مشخصات گیاه‌شناسی اَنار
درخت اَنار با نام علمی (Punica granatum)، از خانواده (Punicaceae) درختچه به ارتفاع 2 تا 5 متر و با تنه خمیده و شاخه‌های کوتاه و بدون کرک است. در قسمت انتهایی دارای تاج متراکم، شاخه‌های جوان کم و بیش چهار وجهی و یا دارای بال هستند که بعدا حالت افتاده پیدا کرده و پوست قهوه‌ای یا خاکستری مایل به قهوه‌ای می‌گردد. بیشتر شاخه‌ها بویژه شاخه‌های جانبی خاردار و در انتها نیز به خار ختم می‌شود. عمق و پراکندگی ریشه علاوه بر اختصاصات ژنتیکی گیاه به نوع خاک از نظر بافت و ساختمان و همچنین نحوه آبیاری و به بعضی مسائل دیگر موجود در خاک از قبیل لایه‌های سخت یا سطح آب زیر زمینی بستگی دارد اما بطور کلی عمق ریشه‌های اَنار زیاد است و با گسترش عمودی 1.5 متر گسترش افقی 2.5 تا 3 متر می‌باشد.
گل‌های اَنار دارای 4 تا 8 کاسبرگ چرمی که در بالای میوه قرار دارد و تعداد زیادی پرچم با تخمدان تحتانی یا نیمه تحتانی است. کاسه گل ارغوانی رنگ و پایا است و گلبرگ‌ها مچاله هستند. میوه انار سته دارای پوست چرمی است. تقریبا کروی شکل به همراه کنجه‌ای فراوان است. برگ‌های آن ساده، کامل و بدون استیپول است. طرز قرار گرفتن برگ‌ها بر روی شاخه متفاوت است و به سه فرم متقابل، منفرد و فراهم مشاهده می‌شوند. شاخه‌ها کوچک، زاویه‌دار، خاردار بدون کرک با پوست سفید رنگ تا خاکستری، شکل مختص به خود را دارا هستند.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی انار
|
نام فارسی
|
اَنار
|
|
نام انگلیسی
|
Pomegranate
|
|
نام علمی
|
Punica granatum
|
|
خانواده
|
Punicaceae
|
شکل 1- آشنایی با درختچه، برگ، گل و میوه اَنار
کاشت
درخت اَنار بطور طبیعی در دامنه وسیعی از شرایط آب و هوایی رشد می‌نماید و با انواع خاک‌ها سازگار می‌باشد ولی به خاک‌هایی که زهکشی کمی داشته باشند حساس است. بهترین خاک جهت کاشت انار خاک‌های رسی شنی یا شنی رسی با pH بین 7.5 تا 8.5 است. در خاک‌های شنی هر چند میوه‌دهی و رسیدن میوه ترسیع خواهد شد ولی محصول کمتر و با رنگ روشن‌تری تولید می‌شوند. در خاک‌های رسی سنگین گیاه رشد و نمو بسیار کمی دارد و همیشه ضعیف، زرد و پژمرده باقی می‌ماند. اَنار بیشترین رشد و تولید محصول را در مناطقی با تابستان‌های گرم و طولانی دارد. محدوده کاشت آن تا 41 درجه عرض شمالی و جنوبی همراه با اَنجیر و زیتون می‌باشد، و بهترین ارتفاع برای پرورش اَنار 1000 تا 1700 متر از سطح دریا است.
میوه انار برای رسیدن کامل به تابستان‌های گرم و طولانی و پاییز خشک و بدون باران احتیاج دارد، زیرا بارندگی فصل پاییز و سرمای زودرس هوا موجب ترکیدگی میوه و ضایعات زیاد می‌شود، همچنین هوای خنک با وجود اختلاف درجه حرارت شب و روز به رنگ‌گیری پوست و دانه‌ها کمک می‌کند.
برای احداث باغ اَنار باید در مناطقی که شرایط آب و هوایی آن با کاشت این میوه همخوانی دارد، اقدام نمود. جهت دامنه‌ها نیز از جمله عوامل مهم در طراحی باغ است، دامنه‌ای رو به جنوب و شمال از نظر گرم شدن در اوایل بهار و شروع جریان شیره نباتی و بیدار شدن درختان و تاریخ گلدهی بسیار موثر می‌باشد. پس از آنکه زمین از نظر تسطیح،کرت بندی و ایجاد جوی آماده شد اقدام به کاشت نهال می‌شود. درمورد اَنار بهترین فاصله کاشت را 4*2.5 می‌دانند که این روش کاشت را مستطیلی می‌نامند.
درختان اَنار معمولا از سه سال بعد از کاشت قلمه یا دو سال بعد از کاشت قلمه ریشه‌دار به بار نشسته و در 5 تا 6 سالگی به تولید اقتصادی می‌رسند. عمر مفید درختان 30 تا 50 سال می‌باشد و میزان میوه تولیدی هر درخت بستگی زیادی به رقم، طرز کاشت و محل باغ دارد.
شکل 2- باغ اَنار
داشت
پس از عملیات شخم که در اوایل فروردین ماه هر سال انجام می‌شود باغ اَنار را تا نیمه دوم اردیبهشت ماه آب نمی‌دهند تا گل‌های بارده بیشتری بر روی درختان تشکیل شوند و ریشه‌های جدید به فعالیت بیشتر وادار شوند. در آبیاری نوبت اول و دوم باید درخت کاملا سیراب شود، زیرا که این دو آب مهمترین آبیاری از لحاظ تشکیل تعداد میوه روی درخت می‌باشد. در خاک‌های سبک آبیاری بعدی هفته‌ای یکبار و در خاک‌های سنگین هر 10 روز یکبار انجام می‌شود.
نیاز آبی درخت اَنار از اغلب درختان کمتر و مقاومت آن نیز بیشتر است ولی درخت را نباید به کم یا زیاد آب دادن عادت داد. تغییر ناگهانی در میزان آبیاری به ویژه اگر درخت اَنار میوه داشته باشد خطرناک می‌باشد و اغلب سبب ترکیدگی میوه می‌شود.
شکل 3- آبیاری قطره‌ای باغ اَنار
درختان اَنار سال آوری نداشته و در صورتی که عملیات هرس، دفع علف‌های هرز، آبیاری مرتب، کودپاشی و مبارزه با آفات و بیماری‌ها به موقع انجام شود، هر ساله دارای بار و میوه مناسب خواهند بود.
در صورت نیاز به کودهای اوره و فسفات آمونیوم توصیه می‌شود، برای درختان جوان 300 تا 500 گرم اوره در دو نوبت و 300 تا 500 گرم فسفات در هر سال به زمین داده شود. لازم است همه ساله در پاییز یا هر دو سال یکبار در هر هکتار باغ اَنار 10 تا 30 تن کود دامی توزیع گردد، تا باغات از رشد طبیعی برخوردار شده و میوه با کیفیت مطلوب و مناسب تولید کنند.
برداشت
اَنار را باید کاملا رسيده برداشت كرد. زمان رسيدن ميوه اَنار به شرايط اقليمي منطقه و نوع رقم بستگي دارد. اين زمان در شرايط معمولا از اواخر شهريور آغاز و تا اوايل آبان ماه ادامه مي‌يابد. تأخير در برداشت باعث افت وزن، كاهش شفافيت و مرغوبيت دانه، تغيير رنگ پوست، افزايش درصد آلودگي به كرم گلوگاه، افزايش درصد تركيدگي و كاهش خاصيت انباري ميوه مي‌گردد. اَنارهاي نارس نيز از طعم و مزه خوبي برخوردار نبوده و رنگ پوست و دانه به شرايط نرمال و نهايي خود نرسيده است. به همین دلیل توصيه مي‌شود، زمان رسيدن ميوه اَنار را با توجه به شرايط اقليمي منطقه، تجارب گذشته و نوع رقم تعيين و در زمان مقرر، اقدام به برداشت محصول گردد برداشت ميوه اَنار بصورت دستي انجام مي‌شود.
نكته قابل توجه در برداشت اَنار، اين است كه در مراحل مختلف برداشت و يا حمل و نقل، به هيچ وجه نبايد به ميوه اَنار ضربه وارد شود. ميوه‌هايي كه احتمالا مي‌افتند و به آن‌ها ضربه وارد مي‌شود را بايد جدا نموده و بلافاصله به مصرف برسد و يا براي رب يا اناردان استفاده گردد.
شکل 4- برداشت دستی اَنار