مشخصات گیاه‌شناسی نیشکر علوفه‌ای
نیشکر از جمله گیاهان چند ساله و از خانواده گرامینه (گندمیان) است. برگ‌هاي نیشکر دراز، نازک و صاف بوده و داراي رگبرگ‌هاي موازي و فاقد دمبرگ است. ساقه نیشکر به صورت استوانه‌اي و بندبند است که به میزان نسبتا زیادي قند در آن ذخیره مي‌شود. رنگ ساقه در گونههاي مختلف از بنفش و قهوه‌اي تا سبز مایل به زرد تغییر مي‌کند. نیشکر غالبا به وسیله قلمه تکثیر مي‌شود و جز در موارد آزمایشگاهي، کمتر از بذر این گیاه براي تکثیر استفاده مي‌شود. در صورت رشد کافي ارتفاع این گیاه به حدود 2 تا 6 متر مي‌رسد.
محصولات نیشکر
به طور کلي از هر هکتار زمین زیر کشت نیشکر حدود 100 تن نیشکر، 25 تن سرشاخه و برگ، 35 تن باگاس تر، 10 تن شکر و 4 تن ملاس بدست مي‌آید.
سرشاخه و بقایای نیشكر: سرشاخه عبارت است از مجموع انتهایي نیشکر و برگ‌هاي متصل به آن که پس از جدا کردن از ساقه‌هاي نیشکر و حمل آن‌ها به کارخانه، در مزارع نیشکر باقي می‌ماند و به عنوان خوراک دام میتوان از آن استفاده کرد. ارتفاع سرشاخه نیشکر، حدود یک متر بوده و به علت اینکه قسمت انتهایي نیشکر است، برگ‌ها و ساقه آن روشن‌تر و تازه‌تر از سایر قسمت‌هاي نیشکر است. بیشترین غلظت پروتئین در گیاه نیشکر در برگ‌هاي سبز در حال رشد قرار دارد که قسمتي از سرشاخه است.
شکل 1- سرشاخه و بقایای نیشكر برای چرای دام
نیشكر کامل: در مواردی چند میتوان از گیاه نیشکر کامل در تغذیه دام استفاده کرد. گیاه نیشکر به سرما حساس است و چنانچه در فصل زمستان، دمای هوا به پایین‌تر از صفر درجه سانتیگراد برسد، باعث تغییرات در قند گیاه و کاهش عیار قند می‌شود. چنین مزارعی به دلیل اینکه قابل برداشت برای تولید شکر نیستند، از علوفه آن‌ها در تغذیه دام میتوان استفاده کرد. نیشکر گیاهی چند ساله است و در سال‌های آخر برداشت (چهارم و پنجم)، به دلیل کاهش تولید در هکتار و میزان قند، برداشت آن برای تولید شکر مقرون به صرفه نیست. در این گونه موارد میتوان آن را به صورت علوفه‌ای برداشت و در تغذیه دام استفاده کرد. در برخی سال‌ها، به دلیل بارندگی‌های مکرر در فصل زمستان و طولانی شدن فصل برداشت، امکان برداشت تمام مزارع برای تولید شکر مقدور نیست و میتوان برخی مزارع را به صورت علوفه‌ای برداشت کرد. از مزارع نیشکر سال آخر (راتون‌های سال آخر) که در برنامه کشت مجدد قرارمی‌گیرند، با انجام عملیات آبیاری میتوان در چند مرحله علوفه برداشت کرد و در تغذیه دام استفاده کرد.
شکل 2- استفاده از نیشکر کامل برای تغذیه دام
باگاس نیشكر: باگاس یکي از تولیدات جانبي نیشکر است که پس از عصاره‌گیري نیشکر به صورت قطعات ریز تراشه چوب به دست مي‌آید و به رنگ زرد کاهي است. باگاس در حالت خام نوعی ماده خشبي کم ارزش است که ارزش غذایي آن بین چوب و کاه قرار مي‌گیرد و حداکثر به مقدار 10درصد در جیره نشخوارکنندگان ميتواند به کار رود. باگاس غني شده با افزودن 5 درصد اوره و 3درصد ملاس بر اساس ماده خشک میتواند به مقدار23.5 درصد ماده خشک مصرفی روزانه یا 7.2 کیلوگرم در روز بر اساس وزن تر در تغذیه گاومیش‌های شیرده استفاده شود.
شکل 3- باگاس نیشکر برای تغذیه دام
ملاس نیشكر: ملاس قسمت باقيمانده شربت نیشکر است که در حد امکان، شکر آن به وسیله اعمالي نظیر سانتریفوژ یا کریستاله شدن جدا شده است. این ماده به عنوان قسمتي از کنسانتره خشک یا به صورت مکمل مایع، در جیره دام‌ها یا به عنوان افزودنی در سیلوکردن مواد علوفه‌ای قابل استفاده است. از مخلوط 15درصد اوره با ملاس مایع درون ظروف ملاسخوری، به صورت آزاد در تغذیه گوساله‌های پرواری استفاده می‌شود.
برداشت و جمع‌آوري نیشكر و سرشاخه آن
فصل برداشت گیاه نیشکر در استان خوزستان از اواخر مهرماه هر سال شروع و تا اردیبهشت ماه سال بعد طول مي‌کشد. برداشت نیشکر به صورت دستی یا توسط ماشین‌های مخصوص برداشت انجام مي‌شود. رای سهولت در برداشت، به طورمعمول قبل از برداشت، مزارع نیشکر را مي‌سوزانند. سوزاندن سرشاخه‌ها و برگ‌هاي کناري ساقه نیشکر توسط شعله افکن باعث آلودگي‌های زیست محیطی می‌شود و باعث می‌شود منبع عظیم غذایي قابل استفاده در تغذیه دام از بین برود. در سال‌های اخیر با اعمال سیاست‌های دولتی برداشت سبز (برداشت بدون سوزاندن مزارع) رواج یافته و در حال گسترش است. با برداشت سبز دامداران از این منابع علوفه‌ای می‌توانند در تغذیه دام‌های خود استفاده کنند.
سیلوکردن سرشاخه نیشكر و گیاه کامل نیشكر
با توجه به اینکه گیاه کامل نیشکر و نیز سرشاخه نیشکر حاوي میزان نسبتا بالایي رطوبت هستند، ضروري است بلافاصله پس از برداشت، به نحوي عمل‌آوري شود که قابل نگهداري باشد. یکي از روش‌هاي عمل‌آوري، سیلوکردن است. با سیلوکردن سرشاخه نیشکر همراه با مواد افزودني (ملاس و اوره) ميتوان ضمن ذخیره‌سازي این ماده خوراکي، بر کیفیت و خوش‌خوراکي آن افزود.
شکل 4- استفاده از تفاله (باگاس) و کاه نیشکر برای تغذیه دام