باکتری‌ها موجودات کوچک و ساده‌ای هستند که در زندگی انسان بسیار حائز اهمیت فراوانی می‌باشند. بیشتر آنها به حالت گندرویی به سر می‌برندو سالانه مقدار قابل توجهی از مواد آلی را که به وسیله انسان‌ها و کارخانجات و مواد حاصل از مرگ و میر گیاهان و جانوران می‌باشد تجزیه و به چرخه حیاتی موجودات زنده کمک می‌کنند. چندین گونه در انسان بیماری‌هایی را به وجود می‌آورند. مانند سل، ذات‌الریه، تیفوئید (حصبه)، و در حیوانات بیماری‌هایی از قبیل سیاخ زخم، تب مالت ایجاد می‌نمایند. باکتری‌ها معمولا از یک سلول پروکاریوتی تشکیل یافته‌اند تاکنون حدود 1600 گونه شناسایی شده‌اند که حدود 80 گونه آن در گیاهان ایجاد بیماری می‌نماید که بسیاری از آنان از نظر تعداد پاتوار آلوده کننده گیاهی با هم تفاوت دارند. برخی از باکتری‌ها ساپروفیت اختیاری می‌باشند و روی محیط کشت‌ها مصنوعی رشد می‌نمایند، ولی باکتری‌های سخت کشت آوندی را به آسانی نمی‌توان کشت داد و برای برخی از آنها، هنوز محیط کشتی پیدا نشده است.
خصوصیات باکتری‌های بیماریزای گیاهی
مورفولوژی
تقریبا تمامی باکتری‌های بیماریزای گیاهی از نظر شکل‌شناسی میله‌ای می‌باشند، به استثنای Streptomyces، (شکل 1) که رشته‌ای است.
شکل 1ـ باکتری Streptomyces، یک باکتری رشته‌ای شکل است.
باکتری‌های میله‌ای کم و بیش کوتاه و استوانه‌ای، در کشت‌های جوان حدود 6/0 تا 5/3 میکرون طول و 5/0 تا 1 میکرون قطر دارند. در کشت‌های مسن‌تر یا در حرارت‌های بالا میله‌های برخی گونه‌ها بلندتر و حتی ممکن است در این حالت رشته‌ای به نظر برسند، گاهی تغییرات و انحراف‌هایی در شکل میله به صورت گرزی یا به شکل حرف Y و V یا دیگر اشکال به وجود می‌آیند. بعضی از آنها به صورت جفتی یا زنجیره‌های کوتاه یافت می‌شوند. دیواره سلولی بیشتر گونه‌ها با مواد صمغی و چسبناکی پوشانده شده که ممکن است به صورت لایه‌ای نازک باشد که لایه لعاب خوانده می‌شود (Slime layer) و یا ضخیم باش و توده بزرگی را در اطراف سلول تشکیل دهد (کپسول)، بیشتر باکتری‌های بیماریزای گیاهی دارای تاژک‌های نخی و ظریف هستند که از سلول باکتری خیلی بلندتر می‌باشند، برخی فقط یک تاژک در یک طرف سلول باکتری دارند و عده‌ای هم داراری تاژک‌های زیادی در تمام سلول می‌باشند. در گونه‌های رشته‌ای (Streptomyces) سلول‌ها از رشته‌های بدون جدار، منشعب معمولا مارپیچی تشکیل و در روی هیف‌های هوایی زنجیره‌های کنیدی تولید می‌کنند. باکتری‌های منفرد زیر میکروسکوپ به نظر بی‌رنگ یا سفید مایل به زرد دیده می‌شوند و دیدن جزئیات آنها بسیار دشوار است. موقعی که باکتری‌های منفرد در سطح یا در داخل یک محیط جامد اجازه رشد و تکثیر پیدا کند نتایج آن فورا توده قابل رؤیتی به نام پرگنه یا کلنی به وجود می‌آورند. کلنی‌های گونه‌های مختلف از نظر اندازه شکل و شکل حاشیه، ارتفاع و رنگ (شکل 2) که هر کدام ممکن است از اختصاصات آن باکتری باشد، تفاوت دارند.
شکل 2ـ نمونه‌ای از محیط کشت حاوی باکتری‌های بیمارگر گیاهی
قطر کلنی‌ها از یک میلی‌متر تا چندین سانتی‌متر بوده و ممکن است کروی، بیضوی یا نامنظم باشد، حاشیه آنها ممکن است صاف، زاویه‌دار، موجی و از نظر ارتفاع مسطح، برجسته یا گنبدی شکل یا چروکیده باشد و کلنی بیشتر گونه‌ها مایل به سفید یا خاکستری است، اما برخی زرد، قرمز یا به رنگ‌های دیگر هستند، برخی مواد رنگینه‌ای قابل انتشار در آگار تولید می‌کنند. سلول‌های باکتریایی، دیواره‌های سلولی نازک نسبتا محکم و تا حدودی سخت دارند که کاملا از غشا سیتوپلاسمی داخلی قابل تفکیک است، اما گاهی به نظر می‌رسد که با لایه لعابی خارجی یا کپسول در هم ادغام و آمیخته باشد، دیواره سلولی محتویات سلول را در بر می‌گیرد، عبور مواد غذایی را به داخل و خروج مواد دفعی، آنزیم‌های گوارشی و دیگر مواد دفعی سلول باکتریایی را امکان‌پذیر می‌سازد. مجموعه مواد داخل دیواره سلول، پروتوپلاست را تشکیل می‌دهند پروتوپلاست از غشا پروتوپلاسمی یا سیتوپلاسمی تشکیل شده است که درجه نفوذپذیری انتخابی مواد گوناگون را به داخل و خارج از سلول تعیین می‌کند، سیتوپلاسم آمیخته، پیچیده‌ای از پروتئین‌ها، لیپیدها و کربوهیدرات‌ها و بسیاری دیگر از ترکیبات آلی و معدنی و آب است، مواد هسته‌ای از یک کروموزوم بزرگ مدور مرکب از DNA تشکیل یافته و بدنه اصلی ماده ژنتیکی باکتری را تشکیل می‌دهد و به اشکال کروی، بیضوی یا دمبلی شکل در داخل سیتوپلاسم نمایان می‌شوند.
عدالت، علی (1381). بیماری‌های گیاهی (چاپ اول). تهران: انتشارات آوای نور.