مقاله آشنایی با وی‌ول گونه مناسب جنگل‌کاری در زاگرس

درخت وی‌ول (Quercus libani Oliv) فقط در زاگرس شمالی در استان‌های آذربایجان غربی (شهرستان‌های پیرانشهر و سردشت) و کردستان (شهرستان‌های بانه و مریوان) انتشار دارد و در سایر استان‌های زاگرسی مشاهده نمی‌شود. با توجه به گستره محدود انتشار این گونه در جنگل‌های زاگرس، اهمیت جنگل‌کاری با این گونه در استان‌های مذکور دوچندان می‌شود. ویژگی‌های این گونه و رویشگاه‌های آن به‌شرح زیر است:

- توانایی رسیدن به ارتفاع 10 تا 12 متر را دارد.

- پوست تنه آن در کهن‌سالی، شکاف‌های عمیق و پهن عمودی دارد.

- نسبت به دو گونه دیگر بلوط موجود در زاگرس شمالی (مازودار و برودار)، نیازهای بو مشناختی بیشتری دارد.

- به‌طور معمول، در دامنه‌های شمالی که رطوبت بیشتری دارند، انتشار دارد.

- خاک‌های نیمه‌عمیق تا عمیق را می‌پسندد.

- از ارتفاع 1300 تا 2150 متر از سطح دریا پراکنش دارد، اما رویشگاه اصلی آن ارتفاع 1600 تا 1800 متر از سطح دریاست.

- درشت‌ترین بذر را در بین بلوط‌های زاگرس دارد (طول و عرض بذر به‌طور میانگین 3.5و 2.3 سانتی‌متر)

- بلوغ بذر این گونه دوساله ( 18 ماه) بوده و در پاییز سال دوم می‌رسد.

زمان رسیدن و جمع‌آوری میوه/ بذر: اواسط مهر تا اواسط آبان (پیش از ریزش بذرها)

نحوه جمع‌آوری: چیدن مستقیم میوه از درختان بالغ،خوش‌فرم و فاقد آثار آفات و بیماری‌ها

نگهداری بذر: بذر این گونه از نوع ریکالسیترنت است، به‌طوری‌که پس از جمع‌آوری، رطوبت آن به سرعت کاهش می‌يابد.

با کاهش رطوبت بذر نیز قوه نامیه و جوانه‌زنی به‌شدت افت می‌کند.

رطوبت نرمال بذر وی‌ول بین 41 تا 47 درصد است. امکان نگهداری بذر در کوتاه مدت در دمای 4+ درجه سانتی‌گراد در یخچال و در بلندمدت با استفاده از تکنیک فراسرد (نگهداری در دمای 196- سانتی‌گراد) وجود دارد.

 

درخت ویول

شکل1-گیاه وی‌ول

نحوه پاک‌کردن بذر:

ابتدا با شناور کردن بذرها در آب باید بذرهای پوسیده و آسیب دیده را جدا کرد. پیش از انتقال نمونه‌ها به یخچال، بذرها با استفاده از محلول‌های قارچکش (مانند کاپتان) ضدعفونی شوند.

تیمارهای جوانه‌زنی:

با توجه به اندوخته غذایی زیاد بذر، برای جوانه‌زنی به تیمار خاصی نیاز نیست، اما استفاده از اسید هیومیک (750 میلی‌گرم در لیتر) می‌تواند در افزایش سرعت جوانه‌زنی مفید باشد.

تولید نهال و نگهداری در نهالستان:

بذرها به‌مدت 6 تا 8 ساعت در آب نگهداری می‌شوند. سپس، گلدان‌های پلاستیکی با مخلوطی از خاک قرمز، کود حیوانی و ماسه تا ارتفاع سه‌چهارم گلدان پر می‌شود. یک یا دو بذر در عمق 6 سانتی‌متری گلدان کاشته می‌شود (با توجه به بذردهی درختان وی‌ول، آبان بذرها در گلدان کاشت می‌شوند). از تور سفیدرنگ برای حفاظت از بذرهای کاشته شده در برابر پرندگان و جوندگان استفاده می‌شود. آبیاری نهال‌ها از اواخر خرداد تا پایان مهر به صورت دو هفته یکبار انجام شود.

کاشت نهال:

در نهال‌کاری وی‌ول پیشنهاد می‌شود که از سامانه‌های سطوح آبگیر، تکنیک ذخیره نزولات با حفر چاله‌های با ابعاد حداقل 70 سانتی‌متر (طول و عرض دهانه و عمق چاله) و در نظر گرفتن پارامترهای اقلیمی (در تعیین تراکم کاشت) استفاده شود. بهترین زمان کاشت نهال‌ها، اوایل اسفند تا اواسط فروردین است. نهال‌ها در مراحل اولیه رشد به پناه نیاز دارند، بنابراین ضروری است که در ابتدا، جنگل‌کاری با گونه‌های پیشاهنگ انجام شده و در ادامه، نهال‌های وی‌ول کاشت شوند.

کاشت مستقیم بذر:

بذرهای وی‌ول که بلافاصله پس از جمع‌آوری از درخت کاشته می‌شوند، شانس بیشتری برای جوانه‌زدن و استقرار دارند. بهتر است کاشت بذر وی‌ول در عرصه در فصل پاییز (به‌ویژه نیمه دوم آبان و آذر) در عمق 8 سانتی‌متری انجام شود. در هر حفره، یک تا دو بذر قرار گیرد. استفاده از گیاخاک نیز در موفقیت بذرکاری‌ها مؤثر است. گفتنی است که عرصه کاشت باید قرق شود و از تردد دام و بهره‌بردار یهای دیگر جلوگیری شود.

 

 

حیدری، مازیا؛ خسروی، شید؛ ملکی، سامان.(1402). گونه‌های مناسب جنگل‌کاری در زاگرس؛ وی‌ول. تهران: نشر آموزش کشاورزی