اکالیپتوس با نام علمی (Eucalyptus globulus Labill) از خانواده مورد (Myrtaceae)، درختي است به ارتفاع تا 45 متر، گاهي تا 70متر، با پوست ساقه معمولاً صاف، سفيد تا كرم، زرد يا خاكستري، اما در قاعده تنه با توده‌اي از پوست خاكستري- قهوه‌اي است. برگ‌هاي جوان متقابل، بدون دمبرگ، ساقه آغوش، تخم مرغي، خاكستري- سبز تا سبز كلمي، با دو سطح تحتاني و فوقاني دو رنگ، برگ‌هاي مسن سرنيزه‌اي باريك، گاهي هلالي (داسي شكل)، نوكدار، سبز، روي سطح فوقاني و تحتاني همرنگ است. بطور کلی برگ‌های آن معمولا کشیده و باریک است ولی دارای گونه‌های با برگ‌های بیضوی یا گرد هم هستند. این برگ‌ها اغلب متناوب و به ندرت متقابل دیده می‌شوند. گل‌آذين به صورت چترهاي 3،1و 7 گلي، دم گل‌آذين‌ها تخت شده يا استوانه‌اي (گرد)، دمگل وجود دارد يا ندارد. گل آن‌ها دارای تعداد زیادی پرچم بوده که نهایتا تبدیل به میوه‌ای خشک و معمولا پیاله‌ای شکل می‌شود. غنچه‌ها فرفره‌اي تا واژ مخروطي زگيل‌دار، سبز كلمي، سرپوش ميوه تخت شده، كوهاندار كوتاه، گل بنه رگه‌دار يا كم و بيش صاف، ميوه‌ها واژ مخروطي تا كروي يا تقريبا كروي، به رنگ سبز كلمي است. از تمام قسمت‌های این درخت، به خصوص برگ‌های آن بوی مطبوعی استشمام می‌شود.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی اکالیپتوس
|
نام فارسی
|
اکالیپتوس
|
|
نام انگلیسی
|
Blue Gum, Eucalyptus
|
|
نام علمی
|
Eucalyptus globulus Labill
|
|
خانواده
|
Myrtaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت، برگ، گل و میوه اکالیپتوس
کاشت
بسیاری از گونه‌های اکالیپتوس چه در موطن اصلی و چه در سایر مناطق جهان، مقاومت زیادی در برابر کم آبی از خود نشان می‌دهند. انواع مقاوم به خشکی دارای یک عنصر حمایتی زیرزمینی به نام غده چوبی هستند که مخزنی از مواد غذایی و آب جهت تجدید حیات در مقابل عوامل مخرب به ویژه آتش سوزی و خشکسالی می‌باشد. خاک‌های خیلی آهکی با pH بالا برای بسیاری از گونه‌های اکالیپتوس‌ها مناسب است. برخی از گونه‌های اکالیپتوس نیز در اراضی خیلی آهکی نیز تحمل خوبی دارند.
اکثر گونه‌های اکالیپتوس از طریق بذر تکثیر مییابند ولی بعضی از گونه‌های آن خاصیت جست‌دهی دارند. با این حال بهترین روش تولید نهال، از طریق بذر می‌باشد. عموما نهال‌های اکالیپتوس بصورت گلدانی به عرصه کاشت انتقال یافته و محدودیتی از لحاظ زمان کاشت نیز وجود ندارد. با این حال برای حصول نتیجه بهتر، کاشت نهال در اواخر پاییز تا اواسط زمستان توصیه می‌گردد. فاصله مناسب کاشت بسته به هدف کاشت و شرایط خاکی و اقلیمی منطقه متفاوت می‌باشد. نتایج تحقیقات انجام شده نشان داده است که فاصله 3*3 و 4*4 متر برای اکالیپتوس کاری مناسب می‌باشد. اگر هدف از کاشت تولید چوب باشد بایستی فاصله نهال‌های کشت شده بیشتر از مواقعی باشد که کشت نهال با هدف تولید خمیر کاغذ باشد.
شکل 2- جنگل مصنوعی اکالیپتوس
داشت
اکالیپتوس از جمله گونه‌هایی است که در اراضی ماسه‌ای و باتلاق‌های ساحلی تا زمین‌های با آب زیرزمینی بالا و حتی در اراضی خشک توان تحمل و استقرار را دارد. همچنین گاهی اوقات، کاشت آن در قالب زراعت چوب در اراضی کم بازده انجام می‌گیرد که در صورت تامین آب آبیاری در دفعات مختلف طول دوره رویش، باعث تولید بیشتر خواهد شد. نحوه آبیاری بر حسب شکل و سطح زمین و امکانات موجود از غرغابی با ایجاد جوی پشته تا آبیاری قطره‌ای متفاوت است. روش‌های مختلف آبیاری دارای معایب و محاسنی است. مقدار آبیاری و تعداد دفعات آبیاری بسته به شرایط محیطی و ادافیکی منطقه فرق می‌کند.
به منظور تقویت خاک و رشد مطلوب نهال‌ها و دستیابی به محصول بهتر باید از کود استفاده گردد. برای این منظور میتوان از کود شیمیایی و یا کود حیوانی پوسیده استفاده نمود. با انجام آزمایشات خاکشناسی میتوان نوع و مقدار کود مورد نیاز را مشخص نمود.
کودهای حیوانی مورد استفاده بایستی کاملا پوسیده و عاری از هر گونه بذور علف‌های هرز باشد. کود حیوانی هم موقع کاشت نهال و هم بعد از کاشت و در سال‌های بعد برای تقویت نهال و بهبود ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک استفاده می‌شود. بسته به نیاز خاکی و وضعیت رشد نهال میتوان با توصیه کارشناسان از کودهای شیمیایی موجود در بازار (فسفاته، ازته، پتاس و ...) استفاده نمود. همچنین کاشت گونه‌هایی از خانواده بقولات در فاصله بین درختان و برگرداندن آن به خاک باعث تقویت خاک خواهد شد.
برداشت
اکالیپتوس از جمله گونه‌های سریع‌الرشد غیر بومی می‌باشد و در شرایط مناسب خاکی دارای رشد بالا و تولیدی مناسب می‌باشد که دوره برداشت بستگی به هدف کاشت و شرایط رویشگاهی دارد. طوری که اگر هدف از کاشت تولید چوب صنعتی باشد دوره برداشت طولانی‌تر از زمانی است که هدف از کاشت تهیه خمیر باشد.
چوب گونه‌های اکالیپتس علاوه بر مصارف صنعتی و استفاده در نجاری‌ها، دارای انواع مصارف از جمله تراورس، تخته فیبر، تخته لایی، تخته فشرده، خمیر کاغذ و چوب سوخت می‌باشد.
شکل 3- برداشت چوب اکالیپتوس