مسئله علف‌هاي هرز
به طور كلي خاك تمامي باغ‌ها حاوي مقادير زيادي بذور علف‌هاي هرز است كه در واقع منابع اصلي آلودگي بالقوه آن‌ها به شمار مي‌روند. عوامل آلوده كننده ديگري نيز كم و بيش به اين آلودگي كمك مي‌كنند كه از بين آن‌ها ميتوان به آب آبياري، باد، كود حيواني، ماشين آلات و ابزار و وسائل آلوده، حيوانات، پرندگان و غيره اشاره نمود.
علف‌هاي هرز در باغ‌هاي سيب مشكلات و مزاحمت‌هاي زيادي به وجود مي‌آورند. آن‌ها به خصوص در خزانه‌ها و روي نهال‌هاي جوان‌تر باعث رقابت در جذب آب، نور ومواد غذايي و ممانعت از رشد مطلوب آن‌ها مي‌گردند. رشد زياد و كنترل نشده علف‌هاي هرز باعث زشتي و بدنما شدن خزانه‌ها و باغ‌ها شده و نشانه بارز ضعف مديريت مي‌باشد و در بازديدكنندگان و خريداران نهال اثر نامطلوب به جاي مي‌گذارد. مشكلات ناشي از علف‌هاي هرز پيچنده و گياهان انگلي را نيز نبايد از نظر دور داشت. آن‌ها فرم تاج درختان و نهال‌ها را خراب نموده و از رسيدن نور كافي به آن‌ها ممانعت به عمل آورده و در برداشت محصول نيز مشكل به وجود مي‌آورند. وجود ريشه و ريزوم علف‌هاي هرزي مانند پيچك صحرايي، مرغ و اويارسلام در اطراف ريشه نهال‌ها باعث مزاحمت و اتلاف وقت در كندن نهال‌ها و آماده ساختن آن‌ها جهت فروش مي‌گردد.
علف‌هاي هرز مشكلاتي در رفت و آمد كارگران و عبور و مرور ماشين‌آلات كشاورزي به وجود آورده و ممكن است باعث مفقود شدن ميوه‌ها و بعضا ابزار كشاورزي شوند. وجود علف‌هاي هرز ميتواند در جريان آب آبياري نيز اختلال بوجود آورد.
علاوه بر اين‌ها، علف‌هاي هرز پناهگاه بعضي از حيوانات موذي بوده و نقش ميزبان براي تعدادي از حشرات، كنه‌ها و عوامل بيماري‌زا را به عهده دارند.
شناسايي و مشخصات علف‌هاي هرز
باغ‌ها چنانچه مورد رسيدگي لازم قرار نگيرند به صورت بهترين مأمن علف‌هاي هرز براي تمام فصول در مي‌آيند. در واقع اكثر علف‌هاي هرز هر منطقه را ميتوان در بين فهرست علف‌هاي هرز باغ‌هاي ميوه آن منطقه جستجو كرد. با توجه به اين موضوع، ذكر فهرست طولاني (متجاوز از 150 گونه) اسامي علف‌هاي هرز باغ‌هاي ميوه در اين مجموعه مقدور نبوده و در اين حال نياز مبرمي نيز به آن ديده نمي‌شود. بنابراين، در اين مجموعه تعدادي از مهمترين و شايع‌ترين علف‌هاي هرز باغ‌هاي ميوه انتخاب و به ذكر مختصري از مشخصات ظاهري و اكولوژيك آن‌ها بسنده مي‌گردد. اين علف‌هاي هرز همراه با تصاوير آن‌ها به ترتيب در سه گروه زير معرفي مي‌شوند.
1-پهن‌برگ‌هاي يكساله
2-پهن‌برگ‌هاي دائمي
3-تك لپه‌اي‌هاي يكساله و دائم
پهن برگ‌هاي يكساله
تاج خروس وحشی Amaranthus retroflexus
گياهي است يكساله تابستانه، ساقه ايستاده با انشعابات زياد، بلندي تا 2 متر، بافت خشن، سبز كدر، گل‌ها كوچك، سبز رنگ به صورت مجتمع در سنبله‌هاي انتهايي. با انتشار وسيع در سطح كشور و قدرت توليد ده‌ها هزار بذر در هر بوته. زمين‌هاي شخم خورده، نسبتا خشك و حاصلخيز براي رشد آن مناسب بوده و تا حدودي گرما دوست نيز می‌باشد.
انواع ديگري از تاج خروس‌هاي وحشي با ظواهر و عادات رويشي متفاوت در باغ‌ها رويش پيدا مي‌كنند كه در اين جا نيازي به معرفي همه آن‌ها نمي‌بيند. بديهي است گونه‌هاي گسترده تر قابليت تحمل بيشتري در مقابل عمليات تراش دادن يا كنده شدن از خود نشان مي‌دهند و امكان توسعه آن‌ها بيشتر مي‌شود.
شکل 1- علف‌هرز تاج خروس وحشی
سلمه تره Chenopodium album
يكساله تابستانه، داراي انشعابات پراكنده، بلندي تا 1 متر، برگ‌ها به اشكال متفاوت ظاهر مي‌شوند. خاك‌هاي مرطوب، سبك و نرم را ترجيح ميدهد. ساقه‌هاي آن موقعي كه گياه رشد كافي مي‌كند نسبتا چوبي و محكم مي‌شـود. ريشه‌هاي نسبتا متراكم دارد كه باعث مي‌شود به سختي از زمين كنده شـود. گل آذين در انتهاي شاخه‌ها معمولا بدون برگ تشكيل مي‌شود. از بوته‌هايي كه در حال تشكيل بذر هستند نبايد به عنوان خاك برگ استفاده شود. سلمه تره متعلق به خانواده چغندر (Chenopodiaceae) است و از اين خانواده علف‌هاي هرز ديگري منجمله اسفناج باغ (Atriplex patula) نيز كم و بيش در باغ‌ها ايجاد مزاحمت مي‌كنند كه از بين آن‌ها سلمه تره به عنوان نمونه ذكر گرديد.
شکل2- علف‌هرز سلمه تره
کیسه كشيش Capsella bursa-pastoris
يكساله زمستانه كه در اوائل بهار به گل و بذر مي‌رود. با انتشار وسيع در باغ‌ها و مزارع. ساقه ايستاده با انشعابات معدود انتهايي. برگ‌هـا بدون دمبرگ ودر پايين به صورت فشرده (روزت) معمولا خاك‌هاي تا حدودي لومي هوموسي و سبك را ترجيح ميدهد. در مقابل عمليات مكانيكي كه طبعا بايد قبل از تشكيل بذر صورت گيرد مقاومتي نشان نمي‌دهد و در مقابل اكثر علفكش‌ها نيز حساس مي‌باشد. كيسه كشيش به عنوان نمونه تيره شب بو (Cruciferae) معرفي گرديد. گونه‌هاي بسياري متعلق به اين خانواده در باغ‌هاي ميوه رويش پيدا مي‌كند كه مجال معرفي همه آن‌ها در اين مجموعه نمي‌باشد.
گاو چاق کن Lactuca serrioia
يكساله با رويش پاييزه، بلندي تا 5/1 متر، ساقه خشبي، در قسمت بالا منشعب، پراكنده در سرتاسر ايران داراي شيرابه سفيد رنگ. برگ‌ها اغلب با بريدگي‌هاي عميق در حاشيه. رگبرگ اصلي در پشت برگ خاردار. بذر پس از رسيدن به سادگي توسط باد به اطراف پراكنده مي‌شود. اراضي شخم خورده حاصلخيز قليايي و باغ‌ها و حاشيه مزارع براي رشد آن مناسب مي‌باشد. خشن بـودن ساقه‌هاي گاو چاق كن باعث مي‌شود برش آن تا حدودي با مشكل مواجه شود.
شکل 3- علف هرز کاهوی خاردار(گاو چاق کن)
هفت‌بند خوابیده Polygonum aviculare
يكساله با رويش زمستانه و بهاره زود كه در طول بهار و تابستان در مرحله گل ديده مي‌شود. ساقه‌هاي فنري، بندبند و محكم دارد كه به صورت منشعب از محل طوقه در جهات مختلف روي زمين گسترش پيدا كرده و در حالت انفرادي و به دور از رقابت، مساحت قابل توجهي را مي‌پوشاند. خاك‌هاي فشرده و فقير را بيشتر دوست دارد. بنابراين، جاده‌هاي شني، حاشيه خيابان‌ها و نظاير آن‌ها نقاط مناسبي براي رشد اين علف‌هرز به شمار مي‌روند. علف هرزي است مقاوم در مقابل عمليات مكانيكي و حتي در مقابل بعضي علفكش‌ها. گونه ديگر شبيه آن به نام هفت بند ايستاده (P.patulum) مي‌باشد كه بر خلاف گونه قبلي بيشتر طالب خاك‌هاي نرم و شخم خورده بوده و رويش آن نيز به صورت نيمه ايستاده مي‌باشد.
خرفه Portulaca oleracea
يكساله كه در فصول بهار و تابستان جوانه مي‌زند. ساقه‌هاي گوشتي و ضخيم و قرمز رنگ و منشعب آن روي زمين گسترده مي‌شود. علف هرز بسيار شايع كه به علت گوشتي بودن ساقه و برگ‌هاي آن تحمل زيادي نسبت به گرما و خشكي دارد. بذور ريز و سياه رنگ فراواني توليد مي‌كند. به علت خوابيدگي روي زمين از ادوات برش مصون مانده و در مقابل علفكش‌هاي پس رويشي عمومي (غيرانتخابي) متداول نيز تا حدودي از خود مقاومت نشان ميدهد. پس از وجين شدن چنانچه در شرايط مساعد قرار گيرد با توليد ريشه‌هاي نابجا مجددا ادامه زندگی ميدهد. زمين‌ها نرم، حاصلخيز و سبك را ترجيح ميدهد.
تاج ريزي سیاه Solanum nigrum
يكساله تابستانه، ايستاده با ساقه‌هاي منشعب. ميوه به شكل انگورك‌هاي گرد سياه رنگ، به صورت مجتمع توسط دمگل‌هاي نسبتا بلند در فاصله برگ‌ها از روي ساقه‌ها آويزان. گياهي سمي و شايع در اكثر باغ‌ها، زمين‌هاي لومي كمي اسيدي تا قليايي، هوموسي، نفوذپذير، نرم و غني از لحاظ ازت را ترجیح می دهد. گونه ای شبیه آن به نام تاج ریزی زرد (Solanaceae) عروسك پشت پرده (Physalis alkekengi) وگونه‌هاي ديگري از همان جنس مانند (P.cf.angulata) را ميتوان نام برد كه ميوه دومي بر خلاف اولي كه قرمز است به رنگ سبز مي‌باشد.
شیر تیغک نرم Sonchus oleracus
يكساله با ساقه ايستاده، توخالي و معمولا منشعب، پر برگ، شيرابه‌دار. بريدگي در برگ‌ها نسبتا عميق و تا حدودي متقارن .قسمت انتهايي برگ 3 گوش. قاعده برگ داراي گوشوارک راست و نوكدار (برخلاف شيرك زبر S.asper كه در آن گوشوارك‌هاي برگ پيچيده و گرد است). علف هرزي است بسيار شايع در باغ‌ها و مزارع و حواشي و نقاط متروكه. خاك‌هاي ازته، نسبتا لومي، شني و سنگلاخ و كمي مرطوب را ترجيح ميدهد. تا 20 هزار بذر در هر گياه توليد مي‌كند كه به آساني توسط باد به اطراف منتشر مي‌شوند.
گندمک Stellaria media
يكساله كه در پاييز يا در نقاط سايه و خنك در هر موقع از سال جوانه مي‌زند. ساقه‌هاي نازك و منشعب، برگ‌هاي صاف و نوكدار و گل‌هاي سفيد منفرد از ويژگي‌هاي اين علف هرز است. ساقه‌ها روي زمين گسترده شده و در محل اتصال با خاك توليد ريشه مي‌كنند. كندن و جمع‌آوري قسمت‌هاي هوايي چندان مشكل نيست ولي ريشه‌هاي باقيمانده در زمين مجددا توليد گياهان جديد مي‌كنند. از ارديبهشت شروع به توليد بذر مي‌كند كه براي چند ماه ادامه مي‌يابد. گندمك ميتواند در خزانه‌ها مشكلات جدي‌تري به وجود آورد. چنانچه به موقع كنترل نشود بذور فراواني به زمين مي‌ريزد كه براي سال‌هاي بيشتري آلودگی را تداوم مي‌بخشد. توده‌هاي انبود گندمك پوشش مناسبي براي تجمع آفاتي مانند راب مي‌باشد.