مشخصات گیاه‌شناسی صنوبر
صنوبر با نام علمی (Populus) از خانواده بیدیان (Salicaceae)، درختان صنوبر اغلب داراي برگ پهن با طول و عرض تقريباً مساوي هستند. همگي دمبرگ دارند و دمبرگ دراز و اكثراً دوپهلو است و صفحه پهنك به صفحه دمبرگ‌ها عمود است. شكل برگ‌ها از مثلثي، لوزي و بيضي تا گرد و پنجه‌اي است و لبه آن‌ها ساده، دندانه‌دار، اره‌اي و مواج يا لبدار است. برگ‌ها در درختان اين جنس به صورت چند شكلي وجود دارد و نه تنها در پايه‌هاي مختلف شكل و اندازه برگ فرق مي‌كند بلكه حتي روي يك پايه نيز اندازه و شكل برگ‌ها متفاوت است و نسبت به محل قرار گرفتن برگ روي ساقه چند شكلي شديدي مشاهده مي‌شود. رنگ برگ‌ها در گونه‌ها متفاوت است و روي يك درخت در دوره‌هاي مختلف سال نيز رنگ برگ‌ها فرق مي‌كند. برگ صنوبر داراي رگبرگ‌هاي زيادي است و محل كنده شدن آن‌ها گاهي بيش از يكسال مشـخص است. برگ مهمترين عامل تشخيص گونه‌ها، واريته‌ها و كلن‌ها است. برگ‌ها از نظر شكل، زمان ظاهر شدن و زرد شدن در كلن‌ها تفاوت‌هايي نشان مي‌دهند.
به طوركلي صنوبرها هم ريشه جوش و هم ساقه جوش دارند. ريشه جوش‌ها مرگ زودرس دارند و زودتر از ساقه جـوش‌ها از بين مي‌روند. جست‌هاي ساقه جوش از جوانه‌هاي اتفاقي كه روي كنده خفته‌اند پس از قطع درخت حاصل مي‌شوند و بدين ترتيب ميتوان از صنوبرها جنگل شاخه‌زاد تهيه كرد. چوبي كه از چنين جنگل‌هايي به دست مي‌آيد سبك‌تر و با بافت چوبي ناقص‌تر و مغز بزرگتر از صنوبرهاي معمولي است كه بوسيله قلمه تكثير شده‌اند. قدرت جست دادن صنوبرها از جواني آغاز مي‌شود و در پيري از بين مي‌رود. پوست به رنگ‌هاي مختلف سبز، زرد مايل به سفيد خاكستري تا مايل به سياه است كه غالباً ابتدا صاف و بعد بـه تدريج در بعضي گونه‌ها با زياد شدن سن درخت به صورت شيار شكاف خوردهاي در مي‌آيد و در بعضي ديگر به صورت صفحات پهني ظاهر مي‌شود. شكل درخت و پوست آن از عوامل تشخيص گونه‌هاست.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی صنوبر
|
صنوبر
|
نام فارسی
|
|
Cottonwood
|
نام انگلیسی
|
|
Populus
|
نام علمی
|
|
Salicaceae
|
خانواده
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل و چوب صنوبر
کاشت
گرچه درختان صنوبر در حاشيه رودخانه‌هاي تنگ و كم عرض، در اراضي ناهموار و حاشـيه‌اي رودخانه‌هاي دائمي به صورت تك درخت و يا رديف‌هاي درختي ديده مي‌شـوند اما وقتي بحث از كاشت صنوبر و زراعت چوب است زمين مورد نظر بايد از خصوصيات و ويژگي‌هاي يك زمين مطلوب براي كشت و كار برخوردار باشد. اين عرصه بايد كم شيب باشد تا امكان عمليات زراعي و آبياري در آن وجود داشته باشد. سنگلاخي، شيبدار، باتلاقي و ماندابي نباشد و تا حد امكان در معرض بادهاي گرم و سرد قرار نداشته باشد.
مناسب‌ترين خاك براي صنوبركاري خاكي است كه داراي بافت يكنواخت با نسبت مناسبي از ذرات رس (كمتر از 30درصد) و سيلت باشد. پس از انتخاب زمين، يك نوبت شخم عميق زمستانه و يك نوبت شخم قبل از كاشت به همراه حدود 30 تن كود حيواني پوسيده كه با خاك مخلوط شده لازم است. ابعاد و اندازه چاله‌هاي كاشت بستگي به نوع خاك، سن نهال و شرايط محيطي دارد. در خاك‌هاي غني و حاصلخيز ابعاد چاله كوچكتر و در خاك‌هاي ضعيف عمـق چاله را بيشتر در نظر مي‌گيرند. چاله كاشت بايد از قطري معادل 60 تا 80 سانتيمتر و عمق 60 -50 سانتيمتر برخوردار باشد. خاك درون چاله بايد مخلوطي از خاك سبك به همراه مواد آلي و كود پوسيده باشد.
بهترين زمان كاشت بسته به محل كاشت فرق مي‌كند. با اين وجود بهتر است يك ماه قبل از شروع فعاليت‌هاي حياتي گياه نسبت به كاشت آن اقدام كرد. كاشت نهال در نواحي گرمسيري كه داراي زمستان‌هاي ملايم هستند ميتواند در اواخر پاييز انجام شود ولي در نواحي با زمستان‌هاي سرد و بادهاي شديد بهتر است عمليات كاشت در اواخر زمستان انجام شود.
شکل 2- جنگل مصنوعی صنوبر
داشت
از اولين نيازهاي صنوبركاري در اختيار داشتن منابع آب دائمي، مطمئن و كافي است. نياز آبي صنوبرهاي چندساله در شـرايط مناطقي كه بارندگي آن‌ها در محدوده 350-250 ميلي‌متر در سال است حدود10000 تا 12000 مترمكعب در هكتار در سال برآورد مي‌شـود. براي نهالستان‌ها و كشـت‌هـاي انبوه اين مقدار تا 50 درصد افزايش پيدا مي‌كند. اين مقدار آب بايد به تدريج و در نوبت‌هاي مشخص در اختيار درختان قرار گيرد و مواردي مانند يكنـواختي دسترسي درختان مناطق مختلف به آب و ممانعت از هدر رفتن آب مورد توجه ويژه قرار گيرد. فاصله دو نوبت آبياري نيز بسيار اهميت دارد كه براي نهالستان‌ها و كشت‌هاي انبوه چهار تا پنج روز و براي درختان بزرگ و چند ساله هفت تا هشت روز يكبـار ميتواند مناسب باشد. البته دور آبياري در ماه‌هاي مختلف سال تفاوت مي‌كند. به طوري كه در ماه‌هاي اول بهار و اواخر شهريور و مهر ماه ميتواند كمي بيشتر و ماه‌هاي گرم سال (خرداد، تير و شهريور ماه) كمتر در نظر گرفته شود.
ميزان و مقدار مصرف انواع كودها در صنوبركاري‌ها بسته به سن، نوع گونه و وضعيت خاك متفاوت است. معمولاً پس از كسب اطلاع از وضعيت مواد و عناصر خاك اقدام به تعيين كود مناسب مي‌كنند. به صورت متداول كودهاي دامي و انواع كمپوست‌ها و بقاياي گياهي در هنگام آماده‌سازي و كودهاي شيميايي بسته به مقادير مورد نياز در سنين و مراحل مختلف رويشي به خاك اضافه مي‌شود. درختان صنوبر به سبب رشد سريع و توليد ماده آلي فراوان نياز به مواد غذايي مناسب دارند. كاربرد انواع كودهاي دامي و گياهي و نيز انواع كودهاي شيميايي به طـور محدود بـته به شرايط خاك منطقه در سنين اوليه رشد ( يك تا سه سال) ميتواند مورد استفاده قرار گيرد.
كودهاي فسفاته و پتاس سبب تسهيل چوبي شدن نهـال‌ها مي‌شوند. از طرفي افزايش بي‌رويـه كودهاي ازته سبب ابتلاي نهال‌ها به بيماري‌هاي قارچي مي‌شود و چوبي شدن آن‌ها را به تأخير مي‌اندازد.
برداشت
قطع درختان از پايين‌ترين قسمت تنه درخت و كمي به صورت مورب انجام مي‌گيرد. پس از قطع و انداختن درختان عمليات تبديل شامل، شاخه‌زني و قطع تنه به ابعاد نه و يا شش متري (با توجه به نوع مصرف) انجام مي‌گيرد و سپس بلافاصله به مراكز مصرف بارگيري و حمل مي‌شود.
شکل 3- برداشت چوب صنوبر