ضد عفونی بذر
یکی از منابع اصلی آلودگی گیاهان زراعی یک ساله بذر آلوده بوده به همین دلیل ضدعفونی بذور از اهمیت زیادی برخوردار گردیده است. آشنایی و استفاده از مواد و روش‌های مختلف ضدعفونی محصول لازم و ضروری است. باید خاطر نشان کرد که روش‌های مبارزه با عوامل بیماری‌زای گیاهی و ضدعفونی بذر، قبل از ارائه فرضیه میکروبی بطور تجربی به کار گرفته می‌شده است. به عنوان مثال، گوگرد به عنوان یک ماده ضدعفونی کننده از صدها سال قبل از میلاد مسیح (ع) به کار گرفته می‌شده است. از گذشته بسیار دور، استفاده از آب‌جوش برای ضدعفونی بذر توسط بومیان رواج داشته است. در کتاب مقدس مسیحیان آمده که رومیان از آب نمک و یا مخلوطی از نمک و خاکستر (نوعی ماده شیمیایی غیر آلی و معدنی) برای ضدعفونی بذر استفاده می‌کرده‌اند. امروزه، استفاده از محلول آب و نمک و یا محلول آب و نمک آمیخته با خاکستر برای ضدعفونی بذر در برخی کشورهای دنیا رواج دارد.
انسان از قدیم در صدد دفع آفات بذر مورد کاشت بوده است. کشاورزان ایرانی، بذور مورد نظر خود را در پیشاب و یا زهره گاو خیسانده تا از آفات خاکزی در امان بماند. هنوز در برخی از مناطق خراسان جنوبی به منظور ضدعفونی بذر و دفع حشرات خاکزی در مزارع کشاورزی از برخی گونه‌های گیاهی مانند صمغ حاصله از آنقوزه استفاده می‌کنند (اسانس موجود در گونه‌های مختلف دارویی مانند رزماری، کلپوره، اسطوخودوس، مریم گلی، باریجه، نوروزک، کماکندل و آنقوزه اثرات ضد قارچ و ضد باکتری دارند).
شکل 1- ضدعفونی سنتی بذور
موریانه یکی از آفات مهم مناطق خشک و نیمه‌خشک به شمار می‌آید. همچنین، برخی از کشاورزان هندی، بذر غلات را به عصاره برگ گیاه چپقک (زرآوندی) آغشته می‌کنند تا موریانه و کرم سفید کنترل گردد.
برخی از کشاورزان هندوستان، شاخه برگ نازک استبرق را در یک کوزه گلی قرار داده و 50 گرم پیشاب و یک لیتر آب به آن می‌افزایند. به منظور جلوگیری از نفوذ هوا، دهانه کوزه را با استفاده از گل رس، اندود و مسدود کرده و آن را به مدت 2 ماه در یک چالکود قرار می‌دهند. در طول این مدت، شاخه‌های استبرق، تجزیه شده و با آب مخلوط میشود. عصاره حاصله را تصفیه (صاف) و از آن برای آغشته نمودن (ضدعفونی) بذور استفاده می‌کنند. بذر محصولاتی که با این شیوه ضدعفونی شده‌اند، مورد هجوم موریانه قرار نمی‌گیرند. کشاورز با تجربه به خوبی می‌داند که سلامت بذر و خلوص آن دو عامل بسیار مهم در افزایش محصول است.
امراض زیادی توسط بذر و نهال انتقال پیدا می‌کنند. در طول دهه اخیر تجربه نشان داده است که ضدعفونی بذرها و مبارزه با امراض و بیماری‌ها موجب افزایش میزان محصول مناسب و سالم می‌گردد. ضدعفونی کردن یعنی از بین بردن عوامل بیماری‌زای چسبیده به بذرها و یا نهال‌ها از طریق شیمیایی، فیزیکی و یا ترموفیزیک، مواد ضدعفونی کننده باید بدون اینکه به گیاه صدمه بزند اثر خوبی در مقابل عوامل بیماری‌زا داشته باشد.
در بین روش ضدعفونی شیمیایی و فیزیکی فرق‌هایی نیز وجود دارد. در روش شیمیایی معمولا عوامل بیماری‌زایی که بر روی بذر و نهال می‌چسبند را به وسیله ترکیبات جیوه از بین می‌برند. سموم سیستمیک قارچ‌هایی که در داخل بذر زندگی می‌کنند را از بین می‌برد. در روش فیزیکی هم با عوامل بیماری‌زایی که در داخل بذر وجود دارند مبارزه میشود.
ضدعفونی شیمیایی یا مبارزه به وسیله مواد شیمیایی جهت از بین بردن آفات و امراض به دو صورت مرطوب و خشک صورت می‌گیرد. در روش ضدعفونی مرطوب در کوتاه مدت چسبیدن مواد و غوطه‌ور شدن بذور و مواد مدنظر بوده که پس از غوطه‌ور شدن بذر در مایع ضدعفونی کننده، مواد مورد نظر به آن می‌چسبند. در روش ضدعفونی خشک اثر ثانویه بیشتر دیده میشود، که در آن پس از استقرار بذر در زمین مواد ضدعفونی‌کننده پس از حل شدن در آب اثر خود را نشان می‌دهد.
شکل2- ضدعفونی فیزیکی و شیمیایی بذور