مقاله آشنایی با پیشگیری و مدیریت مقاومت به علف‌کش (قسمت دوم)

مقاومت به علف‌کش در واقع توانایی قابل توارث جمعیتی از یک علف هرز برای حفظ خود در مقابل علف‌کش‌هایی است که معمولا همنوعان این گونه‌ گیاهی را از بین می‌برد. از جمله مکانیزم‌هایی که گیاهان برای این مقامت به‌کار می‌برند، مکانیزم تغییر محل عمل علف‌کش و حذف علف‌کش از محل هدف می‌باشد. وقتی که یک بیوتیپ علف هرز یا گیاه زراعی، یک یا چند مکانیزم برای مقاومت به یک علف‌کش بکار ببرد، این گیاه را دارای مقاومت عرضی می‌گویند. مقاومت عرضی عمدتا نسبت به علف‌کش های درون یک گروه ایجاد می‌شود.

 

پیشگیری و مدیریت مقاومت به علف‌کش

تناوب زراعی

بسیاری از علف‌های هرز یک ساله وابستگی شدیدی به کشت‌های خاصی دارند، بنابراین تناوب زراعی می‌تواند موفقیت ذاتی چنین علف‌های هرزی را کاهش دهد و از سوی دیگر امکان استفاده از علف‌کش های مختلف و اقدامات کنترل زراعی (نظیر خاکورزی بین ردیف‌ها در گیاه زراعی ردیفی) را فراهم سازد. وارد ساختن یک کشت علوفه در تناوب زراعی نیز به پیشگیری از تولید بذر می‌تواند در کاهش جمعیت بسیاری از علف‌های هرز باریک برگ شایع در سطح اراضی زراعی کارا باشد. تناوب زراعی می ‌واند در مجموع سبب کاهش مصرف علف‌کش‌ها و گسترش دامنه تنوع علف‌کش‌های مورد استفاده شود.

آیش

آیش روشی سنتی برای مدیریت علف‌های هرزی است که در آن زمین بدون کاشت به حال خود رها می‌شود. صرف نظر کردن از کشت گیاهان زراعی و تمهیدات مشابه دیگر، فرصتی برای کاهش جمعیت علف‌های هرز فراهم می‌آورد. معمولا تولیدکنندگان تمایلی به پذیرش هزینه مدیریت علف‌های هرز در کشت‌های با سود آوری کم یا بدون سود آوری (آیش) ندارند. البته، عدم موفقیت در پیشگیری از به بذر نشستن علف‌های هرز در زمین‌های تحت آیش یا رهاشده ممکن است منجر به افزایش مشکلات علف هرز در کشت‌های بعدی شود.

سوزاندن بقایای گیاهی

آتش زدن (در مکان و زمانی که عملی باشد) می‌تواند بیش از ۸۰٪ بذور تازه ریزش یافته در فصل جاری روی سطح زمین را از بین ببرد. به علاوه، این عملیات می‌تواند سبب شکستن خفتگی برخی از بذور باقیمانده شود، که گیاهچه‌های رویش یافته بر اثر عملیات کاشت گیاه زراعی بعدی از بین خواهد رفت (شکل 1).

سوزاندن بقایای گیاهی

شکل 1ـ سوزاندن بقایای گیاهی

 بهداشت زراعی (مدیریت کاه و کلش)

از بین بردن تمامی گیاهچه‌های علف هرز رویش یافته پیش از کاشت گیاه زراعی ضروری است، هرچند که برخی از آنها ممکن است دوباره رشد خود را از سر گیرند. این موضوع از طریق عملیات خاکورزی مؤثر تهیه بستر کاشت یا با استفاده از علف‌کش‌های غیر انتخابی نظیر گلیفوزیت تحقق می‌پذیرد.

کاشت تأخیری

کاشت تأخیری فرصت زمانی بیشتری را برای رویش گیاهچه‌های علف هرز پیش از کاشت زراعی فراهم می‌آورد. می توان از این راهکار در تلفیق با خاکورزی کلشی سطحی به منظور تحریک جوانه‌زنی با استفاده از بستر کاشت کاذب بهره گرفت. این روش به خصوص در مورد علف‌های هرز دارای دوره خفتگی ذاتی نسبتا کوتاه مؤثر است که جوانه‌زنی آنها نیازمند فراهم شدن رطوبت کافی است.

رقابت گیاه زراعی

برخی عملیات زراعی برای توسعه گیاهان زراعی رقیب با توانایی بالا در فرونشانی علف‌های هرز مناسب هستند، از جمله این عملیات زراعی می‌توان به انتخاب گونه‌ها با ارقام با توانایی رقابتی بالا، مقادیر بذر بیشتر از حد متداول، فواصل ردیف نزدیک‌تر، زهکشی و تهیه بستر بذر مناسب به منظور تسریع استقرار گیاه زراعی اشاره کرد.

پیشگیری از به هدر رفتن علف‌های هرز


چرای دام‌ها، قطع کردن یا سمپاشی با علف‌کشهای غیر انتخابی در برخی شرایط امکان پذیر است. در صورتی که علف‌های هرز در سطوح محدودی رویش یابند، جلوگیری از به بذر رفتن آنها می‌تواند به پیشگیری از تبدیل لکه‌های علف هرز به مشکل جدی در سطح تمام مزرعه کمک نماید. در شرایطی که جمعیت علف‌های هرز پایین باشد یا لکه‌های علف‌های هرز بلندی نظیر یولاف وحشی (شکل 2) در سطح مزرعه وجود داشته باشد، حذف بوته‌های علف هرز از داخل کشت گیاهان زراعی امکان پذیر است.

یولاف وحشی

شکل 2ـ یولاف وحشی

جمع‌آوری بذور علف هرز همزمان با عملیات برداشت گیاه زراعی

این رهیافت از جمله روش‌های کاهش میزان ورود بذور علف هرز به بانک بذر خاک است. در کشور استرالیا از این روش برای مدیریت علف هرز چچم استفاده شده است. با طراحی ماشین‌های برداشتی که به جای ریختن بذور علف هرز روی سطح زمین آنها را در مخزنی جمع‌آوری می‌نمایند، چنین امری تحقق یافته است. بدین ترتیب بذور علف هرز از مزرعه خارج گشته و می‌توان آنها را از بین برد. کارایی چنین روشی تا حدود زیادی به زمان ریزش بذور علف هرز نسبت به موقع برداشت گیاه زراعی بستگی دارد.

جلوگیری از ورود پراکنش بذور و گیاهان مقاوم

باید از کاشت بذور آلوده پرهیز شود، علاوه‌بر آن می‌بایست از انتشار بذور و گیاهان مقاوم از طریق ادوات کاشت و برداشت، کاه و کودهای دامی جلو گیری به عمل آید.

سایر روش‌ها

روش‌های دیگری نظیر استفاده از خاکپوش‌ها (مالچ‌ها) و کنترل بیولوژیکی نیز در برخی شرایط جایگزین‌های مناسبی برای کاربرد علف‌کش‌ها محسوب می‌شود.

 

زند،  اسکندری(1388). مدیریت علف‌های هرز (چاپ دوم). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

 

ارسال نظر