بیماری‌های مهم قارچ خوراکی دکمه‌ای
پوسیدگی خشک
اين بیماری که حباب خشك نیز نامیده می‌شود يکی از خسارت‌زاترين بیماری‌های قارچ خوراکی دکمه‌ای در جهان و ايران بوده و در صورت عدم کنترل، طی 2 تا 3 هفته،کل محصول را از بین می‌برد.
علايم بیماری
چنانچه عامل بیماری پوسیدگی خشك در خاک پوششی وجود داشته باشد، پس از خاکدهی بسترها در دمای 25 درجه سلسیوس سالن پرورش رشد نموده و موجب کاهش تعداد سرسنجاقی‌ها می‌شود. خسارت و علايم بیماری تا حد زيادی به زمان آلودگی وابسته است. اگر آلودگی در مراحل اولیه تکامل قارچ رخ دهد باعث شکل‌گیری توده‌های بدشکلی از قارچ می‌شود ولی اگر قارچ‌های بالغ آلوده شوند علايم به صورت لکه بروز می‌کند. پس از ظهور سرسنجاقی‌ها تا بلوغ کلاهك‌ها، به طور عمده سه نوع خسارت کیفی که به صورت عاليم در کلاهك‌ها قابل مشاهده است.
شکل1-علايم پوسیدگی و حباب خشك روی کلاهك‌های قارچ خوراکی دکمه‌ای
به شرح زير اتفاق می‌افتد:
1-بروز لکه روی کلاهك‌ها: بروز لکه‌های قهوه‌ای در سطح کلاهك‌ها که در ابتدا کوچك (حدود يك میلی‌متر) هستند و با گذشت زمان و رشد کلاهك‌ها، بزرگ شده و در شرايط با رطوبت بالای سالن پرورش، به هم پیوسته و قسمت اعظم سطح کلاهك را اشغال می‌کنند. به مرور روی اين لکه‌ها بار قارچ بیمارگر به صورت پودری تشکیل می‌شود. در برخی موارد نیز به مرور روی اين لکه‌ها بار قارچ بیمارگر به صورت پودری تشکیل می‌شود.
2- تغییرات کلاهك‌ها: قارچ Lecanicillium fungicola در مدت زمان کوتاهی روی میزبان خود توسعه می‌يابد و توده‌های کوچکی با قطر حدود دو سانتی‌متر روی آن‌ها ايجاد می‌کند. در مراحل بعدی، قارچ‌خوراکی تغییر شکل يافته (پیازی شکل می‌شود) و کلاهك‌ها کج و معوج می‌شوند و قسمت داخلی کلاهك بیمار تغییر رنگ می‌يابد. لکه‌های قهوه‌ای تیره ناشی از اين قارچ بسیار شبیه لکه‌های حاصل از بیماری لکه قهوه‌ای باکتريايی (با عامل Pseudomonas tolaasiiهستند با اين تفاوت که معمولا لکه‌های حاصله از اين قارچ تیره‌تر و با حاشیه نامشخص می‌باشند. کلاهك‌های بیمار اغلب با میسلیوم‌های خاکستری رنگ قارچ عامل پوشیده می‌شوند و اين میسلیوم‌ها باعث به وجود آمدن توده‌های خشك در سطح کلاهك‌ها می‌شوند ولی پوسیدگی ايجاد نمی‌کنند.
3- تغییرات پايه کلاهك‌ها: تغییر رنگ پايه کلاهك‌ها به کِرم مايل به قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای، حالت چرمی و پوسته پوسته شدن سطح بیرونی آن‌ها بسیار رايج و از جمله صفات تشخیصی مهم اين بیماری می‌باشد.
عامل بیماری
عامل بیماری پوسیدگی خشك، قارچ Lecanicillium fungicola (Preuss) Zare & W.Gams است. این قارچ در دمای 24 درجه سلسیوس دارای بهترين رشد می‌باشد. با اين وجود برخی گونه‌های آن حتی در دمای حدود 10 درجه سلسیوس هم قادر به رشد هستند.
کنیدی‌های اين قارچ توسط ماده موسیلاژی چسبنده احاطه می‌شوند. وجود اين ماده باعث می‌شود تا اسپورها بتوانند با چسبیدن به ذرات گرد و غبار، مگس‌ها و کنه‌ها به سهولت جابه‌جا شوند. اين کنیدی‌ها اگر به دست بچسبند به راحتی با فشار معمولی آب و حتی آب گرم و صابون جدا نخواهند شد. به همین دلیل در اين بیماری دست و لباس برداشت کنندگان، ابزار آلات، جعبه‌ها و حتی لباس و کفش کارگران وسیلة بسیار مهمی در انتقال هستند.
پوسیدگی نرم
از جمله بیماری‌های شايع قارچ خوراکی دکمه‌ای که به آن حباب تَر نیز می‌گويند و اغلب در اولین يا دومین فلش در سالن‌های پرورش ديده می‌شود.
علايم بیماری
بارزترين علامت اين بیماری تشکیل توده‌های بافتی بدشکل و نرمی به رنگ سفید است که در اصطلاح اسکلرودرمويید نام دارند و ممکن است ارتفاع آن‌ها به 10 تا 15 سانتی‌متر هم برسد. اين توده‌ها غالبا ناشی از آلودگی کلاهك‌های ابتدايی و در حال رشد می‌باشد که ممکن است تشکیل و توسعة آن‌ها 10 الی 14 روز طول بکشد. در مراحل بعد قطرات مايع به رنگ زرد کهربايی مايل به قهوه‌ای روشن روی سطح بافت تشکیل می‌شود. وجود اين قطرات عسلی شکل علامت خاص اين بیماری است. از جمله علايم بارز بیماری پوسیدگی نرم و تغییر شکل کلاهك می‌باشد. به طوری که کلاهك شبیه گل کلم يا سیب‌زمینی می‌شود و کپك سفید رنگی به صورت پوشش نرم و مخملی شکل به همراه قطرات مايع با بوی بد روی آن ظاهر می‌شود. اين مايع حتی روی خاک پوششی نیز می‌ريزد و آن را خیس می‌کند. به همین دلیل است که به اين بیماری حباب‌تر نیز می‌گويند. البته در شرايط خشك، کلاهك‌هايی که به صورت توده‌های بدشکل درآمده‌اند به صورت خشك باقی می‌مانند. چنانچه عامل بیماري‌زا در مراحل اولیه رشد، قارچ خوراکی را آلوده نمايد عموما پايه يا تشکیل نمی‌شود يا دچار بد شکلی شديد می‌شود.
شکل2-علائم بیماری پوسیدگی نرم قارچ خوراکی دکمه‌ای
عامل بیماری
عامل بیماری پوسیدگی نرم، قارچ Mycogone perniciosa Magnus است. اين قارچ در دمای بین 16 تا 22 درجه سلسیوس به شدت رشد کرده و رطوبت بیش از اندازه و تهويه نامناسب سالن پرورش موجب رشد سريع‌تر آن می‌شود. خاک پوششی اصلی‌ترين منبع اولیة آلودگی به قارچ perniciosa. M است. به همین دلیل جابه‌جايی خاک، يکی از عوامل گسترش آلودگی محسوب می‌شود. آبیاری پاششی نیز می‌تواند باعث انتشار هاگ‌های اين بیمارگر شود ولی کمپوست به عنوان منبع آلودگی، اهمیت چندانی ندارد. سطح کلاهك‌های آلوده شده و بقايای آن‌ها محیط بسیار مناسبی برای رشد و نمو، هاگزايی و انتشار مجدّد بیمارگر است که به نوبه خود هاگ‌های جديد، آلودگی‌های جديد را به همراه دارند و چنانچه حذف نشوند، می‌توانند باعث گسترش عامل بیماری و آلودگی در بسترهای کشت شوند. به همین علت است که اگر يك بار، قارچ Mycogone perniciosa در سالن پرورش ظاهر شود آلودگی تا مدت‌ها در آن باقی می‌ماند.
مديريت بیماری‌های پوسیدگی نرم و پوسیدگی خشک
روش‌های کنترل غیر شیمیايی
-ضروری است کلیه کارگران از دستکش استفاده کنند و آن‌ها را در فواصل زمانی معین با مواد ضدعفونی کننده مثل فرمالین 1 تا 2 درصد بشويند.
-لازم است برداشت‌کنندگان حین کار از دستکش تمیز و ضدعفونی شده، استفاده کنند.
- بايد بسترهای کشت، روزانه مورد بازرسی قرار گیرد و تمام قارچ‌های آلوده با دقت کامل برداشته شده و در ظرف حاوی مواد ضدعفونی کننده رقیق مثل هیپوکلريت سديم نیم درصد قرار گیرد يـا روی آن‌ها نمك معمولی ريخته و از محل کشت دور نگه داشته و در نهايت معدوم شوند.
-قبل از اقدام به برداشت قارچ‌های سالم، محل يا محل آلوده و نواحی اطراف آن با نمك معمولی يا ظرف‌های پلاستیکی پوشانده شود.
-مواد اولیه خاک پوشـشی مثل پیت و آهك در مکان‌هايی که امکان انتقال عـامل بیماری از سالن‌های پرورش آلوده به آن‌ها وجود دارد، نگهداری نشود.
- توصیـه می‌شود از واحدهای پرورش قارچ که آلوده به اين بیماری هستند، خاک پوششی تهیه نشود.
-خاک پوششی قبل از استفاده، در دمای 70 درجه سلسیوس به مدت دو ساعت با استفاده از بخار آب پاسـتوريزه گردد (مدت زمان دو ساعت از زمانی محاسبه می‌شود که دمای خاک به 70 درجه سلسیوس رسیده باشد)
- نصب توری در تمام درها و دريچه‌هايی که امکان ورود حشرات از طريق آن‌ها به درون سالن پرورش وجود دارد، ضرورت دارد.
-محل آماده‌سازی کمپوست بايد از سالن‌های پرورش دور باشد.
-کمپوست‌های مصرف شده از اطراف سالن پرورش دور نگه داشته شود.
-نصب کارت‌های زرد چسبان در سالن پرورش به منظور جذب و کاهش جمعیت مگس‌های ناقل ضرورت دارد.
-آبیاری، پس از برداشت قـارچ‌های آلوده از بستر صورت گیرد يا محل‌های آلوده قبل از آبیاری با ظروف پلاستیکی پوشیده شوند.
-چنانچه آلودگی در زمان تولید، شديد باشد می‌توان دمای سالن را به حدود 14 درجه سلسـیوس کاهش داد. زيرا در اين شرايط، رشد عامل بیماری‌زا به شدت کاهش می‌يابد و از گسترش آلودگی به میزان زيادی کاسته می‌شود.
-رطوبت بیش از حد سالن باعث رشد سريع‌تر عامل بیماری می‌شود بنابراين در هنگام مشاهده بیماری بايد رطوبت را تا حد امکان کاهش داد.
-تهويه نامناسب سالن به گسترش بیماری کمك می‌کند، لذا تهويه مناسب توصیه می‌شود.
- در صورتی‌که آلودگی سالن بسیار گسترده باشد بايد از ادامه پرورش قارچ در آن منصرف شد. البته قبل از تخلیه بسترهای کشت آلوده لازم است سالن و محتويات آن با بخار آب 70 درجه سـلسیوس به مدت 10 ساعت ضدعفونی شود. اين کار باعث می‌شود که ماده تلقیح عوامل بیماری‌زای موجود در سالن از بین بروند. سپس بسترهای کشت تخلیه و بعد از ضدعفونی مجدد سالن با مواد گندزدا مثل فرمالین، سالن برای کشت آماده خواهد شد.
روش‌های کنترل شیمیايی
- در صورت احتمال گسترش بیماری از سالن‌های آلوده به سالن‌های غیرآلوده، می‌توان از قارچکش مندرج در جدول شمـاره 1، هفت روز بعد از دادن خاک پوشـشی استفـاده کرد. اين قارچکش روی هر دو بیماری پوسیدگی خشك و پوسیدگی نرم موثر است.
جدول 1 – قارچکش‌های ثبت شده مجاز برای کنترل بیماری پوسیـدگی خشك قارچ خوراکی
|
نام عمومی قارچکش
|
نام تجاری قارچکش
|
فرمولاسیون
|
میزان مصرف
|
|
پروکلراز منگنز
|
اسپور گون
|
WP 50%
|
0.9 گرم در متر مربع
|
|
اکورد
|
WP 50%
|
0.9 گرم در متر مربع
|
- در صورتی که جمعیت مگس‌ها (ناقلین بیمارگرها) در واحد پرورش زياد باشد، جهت اجتناب از گسترش بیماری‌های قارچ خوراکی توسط مگس‌ها، توصیه می‌شود در سالن‌هايی که تازه کمپوست ريخته شده، سه تا پنج روز پس از دادن خاک پوششی، سطح خاک با حشره‌کش ديفلوبنزرون (ديمیلین) 0.9 تا 1 در هزار سمپاشی شود.