چگونه می توان بذور خواب را شناسایی کرد؟
بذوری که در طول آزمایش جوانه‌زنی سخت می‌مانند یا پس از جذب آب هنوز سفت هستند و وضعیت خوبی دارند، احتمالا خواب هستند. خواب بذر در بذور تازه برداشت شده و در بسیاری از گونه‌های وحشی گیاهان زراعی، پدیده رایجی است. تحقیقات نشان داده که این پدیده با اقلیم ارتباط نزدیکی دارد. خواب بذر بر اساس منشاء آن دارای انواع مختلفی می‌باشد.
خواب ناشی از پوشش بذر
شرایط فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی مانع از جذب آب می‌شود و مثال‌هایی از خواب پوشش بذر را میتوان در خانواده حبوبات (Fabaceae)، پنیرک (Malvaceae) و عنابیان (Rhanmaceae) مشاهده نمود.
خواب گیاهچه
معمولا مواد بازدارنده گیاهچه یا بافت‌های مجاور مانع از جوانه‌زنی می‌شود. مثال‌هایی از خواب گیاهچه را میتوان در خانواده چتریان (Apiaceae)، خشخاش (Papaveraceae) و آلالگان (Rununculacea) مشاهده نمود.
برخی از گونه‌ها، گیاهچه (جنین) بطور کامل تکامل یافته‌اند و در زمان پراکنش بذر هنوز کامل نشده‌اند، گیاهچه پس از جدا شدن از پایه رشد و تکامل می‌یابد و تا آن زمان جوانه‌زنی به تعویق می‌افتد. مثال‌های از این مورد در خانواده ثعلبیان (Orchidaceae) و الالگان (Rununculacea) مشاهده می‌شود.
خواب بذر در توده‌های بومی هندوانه ایرانی نیز وجود دارد و تحقیقات نشان داده است که کشت بذر هندوانه در ماسه با 30 درصد رطوبت روش مناسبی برای حصول بهترین نتایج در آزمون جوانه‌زنی می‌باشد.
خواب همچنین می‌تواند ناشی از مجموعه بذر غیر قابل نفوذ و یا پوشش میوه و جنین دارای خواب فیزیولوژیکی باشد، برای جوانه‌زنی این بذور هر دو نوع خواب باید از بین برود. ترتیب اینکه اول کدام خواب باید از بین برود، بستگی به گونه دارد.
چگونه میتوان نوع خواب را تعیین کرد؟
اگر حذف پوشش بذر باعث جوانه‌زنی آن نشد، عامل خواب بذر در خود جنین قرار دارد.
تیمارهای شکست خواب بذر
در بذوری که در زمان برداشت دارای خواب هستند، خواب بذر با گذر زمان بطور طبیعی از بین می‌رود. سایر گونه‌ها نیازمند برخی پیش تیمارها می‌باشند. روش‌های مختلفی برای گونه‌های مختلف به کار می‌رود.
شکست خواب پوسته بذر
سوراخ کردن یا خراش دادن پوشش بذر از طریق سوزن، رنده، اره و یا برش با چاقو و کاغذ سمباده از روش‌های موثر در غلبه بر خواب بذر می‌باشد.
-
خراش‌دهی دستی پوشش بذر در تمام نواحی پوشش بذر روشی موثر است بجز در ناحیه میکروپیلار که ناحیه قرار گرفتن ریشه‌چه است و حساس‌ترین قسمت بذر است.
-
اگر پوشش بذر مانع از جوانه‌زنی بذر باشد، میتوان با حذف آن اجازه جوانه‌زنی را به بذر داد.
-
اگر پوشش بذر دارای بازدارنده‌هایی باشد که مانع یا کند‌کننده جوانه‌زنی باشند، میتوان با قرار دادن بذر در زیر آب جاری برای چند ساعت یا قرار دادن بذر در حجم زیاد آب که هر 6 تا 12 ساعت تعویض می‌گردد، مواد بازدارنده را آبشویی نمود.
-
همچنین ISTA استفاده از اسید سولفوریک غلیظ را به مدت 2 تا 45 دقیقه بسته به گونه برای خراش پوشش توصیه می‌کند. البته این روش پر هزینه و خطرناک است و باید با دقت بالا انجام شود.
-
برای حذف پوشش مومی و اجازه دادن برای جذب آب، بذر را در آب 75 درجه به مدت 3 تا 6 دقیقه قرار دهید. دقت زیادی لازم است تا دوره طولانی بذر در آب گرم نماند و یا جوشانده نشود.
شکل 1- شکست خواب پوسته بذر
شکست خواب جنین
تیمارهای مختلفی برای حذف خواب جنین وجود دارد. از جمله این تیمارها، تیمار سرمایی (استریفیکاسیون سرمایی) برای گونه‌های بومی مناطق معتدل یا عرض جغرافیایی بالا، تیمار گرمایی برای گیاهان بومی اقلیم بیابانی و نیمه‌بیابانی، استفاده از اسید جیبرلیک (GA3) در غلظت‌های پایین، اضافه نمودن نیترات پتاسیم (KNO3) و استفاده از نور می‌باشد.
شکل 2- شکست خواب جنین با استفاده از اسید جیبرلیک