه با اوره بدون پوشش بیشتر است و 50 درصد نیاز نیتروژنی مزارع گندم را قبل از کاشت با این کود و بقیه را بصورت سرک، با استفاده از سایر کودهای نیتروژنی مانند اوره یا اوره آمونیوم نیترات تامین مینمایند.
سولفات آمونیوم: ترکیبی از آمونیاک و اسید سولفوریک بوده، به علت اسیدزایی هنگام اضافه شدن به خاک (pH) ریزوسفر را تا حدودی پایین میآورد. این کود یکی از کودهای مناسب برای خاکهای آهکی به شمار میرود چون هم دارای گوگرد و هم اسیدزایی می‌باشد و به دلیل داشتن نیتروژن آمونیومی به رسها متصل و کمتر از سایر کودهای نیتروژنی از خاک شسته میشود. این کود حاوی 24 درصد گوگرد و 21 درصد نیتروژن است و مصرف آن برای محصولات باغی و سبزیصیفی توصیه میگردد.
نیترات آمونیوم: این کود حاوی 34 درصد نیتروژن است و از ترکیب اسید نیتریک حاصله از اکسیداسیون آمونیوم با آمونیاک به دست میآید. این کود به اندازه مساوی نیتروژن و آمونیاک و نیترات دارد و از نظر اسیدزایی یک کود خنثی است و به راحتی منفجر و مشتعل میشود و مقدار زیادی آب را به خود جذب می‌کند و بصورت کلوخهای در آمده و مشکل قابلیت انفجار آن را میتوان با اضافه کردن کود سولفات آمونیوم و یا سایر مواد به آن برطرف کرد.
نیترات فسفات آمونیوم: این کود از مخلوط فیزیکی 80 درصد نیترات آمونیوم و 20 درصد دی آمونیوم فسفات بدست میآید. مصرف آن قبل از کاشت در کلیه مزارع و باغ ها ایده آل می‌باشد