مقاله آشنایی با زراعت نیشکر

نیشکر از گیاهان مهم قندی است که کشت و کار آن سابقه طولانی دارد. نیشکر سرشار از قند است و در تهیه شکر سفید و قهوهای مورد استفاده قرار میگیرد. آب نیشکر که سرشار از مواد مغذی ضروری میباشد، بسیار سالم و مفید است. ساقه نیشکر دارای 14 تا 17 درصد ساکارز  بوده از ساقه نیشکر در تهیه کاغذ و مقوای ساختمانی، تخته صنعتی همچنین بعد از استخراج قند ملاس و تفاله آن به عنوان محصول جانبی که که از آنها به ترتیب در تهیه الکل و تغذیه دام استفاده می‌شود. نيشکر يک گياه منوکالچر است يعنى داراى تناوب نمیباشد و به تنهایى کشت میشود و پس از ۶-۵ سال دوره بهره‌بردارى به آيش گذاشته میشود و مجدداً کشت میشود. در هندوستان بين نيشکر، برنج میکارند.

 

مشخصات گیاهشناسی نیشکر

نيشکر از خانواده (Gramineae) است، که داراى چهار قسمت اصلى ريشه، ساقه، برگ و گل و يا خوشه میباشد. برگهاى آن به صورت متناوب به گرهها اتصال دارند. نيشکر گياهی است بلند و چند ساله و مخصوص آب و هوای گرم و مرطوب است. اين گياه جهت توليد، ساقههای بدون انشعاب، با ارتفاع سه تا چهار متر و قطر حدود پنج سانتی متر که از ناحيهی پايه پنجههايی را ايجاد مینمايد. ساقهی توپر و غير منشعب اين گياه در برش عرضی، تقريبا استوانه‌ای يا بيضی شکل بوده و دارای بندهای مشخصی است که هر کدام شامل يک گره و ميان گره می‌باشد. هر گره شامل يک جوانهی جانبی، يک نوار حاوی ريشههای اوليه و يک حلقه‌ی رشد می‌باشد.

ساقه نيشکر قسمتى از گياه است که ماده قندی، در آن ذخيره میشود و مانند ساير گياهان تيره غلات، بندبند و گرهدار است ساقهها دارای پوشش مومی هستند که از اتلاف آب به واسطهی تعرق می‌کاهد. ريشه نيشکر، استوانهاى است که هر چه به طرف نقطه رويش نزديکتر شود، باريکتر میشود. مدت کوتاهی پس از کشت قلمهی نيشکر، دو نوع ريشه به وجود می‌آيد، ريشه‌هايی که از قلمه توليد میشوند نازک و منشعب هستند و ريشه‌هايی که از ناحيه‌ی توليد ريشه‌ی پنجه‌ها به وجود می‌آيند ضخيم و آبدار بوده و خيلی کمتر منشعب می‌شوند. برگها به صورت متناوب و در دو رديف متقابل، در پايهی گرهها به ساقه متصـل هستند. هر برگ شامل دو قسمـت غلاف و پهنک است.

جدول 1- مشخصات گیاهشناسی نیشکر

نام فارسی

نیشکر

نام انگلیسی

Sugar cane

نام علمی

Saccharum officinarum

خانواده

گندومیان (گرامینه)

 

 شکل ظاهری گیاه نیشکر

شکل 1- شکل ظاهری گیاه نیشکر

تکثیر

کاشت قلمه: در ايران براى تهيه قلمه مناسب، از قمه نی‌برى و يا داسهاى مخصوص که قبلاً ضدعفونى شده باشد استفاده میشود تا از سرايت بيماریهاى قارچى به گياه جلوگيرى شود. قلمه انتخابى حداقل داراى ۳جوانه و طول آن بين  ۳۷ تا ۶۷ سانتیمتر و محل قطع آن در وسط دو گره میباشد. براى پيشگيرى از سرايت امراض، قلمه‌ها را کاملاً ضدعفونى کرده و دقت می‌شود که فاصله بين زمان قطع و کاشت قلمه بسيار کوتاه باشد.

تکثیر نیشکر به روش قلمه ساقه

شکل 2- تکثیر نیشکر به روش قلمه ساقه

کاشت بذر: کاشت بذر هنگامى انجام میگيرد که هدف، توليد نژاد جديدى از نيشکر است که بدين ترتيب محققين اصلاح نبات می‌توانند نژادهاى جديدى از نيشکر را از نظر زودرسی، مطابقت با آب و هواى محيط‌هاى مختلف، مقاومت در مقابل بيماریها، افزايش ميزان محصول، مقاومت به ورس و درصد قند را به وجود آورند.

کاشت

زمان مناسب کاشت نيشکر از نيمه دوم مرداد تا اواخر مهرماه میباشد. بايد توجه داشت که کشتهاى که با تأخير انجام شود در سال بعد کاهش محصول خواهد داشت. قلمه‌ها را پس از آماده شدن به طور افقى در کف جویها می‌خوابانند و بر روى آن به ارتفاع 3 تا 7 سانتیمتر خاک می‌ريزند و بلافاصله آبيارى می‌کنند.
تعداد قلمه‌هاى نيشکر کاشته شده در هر هکتار بستگى به شرايط محيط، رقم گياه، مقدار و چگونگى آبياری، روش کاشت و ساير عوامل ديگر دارد اما در هر صورت پس از تهيه زمين و قلمه‌ها براى هر هکتار زمين حدود ۱۷-۲۵هزار قلمه مورد نياز میباشد.

بهترين محيط رشد برای نيشکر احتمالا خاک لوم تا لومی رسی با عمق بيشتر از يک متر و ساختمان خوب و پايدار است. به طور کلی گياه نيشکر در مقابل شوری مقاومت خوبی از خود نشان می‌دهد اما در برخی موارد به علت وجود شوری بسيار زياد گياه رشد کافی نمی‌نمايد و رنگ برگ، به سمت بی‌رنگی و زردی تمايل پيدا می‌کند.

از نظر آب و هوايی نيز به طور کلی گياه نيشکر يک گياه گرمسيری میباشد.  هوا در دوره‌ی رشد بايد گرم و متوسط حرارت روزانه در حدود ۳۷درجه سانتیگراد باشد. رطوبت مورد نياز بايد تامين شود و ميزان تابش آفتاب بايد زياد باشد.

داشت

پس از کشت قلمههاى نيشکر که از بيستم مرداد شروع می‌شود اولين دور آبيارى انجام میگيرد. دومين مرحله آبياری، ۶ روز پس از نوبت اول است. به طور کلى فاصله دو آبيارى بستگى به درجه حرارت جنس خاک و قدرت چسبندگى آن دارد.

مزرعه نیشکر

شکل 3- مزرعه نیشکر

به طور کلی نياز نيشکر تنها به برخی از عناصر همچون ازت، پتاسيم و گاهی فسفر و منيزيم محدود می‌گردد. ازت ماده‌ای است که مستقيماً در رشد نيشکر مؤثر و زمانی جذب گياه مي‌گردد که آب کافی در اطراف ريشه‌ها بوده و ازت در آب حل شده و جذب گردد. استفاده اصلی نيشکر از ازت از فروردين تا اوايل شهريور می‌باشد که گياه رشد اصلی خود را طی می‌کند. در اثر کمبود ازت رنگ برگ‌ها سبز مايل به زرد شده، قطر ساقه‌ها باريک‌تر از حد طبيعی می‌شود. از طرف ديگر کمبود ازت سبب کمی رشد نبات می‌شود و در صورت کمبود ازت در خاک، نيشکر نمی‌تواند ساير مواد را به خوبی جذب نمايد. ازت و آب با هم در تشکيل قند مؤثر می‌باشند. افزودن ازت به زمين موجب رشد اندام‌های هوايی و پنجهزنی بيشتر می‌شود.

برداشت

برای سنجش اينکه گياه رسيده است يا خير، از مزارع مختلف و از گياهان مختلف به فاصلهی زمانی دو هفته يکبار نمونه‌گيری صورت می‌پذيرد و با اندازه‌گيری مقدار قند موجود در ساقه زمان رسيدن گياه مشخص می‌گردد. برای سهولت در اين کار از وسيلهای بنام رفراکتومتر دستی استفاده می‌شود که اين وسيله عصاره‌ی ساقه و در نتيجه ساکارز موجود در ساقه را تخمين زند. چون برگ‌هاى نيشکر فاقد قند هستند، قبل از قطع ساقه آن‌ها را آتش زده و میسوزانند. عمل آتش زدن نی‌ها هيچگونه صدمه‌اى به ساقه‌ها وارد نمی‌آورد. بدين ترتيب که زمين مورد نظر جهت برداشت را  16 ساعت قبل از برداشت می‌سوزانند، سپس به کمک ماشين برداشت نيشکر، نی‌های باقی مانده بر روی سطح زمين را برداشت می‌نمايند. البته بايد توجه شود که تنها زمين‌هايی سوزانده می شوند که حداکثر در طی 16 ساعت محصولاتشان برداشت می‌شوند، در غير اين صورت نه تنها اين روش باعث افزايش بازده نمی‌شود بلکه به طور قابل ملاحظه‌ی مقدار ساکارز برداشت شده را کاهش می‌دهد. کارگران ساقه‌ها را درو کرده و آن‌ها را در رديف‌هاى معين  ۵ يا  ۶ خطى آماده و جمع نموده سپس توسط تريلرها به کارخانه حمل می‌کنند.

برداشت دستی و مکانیکی نیشکر

شکل 4- برداشت دستی و مکانیکی نیشکر

فتح اله طالقاني، داريوش (1394). راهنمای کاشت، داشت و برداشت نیشکر. تهران: نشر آموزش کشاورزی

 

ارسال نظر