آشنایی با مراحل انجام آزمون جوانه‌زنی بذر

مراحل انجام آزمون جوانه‌زنی بذر

الف) آماده‌سازی

1. چک کردن نیازهای خاص برای دما، نور و هر گونه تیمار لازم برای جوانه‌زنی یک گونه
2. اطمینان از وجود تجهیزات و شرایط محیطی مناسب برای تامین نیازهای موجود. در غیر این صورت بهترین جایگزین‌های ممکن باید مورد استفاده قرار گیرد.
3. مخلوط نمودن بذر در بسته آن و برداشتن یک نمونه تصادفی
4. شمارش 200 بذر (و یا کمتر بر اساس میزان موجود) برای هر آزمون و بازگرداندن بذر اضافی به بسته آن
5. تقسیم کردن این تعداد بذر به حداقل دو تکرار
6. اگر بذرها خیلی خشک هستند و رطوبت کمتر از 8 درصد دارند، ممکن است جذب آب به آن‌ها صدمه بزند، در این شرایط لازم است قبل از آزمون جوانه‌زنی، رطوبت بذر به 15-17 درصد افزایش یابد این فرایند مرطوب‌سازی نام دارد.
7. بذر گونه‌های وحشی با پوشش سخت بذر ممکن است نیازمند خراش‌دهی بذر (سوراخ کردن پوسته بذر با استفاده از کاغذ سمباده، تیغ و یا اسکارپل بدون صدمه‎زدن به جنین) قبل از مرطوب سازی و کشت باشد.

ب) کنترل بیماری‌ها

ضد عفونی محیط کشت

آلودگی قارچی از موارد شایع در آزمون جوانه‌زنی به ویژه در بذر لگوم‌ها است. این امر معمولا مربوط به بذور نابالغ، پیر و آسیب دیده می‌شود. این آلودگی همچنین در پیش تیمارهای نظیر خارجسازی بذر از پوشش و یا در نتیجه مشکلات بهداشتی در محیط آزمون بذر می‌باشد. با این روش آلودگی قارچی به حداقل می‌رسد:

1. پاکسازی یا استریل سطحی (با الکل 70 تا 95 درصد) در محیط کشت، ژرمیناتور، شستن درست، به منظور کاهش میزان آلودگی قارچی، شستشوی سکوها و داخل انکوباتور با آب گرم و صابون راهی موثر برای کاهش موثر برای کاهش آلودگی است.
2. ایجاد فاصله کافی بین بذرها تا با یکدیگر تماس نداشته باشند و در صورت لزوم از تکرار بیشتری استفاده شود.
3. محیط بهینه‌ای برای جوانه‌زنی ایجاد شود تا بذرها سریع جوانه بزنند. رژیم دمایی باید مناسب باشد و تهویه در محیط جوانه‌زنی کافی باشد.
4. از تمیزی ظروف کشت اطمینان حاصل شود. با استفاده از الکل 70-95 درصد سطح آن استریل شود و یا به مدت 10-15 دقیقه آن را در داخل وایتکس 20 درصد یا آب 55 درجه قرار گیرد.
5. از صدمات جذب آب سریع جلوگیری شود (با مرطوب سازی آرام بذر) چرا که ممکن است باعث نشت محتوای سلولی شده و محیط مغذی برای رشد قارچ‌ها ایجاد کند.
6. بذور در حال تجزیه باید به سرعت حذف شوند تا از انتشار قارچ به سایر بذرها جلوگیری شود. اگر آلودگی در حال افزایش است، بذرها را در واکتس 10 درصد شستشو داده و در ظرف و محیط تمیز قرار دهید.
7. قبل از شروع آزمایش بافت‌های پوششی بذر نظیر گلوم‌ها حذف شوند چرا که این اندام‌ها میتواند منبع آلودگی باشد.
8. بذرهایی که قبل از برداشت جوانه‌زده و سپس خشک شده‌اند را باید حذف نمود زیر آن‌ها نیز می‌توانند منبع آلودگی باشند.

ضدعفونی بذر

روش‌های ذکر شده میتوانند خطر آلودگی قارچی را در محیط کشت به حداقل برسانند ولی پوشش بذر یا قارچکش‌هایی نظیر تیرام، بنومیل و یا استریل کردن با سدیم هیپوکلریت میزان آلودگی قارچی را در طول زمان جوانه‌زنی کاهش می‌دهد. استفاده از قارچکش‌ها میتواند بر نتایج آزمون جوانه‌زنی تاثیر بگذارد، لذا تنها در صورت لزوم باید مورد استفاده قرار گیرد.

شکل 1- ضدعفونی کردن بذر

پوشش بذر با قارچکش

1. مقدار کمی قارچکش را به بذور آماده شده برای جوانه‌زنی اضافه نمایید.
2. ظرف حاوی بذور را به خوبی تکان دهید تا همه بذور مقدار یکسانی از قارچکش را دریافت کنند.

ضدعفونی سطحی بذر

1. بذرها را به مدت 10 دقیقه در محلول 1 درصد هیپوکلریت سدیم قرار دهید. غلظت واکتس‌های خانگی معمولا 5 درصد است. 80 میلی لیتر آب مقطر را به 20 میلی لیتر وایتکس اضافه کنید تا محلول 1 درصد به دست آورید.
2. بذرها را به خوبی شستشو دهید سپس آزمون جوانه‌زنی را انجام دهید.

ج) انتخاب روش آزمون جوانه‌زنی

روش‌های مختلفی برای آزمون جوانه‌زنی وجود دارد، اما چهار روش استاندارد برای این منظور پیشنهاد شده است. این روش‌ها برای اغلب گونه‌ها قابل استفاده بوده و نتایج یکنواختی ارائه می‌دهند:

1. کشت روی کاغذ (Top of Paper: TP)
2. کشت بین کاغذ (Between Paper: BP)
3. جوانه زنی در ماسه (Sand: S)
4. جوانه زنی در آگار (Agar: A)

کاغذ صافی در جوانه‌زنی به روش اول و دوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. کیفیت کاغذ صافی برای به دست آوردن جوانه‌زنی یکنواخت و نتایج قابل تکرار بسیار مهم است. در صورت امکان کاغذ باید دارای ویژگی‌های زیر باشد.

شکل 2- جوانه‌زنی بذر روی کاغذ صافی در پتری‌دیش

• کاغذ صافی مورد استفاده نباید سمیتی برای جوانه‌های در حال نمو داشته باشد.
• کاغذ باید قابلیت جذب آب و در اختیار قرار دادن آن برای جوانه‌زنی بذر را داشته باشد.
• کاغذ باید به اندازه کافی قوی باشد تا در زمان دستکاری متلاشی نگردد و ریشه گیاهک‌های در حال رشد به آن نفوذ نکند.
• pH طبیعی 6-7 داشته باشد.