مشخصات گیاه‌شناسی سیب
سیب با نام علمی (Malus domestica Borkh.) از خانواده گل سرخیان (Rosaceae) نزدیک به 23 گونه دارد. سيب درختي است خزان‌كننده كه به ندرت به صورت درخت يا درختچه‌ي هميشه سـبز و يا خاردار ديده مي‌شود. برگ‌ها دندانه‌دار يا اره‌اي هستند كه در داخل جوانه از پهنا پيچيده يا لوله شده‌اند و داراي گوشوارك مي‌باشند. سن باروري در ارقام سيب، از 3 تا 6 سال تغيير ميكند. طول عمر اقتصادي درختان سيب به طور متوسط حدود 40 تا 50 سال مي‌باشد. ارتفاع درختان سيب با توجه به نوع رقم و پايه‌ي سيب از 2 تا 8 متر متغير است. تمامي ارقام اهلي شده سیب داراي خصوصيات مرفولوژيك مشتركي مانند ساقه‌هاي جوان پوشيده از كرك، برگ‌هاي سبز يكنواخت با شكل بيضوي-تخم‌مرغي هستند كه در بخش زيرين پهنك پوشيده از كرك و حاشيه برگ‌هاي مضرس اره‌اي نامنظم مي‌باشند. دم‌گل، كاسه گل پايا و بدنه بيروني آن پوشيده از كرك است. جوانه‌ها، ساقه‌هاي مينياتوري با ميانگره‌هاي بسيار كوتاه، بسيار فشرده و نزديك به هم هستند كه درون برگ‌هاي تغيير شكل يافته به نام فلس قرار دارند. اين جوانه‌ها در سيب يا به صورت مركب داراي جوانه برگي همراه با يك جوانه گل و يا رويشي بدون جوانه گل هستند.
جوانه‌هاي گل در صورتي تشكيل و شكوفا مي‌شوند كه طي پاييز و زمستان و در پايـان فصل رويشي قبل نياز سرمايي آن‌ها تامين شده باشد. جوانه‌ي بارده يا زايشي درخت سيب يك جوانه‌ي مختلط (داراي برگ و اندام‌هاي زايشي گل) مي‌باشد. گل‌ها بايد از كيفيت مناسب برخوردار باشند. در هر يك از جوانه‌هاي بارده، گل آذيني محدود و از نوع ديهيم بسته با 6-5 عدد گل وجود دارد كه به وسيله 6-9 برگ تغيير شكل يافته احاطه شده‌اند.
براي تشكيل ميوه تمام قسمت‌هاي گل به جز گلبرگ‌ها همراه ميوه باقي مي‌مانند، بنابراين ميوه‌ي سيب از نوع ميوه‌هاي كاذب بـوده كـه از رشد و گوشتي شدن قاعده‌ي كاسبرگ‌ها و نهنج به وجود مي‌آيد. برون‌بر ميوه‌ي سيب، از تغييرات بشره‌ي خارجي تخمدان تشكيل يافته است كه سطح خارجي ميوه را تشكيل مي‌دهد و بر حسب نوع گونه و رقم، به شكل نازك يا كلفت و پوشيده از كرك يا موم و يا بدون كرك مي‌باشد. ميان‌بر، گوشتي وآبدار بوده و قسمت خوراكي ميوه را تشكيل مي‌دهد. درون‌بر به صورت غلاف سخت، محفظه‌اي را براي جاي دادن دانه‌ها تشكيل مي‌دهد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی سیب
|
نام فارسی
|
سیب
|
|
نام انگلیسی
|
apple
|
|
نام علمی
|
Malus domestica Borkh
|
|
خانواده
|
Rosaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل و میوه سیب
کاشت
درخت سیب نیاز به آب و هوایی سردسیری و کوهستانی دارد. كاشت و پرورش سيب در مناطق كوهستاني در مرحله‌ي اول بستگي مستقيم به عمق خاك دارد. سطح بهينه pH خاك براي رشد و پرورش غالب محصولات معتدله از جمله درختان سيب به منظور بازدهي مطلوب درختان بـين 5.5 تا 6.5 است، علي‌رغم اين درختان سيب قادرند در خاك‌هاي با pH بالا تا 8.5 نيز بسته به نوع پايه استقرار يابند.
در صورت مكان يابي مناسب و احداث بـاغ سـيب در منـاطقي كه طي دوره گلدهي تعداد ساعات آفتابي كافي و دماي مناسب وجود داشته باشد و عوامل محيطي بازدارنده نظير بادهاي سرد، نزولات زياد و رطوبت نـسبي بالا اتفـاق نيفتد انتخاب رقم گرده‌زاي مناسب در شرايط محيطي به بازدهي بسيار خوب مي‌رسد.
بهترين زمان احداث باغ و جابه‌جايي نهال مرحله خـواب فيزيولوژيـك گياهـان پـس از خزان كامل بـرگ‌هـا در اواخـر پاييز تـا پايـان زمـستان و بهـار قبـل از بيـدار شدن و تورم جوانه‌ها است. در هرصورت طـي دوره مزبـور كاشت نهـال‌هـا در مقـاطع زمـاني صـورت مي‌گيرد كه شرايط جوي زمين را در وضعيت گاورو قـرار دهـد. بـه طـور قطـع كاشـت در اواخر پاييز براي استقرار، رشد اوليه و سازگاري بهينه نهال‌ها در باغ نـسبت به كاشت در اواخر زمستان يا اوايل بهار سودمندتر است.
شکل 2- باغ سیب
داشت
نياز آبي درختان بر حسب سن درخت، قدرت رشد رقـم از نظر حجم تـاج، نوع پايه از ديدگاه تحمل به خشكي و نيز از نظر قدرت پاكوتـاه كنندگي و كنترل رشد سطح سايه گستر اندام هوايي، شرايط خاك از نظر بافـت خاك، ميزان مواد آلي خاك و شرايط اقليمي منطقه از نظر ساعات آفتابي، درصد رطوبـت نـسبي، ارتفـاع از سطح دريا متفاوت است. در بسياري از باغ‌هاي ميوه كشور دوره آبياري حسب منابع آبي در دسترس كماكان در يك دوره 1 تا 2 هفته‌اي انجام مي‌شود. به هر شكل جداي از نوع منبع آبي اعم از رودخانه يا چاه بايستي از نظر سطح اسيديته، خلوص از نظر سموم احتمالي و نيز از نظر سطح نمك‌هاي موجود توسط آزمايشگاه‌هاي معتبر مورد آزمايش قرار گيرند.
نوع تغذيه درختان سيب بسته به سن گياهان، فيزيك و طبيعت خاك، مراحل رشد رويشي و باردهي طي يك سال و سال‌هاي متناوب مي‌تواند باغ به باغ تفاوت نمايد. بنابراين شناخت واقعي نياز كودي گياهان از طريق زدن نيمرخ، تهيه نمونه خاك و آزمايش تجزيه خاك اقدام مي‌شود.
در اواسط فصل رشد در خرداد تا تير ماه، كود نيتروژنه موجب افزايش گل انگيـزي و تقويـت باردهي در فصل رويشي بعد مي‌شـود. دادن كـود اوره سرك بلافاصله يك هفته تا 10 روز پس از برداشـت چـه بـراي ارقـام زودرس سيب و چه انواع متوسط رس و ديررس موجب ايجاد ذخيره‌سازي نيتروژن در پوست درخت مي‌گردد. اين ذخـائر نيتروژني با جلوگيري از سقط گل و ميوه‌ها در فصل رويشي بعد منجر به كـاهش سـال آوري درختان مي‌شوند. در خاك‌هايي كه كمبود فسفر ديده مي‌شود استفاده از قارچ‌هاي همزيست ميكوريزه از طريق محلول‌پاشي توصيه مي‌شود.
در خاك هاي سنگين كود هاي آلي مانند كود گـاوي و بقايـاي گيـاهي پوسـيده كـاه، كلش و برگ به مقدار 100 متر مكعب به صورت مخلوط با خاك سبك و در خاك‌هـاي سبك 75 متر مكعب كود آلي توصيه مي‌شود. در مورد درختان بالغ ازت، فسفر و پتاسيم به ترتيب 50 ،10 و 70 كيلوگرم در هكتار توصيه مي‌شود. كودهـاي معـدني پتاسـه و فسفره بايد در عمق ولي در تماس مستقيم با ريشه قرار نگيرند. كـود ازتـه قابـل اسـتفاده در سـطح است. تعيين مقدار كود لازم كودهاي فسفره، پتاسه و غيره بستگي به مقدار موجـود هريـك از آنان درخاك دارد. به طور كلي در چند سال اول احداث باغ، همان كـود دامـي كفايـت ميكند. با شروع باردهي سولفات آمونيوم يـا نيتـرات آمونيوم به ميزان 50 كيلوگرم در هكتار و سولفات پتاسيم 80 تا 100كيلوگرم در هكتار نياز مي‌باشد. چنانچه باردهي خـوب است بهتر است در بهار كود دامي پوسيده همراه بـا اوره، سـوپر فسفات تريپل و سولفات پتاسيم در محل سايه انداز درخت ريخته ولي آن را حتماً زير خاك كرد.
برداشت
انتخاب بهترین زمان برداشت سیب از ضایعات آن تا حدودی جلوگیری می‌کند و بر کیفیت میوه تاثیر می‌گذارد. بهترین تاریخ برداشت میوهها به نوع رقم، آب و هوا در طول فصل رشد بستگی دارد. همچنین به هدف برداشت میوه بستگی دارد، ما بطور کلی برداشت سیب از اواخر شهریور ماه در مناطق مختلف کشور به صورت دستی و مکانیکی آغاز می‌شود.
شکل 3- برداشت دستی سیب