عامل بيماري
عامل بيماري ماهیت فیتوپالسمایی دارد. فيتوپلاسماها پروكاريوت‌هاي فاقد دیواره سلولی و غيرقابل كشت می‌باشند و تا بحال به عنوان عامل همراه با صدها بيماري در بسياري از گونه‌هاي گياهان شناسایی شده‌اند. اين بيماري‌ها عوامل محدودكننده توليد بسياري از محصولات كشاورزي مي‌باشند و در گياهان باعث بروز علايمي همچون ريز برگي، زردي، كوتولگي، گل سبزی، برگساني و جاروک شده و در نهايت منجر به مرگ گياه مي‌شوند. فیتوپلاسماها محدود به آوند آبكش گياهان می‌باشند.
علايم بیماری
آلودگي بوته‌هاي كنجد در مراحل اوليه رشدي منجر به كاهش فاصله ميانگره‌ها، كاهش اندازه برگ، كوتولگي و سبز زردي مي‌شود. گاهي اوقات تعدادي گل‌هاي ناقص تشكيل مي‌شود كه توليد كپسول‌هاي كوچك حاوي بذور دژنره مي‌كند. علايم بیماری در مراحل بعدی رشد عبارتند از گل سبزی (Virescence)، برگسانی (Phyllody)، رشد جوانه‌های داخل گل (Floral proliferation)، رشد بیش از اندازه جوانه‌های جانبی ساقه و در نتیجه حالت جارویی در انتهای ساقه (Witches’ broom) و عقیمی گیاه. شکاف خوردن طولی کپسول‌هایی که قبل از آلودگی تشکیل شده بودند و سبز شدن بذور داخل آن‌ها و وجود ترشحات سیاه‌رنگ روی برگ و شاخه از علايم دیگر بیماری می‌باشد.
شکل1- بیماری گل سبز کنجد
پراكنش جغرافيايي و اهميت اقتصادي
بيماري گل سبز كنجد در اكثر مناطق كاشت كنجد با درصد و شدت آلودگي متفاوتي ديده مي‌شود. بيشترين ميزان آلودگي در استان يزد در شهرستان صدوق با آلودگي بالغ بر 90 درصد مزارع مشاهده شده است. اين بيماري تاثير بسيار زيادي بر روي خصوصيات ظاهري و زراعي، فيزيولوژيكي، عملكرد و اجزاي عملكرد كنجد دارد. به دليل تاثير فزاينده اين بيماري بر اندام‌هاي زايشي گياه كنجد عقيمي كامل گياه در اثر بيماري ديده شده است. اگر چه در بوته‌هاي آلوده بسته به شرايط محيطي، نوع رقم، زمان آلودگي و غيره ممكن است مقداري بذر تولید شود ولي این بذور اکثرا پوک بوده و از قوه نامیه خوبي برخوردار نیستند.
انتقال بيماري
تاكنون در كشور ما دو گونه زنجرک با نام‌های (Orosius albicinctus) و (Circulifer haematoceps) به عنوان ناقلين طبيعي عامل بيماري گل سبزي کنجد گزارش شده‌اند. فيتوپلاسماي عامل بيماري به وسيله آب آبياري، ادوات كشاورزي، تماس با دست و بذر قابل انتقال نیست و تنها راه انتقال به وسيله حشره ناقل مي‌باشد. حشره ناقل با حداقل ده دقیقه تغذیه از گياهان آلوده عامل بيماري را كسب مي‌نمايد و پس از حدود دو هفته قابليت انتقال عامل بيماري به گیاه سالم را به دست می‌آورد. زنجرک آلوده به عامل بیماری حداقل با نیم ساعت تغذیه از گیاه سالم قادر به انتقال عامل بیماری به آن می‌باشد. عامل بيماري توسط تخم حشره ناقل منتقل نمي‌گردد.
پيشگيري و كنترل
در صورت آلودگي بوته‌هاي كنجد به بيماري گل سبزي امكان معالجه آن‌ها وجود روش‌هاي ندارد و تاكنون رقم مقاومي نسبت به اين بيماري شناسايي نشده است. بنابراين مديريت مبارزه با اين بيماري مبتني بر پيشگيري از وقوع آلودگي و كاهش خسارت بيماري مي‌باشد. بر اين اساس تاخير در تاريخ كاشت در حال حاضر به عنوان مهمترين روش پيشگيري از وقوع بيماري و كاهش خسارت آن توصيه مي‌شود. در آزمايشات انجام شده در خوزستان بهترين تاريخ كاشت از نظر عملكرد بالاي محصول و پايين بودن ميزان آلودگي در تاريخ 6 مرداد به همراه سمپاشي با متاسيستوكس آر بوده است. اگرچه از نظر عملكرد اختلاف معني‌داري بين سمپاشي و عدم سمپاشي وجود نداشته است ولي سمپاشي ميزان آلودگي را كاهش داده است. تاخير 15 روزه در تاريخ كاشت در رضوان‌شهر صدوق در استان يزد ميزان آلودگي را بدون انجام سمپاشي تا 48 درصد كاهش داده است. تاخير در تاريخ كاشت به 2 دليل بيماري را كاهش مي‌دهد. دليل اول موثر بودن تاخير در تاريخ كاشت، کاهش جمعیت و کاهش جابجایی زنجرک ناقل و دليل دوم این است که در هوای گرمتر گیاهچه‌ها خیلی سریع‌تر رشد کرده و به سرعت از دوره حساسیت خارج می‌شوند. در اوایل بهار بدلیل خنک بودن هوا این دوره طولانی می‌باشد.
بنابراين در هر منطقه بايستي تاريخ كاشت را تا آن زمان به تاخير انداخت كه شرايط آب و هوايي تاثير نامطلوبي بر رشد و عملكرد گياه نداشته باشد. در مناطق گرمسيري مثل خوزستان به دليل مصادف نشدن مراحل رشدي گياه با سرماي زمستان امكان تاخير بيشتري در تاريخ كاشت وجود دارد ولي اين ميزان تاخير در تاريخ كاشت در اكثر مناطق استان يزد كه كنجد در اواخر مهر برداشت مي‌شود مقدور نيست.