عوامل مؤثر بر كارایي ماشین‌هاي كاشت كینوا
بذر كینوا
بذر کینوا ریز است و سطح آن صاف، پهن و تقریبا شبیه قرص است. ضخامت بذر کینوا حدود 1 میلی‌متر و میزان کرویت آن حدود 0.78 است. بسته به رقم، قطر بذر حدود 1.5 تا 3 میلی‌متر و وزن هزار دانه آن حدود 2 تا 3.5 گرم است. با بزرگتر شدن اندازه دانه، نسبت اندوسپرم به جوانه (جنین) و مقدار نشاسته دانه (آمیلوز و آمیلوپکتین) بیشتر خواهد شد و علاوه بر افزایش قدرت رویش بذر، کیفیت پخت دانه کینوا بهتر می‌شود.
برای کاشت حفاظتی بذر کینوا در انبوه بقایای محصول قبل، استفاده از کارنده‌های مجهز به اجزای کنار زننده بقایا یا پیش‌برهای دیسکی بزرگ و مواج برای برش بهتر بقایا و جلوگیری از پدیده سنجاقی شدن (فشردن و فرو کردن ساقه‌های محصول قبل در زمین توسط شیار بازکن کارنده، بدون بریده شدن آن‌ها) یا فشردن آن‌ها در کف شیار کاشت، ضروری است.
عمق كاشت كینوا
بذر کینوا به دلیل ریز بودن باید در عمق کم کاشته شود. عمق کاشت بذر این گیاه، بسته به بافت خاک و شرایط آب وهوایی، بین 1 تا 2 سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود. کاشت سطحی بذر در عمق کمتر از 1 سانتی‌متر، به ویژه در مناطق خشک مانند خوزستان که لایه سطحی خاک در اثر تابش آفتاب و گرمای هوا به‌سرعت خشک می‌شود، باعث وارد شدن تنش رطوبتی به بذر می‌شود و درصد سبز شدن بذرها را کاهش می‌دهد و از این رو مقدار مصرف بذر بیشتر خواهد بود تا تراکم مورد نظر تامین شود. با توجه به پهن‌برگ بودن کینوا و سختی خروج گیاهچه از خاک، این گیاه به عمق کاشت حساسیت زیادی دارد و کاشت بذر آن در عمق بیش از 2 سانتی‌متر پیشنهاد نمی‌شود. حساسیت کینوا به عمق کاشت زیاد در خاک‌های سنگین بیشتر است، زیرا در این خاک‌ها احتمال کلوخه‌ای شدن و سله بستن لایه سطحی و جلوگیری از خروج گیاهچه از خاک بیشتر است. عمق زیا د بذرکاری باعث ضعیف شدن گیاهچه می‌شود.
با توجه به عمق کم کاشت بذر کینوا، استفاده از کارنده‌های مجهز به شیاربازکن‌های دیسکی، به دلیل بالا و پایین رفتن روی کلوخه‌ها، سنگریزه‌ها و ناهمواری‌های بستر، می‌تواند منجر به غیریکنواختی درعمق کاشت بذر شود، از این رو کارنده‌های مجهز به شیاربازکن کفشکی (به شرط مزاحم نبودن بقایا) گزینه مناسب‌تری خواهد بود.
تراكم بوته و مقدار مصرف بذر
برای همه شرایط نمی‌توان تراکم بوته یکسانی را پیشنهاد کرد. تراکم بوته بهینه کینوا برای دستیابی به بیشترین عملکرد اقتصادی به ژنوتیپ، عادت رشد، تاریخ کاشت، شرایط آب و هوایی، حاصلخیزی خاک و مدیریت زراعی بستگی دارد. افزون بر این، وضعیت بستر کاشت، روش کاشت و تنش‌های رطوبتی و حرارتی در طول دوره رشد می‌تواند بر مقدار مصرف بذر و در نتیجه بر تراکم بوته مؤثر باشد.
برای هر مزرعه تراکم بوته بهینه‌ای وجود دارد. تراکم کم باعث افزایش در قطر ساقه و تعداد شاخه‌های فرعی کینوا می‌شود. تعداد زیاد شاخه‌های فرعی باعث کاهش یکنواختی در رسیدن دانه‌ها روی هر بوته می‌شود. افزایش بیش از اندازه قطر ساقه نیز باعث بروز مشکل در برش ساقه‌ها توسط شانه برش کمباین می‌شود.
اگر بذر در زمان مناسب کاشته شود، خاک شور نباشد و بستر کاشت به‌خوبی آماده شده باشد، 4 تا 5 کیلوگرم بذر در هر هکتار کافی است. اگر زمین شور باشد یا برای کاشت بذر به جای ماشین‌های ریز دانه‌کار یا ردیف‌کار، از ماشین بذرپاش گریز از مرکز (سانتریفوژ) یا پاشش دستی استفاده شود، باید مقدار بذر بیشتری (تا حدود 10 کیلوگرم در هکتار) کاشته شود. تجربه کاشت کینوا در خوزستان نشان می‌دهد برای کاشت مکانیزه، 1 تا 2 کیلوگرم و برای کاشت دستی 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار بذر کافی است.
فاصله بین ردیف‌های کاشت می‌تواند 25 تا 50 سانتی‌متر باشد. فاصله بیشتر بین ردیف‌های کاشت، کنترل مکانیکی علف‌های هرز را در مراحل رشدی پیشرفته امکان‌پذیر می‌کند. بذر کینوا به سرعت جوانه می‌زند و گیاهچه آن از خاک بیرون می‌آید، اما مراحل بعدی رشد آن کند است و بنابراین، بوته کوچک کینوا نمی‌تواند به‌خوبی با علف‌های هرز موجود یا جوانه‌زده رقابت کند.
با افزایش تراکم بوته، عملکرد دانه کینوا نیز می‌تواند افزایش یابد، اما با افزایش تراکم بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در هر بوته کاهش می‌یابد. ویژگی اندازه دانه و کیفیت دانه کینوا در بازار پسندی، تقاضا و تجارت جهانی آن بسیار مهم است.
فصل كاشت كینوا
همزمانی تاریخ کاشت کینوا با احتمال بارندگی و مرطوب شدن بیش از حد خاک می‌تواند ورود ماشین‌های کارنده به مزرعه را محدود کند.
-در مناطق گرم و خشک مانند خوزستان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب فارس، جنوب کرمان و مناطق مشابه، کاشت کینوا در مهرماه تا آبان است. در این بازه زمانی، برای ورود ماشین‌های خاکورزی و کاشت کینوا به زمین وجود محدودیت ویژه‌ای ندارد.
-در مناطق معتدل گرم مانند قم، سمنان و مناطق مشابه می‌توان کینوا را بدون محدودیت در رفت و آمد ماشین‌ها و تجهیزات در مزرعه به صورت کشت دوم تابستانه در مرداد ماه کشت کرد.
-در مناطق سرد، مانند همدان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و شهرکرد و مناطق معتدل مانند استان‌های البرز، تهران، فارس، اصفهان، خراسان و مناطق مشابه کاشت کینوا بهار خواهد بود و می‌تواند از اسفندماه تا اواخر خرداد ماه متغیر باشد. در این مناطق، کاشت کینوا در اواخر زمستان و اوایل بهار با مشکلاتی مانند رطوبت بالای خاک در اثر بارندگی‌ها و ایجاد محدودیت در رفت و آمد ماشین‌ها برای تهیه زمین و کاشت مکانیزه روبه‌رو است. در کشت اواخر زمستان و اوایل بهار که احتمال بارندگی و محدودیت ورود ماشین‌های خاکورزی به مزرعه به دلیل رطوبت بالای خاک زیاد است، می‌توان خاکورزی را در پاییز و عملیات سبک آماده‌سازی نهایی بستر و کاشت بذرها را در فصل کاشت به سرعت و با کمترین رفت و آمد در سطح مزرعه به انجام رساند. در چنین شرایطی می‌توان با استفاده از ماشین‌های کارنده کشت مستقیم سبک (بی‌خاکورزی) بذر را در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین فشردگی خاک کاشت.
ماشین‌هاي كاشت كینوا
ردیفكارهاي ریزدانه‌كار
برای کاشت کینوا با دقت مناسب، استفاده از ردیفکارهای پنوماتیک ریزدانه‌کار پیشنهاد می‌شود. با توجه به اینکه در کشور برای کاشت محصولات روی پشته و پشته‌های بلند (آبیاری نشتی شیاری)، فاصله بین پشته 75 سانتی‌متر به عنوان فاصله پذیرفته شده در نظر گرفته می‌شود، بهتر است کاشت کینوا به صورت دو ردیف روی هر پشته با فاصله بین‌ردیف 20 تا 25 سانتی‌متر در نظر گرفته شود تا رفت و آمد تراکتور بین پشته‌ها برای عملیات داشت در سطح مزرعه به راحتی امکان‌پذیر باشد. برای کاشت کینوا به صورت دو ردیف روی هر پشته، در داخل کشور ردیفکارهای ویژه‌ای معروف به دوقلو تولید شده و در دسترس کشاورزان است.
در خاک سنگین، به دلیل دشواری نفوذ جانبی آب به داخل پشته و خیس کردن کامل آن (سیاه شدن پشته)، افزایش فاصله پشته‌ها به بیش از 75 سانتی‌متر باید با ملاحظات آبیاری در نظر گرفته شود. در خاک‌های سنگین مناطق گرم که به دلیل خشک شدن سریع لایه سطحی خاک احتمال وارد شدن تنش رطوبتی به بذر وجود دارد، نصب چرخ‌های فشار دهنده مخروطی در کارنده می‌تواند یک فرورفتگی و گودی کوچک روی خطوط کاشت ایجاد کند . این فرورفتگی باعث دیرتر خشک شدن موضعی خاک در محل قرارگیری بذر و ایجاد ترک طولی روی خط کاشت می‌شود که خروج جوانه از خاک را آسان‌تر می‌کند.
شکل1- ردیفكارهاي ریزدانه‌كار
خطي‌كارهاي ریزدانه‌كار
به دلیل ریز بودن بذر کینوا و مصرف آن در مقادیر کم، خطی‌کارهای معمولی و مرسوم غلات برای کاشت بذر کینوا مناسب نیستند. موزع این خطی‌کارها دارای شیارهای بزرگ روی استوانه موزع است و با قرار دادن تنظیمات آن روی مقادیر بسیار کم، بذر را به صورت منقطع و نامنظم رها می‌کند. در خطی‌کارها، تنظیم و رعایت عمق کاشت در محدوده 1 تا 3 سانتی‌متر بسیار مشکل است. این خطی‌کارها، افزون بر نایکنواختی در سبزشدن مزرعه، مقدار مصرف بذر را نیز افزایش می‌دهند.
شکل2- خطی‌کار ریزه دانه‌کار
ویژگي‌هاي فني خطي‌كارهاي مناسب براي كاشت بذر ریز كینوا
ماشین‌های خطی‌کار برای کاشت بذر ریز کینوا باید ویژگی‌های مهم زیر را داشته باشند:
1-مجهز بودن خطی‌کار به مخزن و موزع استوان‌های با شیار مورب کوچک، ویژه کاشت بذرهای ریز
2-مجهز بودن واحدهای کارنده خطی کار به پاشنه یا اسکی تنظیم عمق کاشت بذر
3-در خاک‌های کلوخه‌ای (به‌ویژه در خاک‌های سنگین رسی) و زمینهای حاوی بقایای گیاهی زیاد و متراکم، کارنده باید به دستگاه کنار زن بقایا یا شیار بازکن دیسکی مجهز باشد.
در سال‌های اخیر، سازندگان داخلی ماشین‌های کارنده با اصلاحاتی در خطی کارهای غلات، کاشت بذرهای ریز مانند کینوا را با این کارنده‌ها امکان‌پذیر کرده‌اند.