کمپوست آزولا و کاه‌برنج
یکی از راه‌های استفاده از آزولا در شالیزار و یا بسیاری از خاک‌های زراعی تبدیل آن به کمپوست و سپس اضافه کردن آن به خاک است. کمپوست مخلوطی از مواد آلی مختلف به ویژه آزولا بوده که توسط میکروارگانیسم‌ها در یک محیط گرم، مرطوب و با تهویه مناسب تهیه شده و مواد و عناصر غذایی خود را در خاک به شکل قابل جذب در اختیار گیاه قرار می‌دهد. امروزه استفاده از کمپوست به همراه کودهای شیمیایی به عنوان یک ضرورت در ایجاد کشاورزی پایدار شناخته شده است، چون میتواند مسائلی را که منجر به کاهش عملکرد گیاه می‌شوند و همچنین کمبود بسیاری از عناصر ضروری و مورد نیاز گیاه مثل روی، نیتروژن، فسفر، پتاسیم و غیره را در خاک تا حد زیادی برطرف کند.
بعضی از عناصر را که لازم است به عنوان ماده غذایی برای گیاه مورد استفاده قرار گیرد، می‌توان همراه با کمپوست به خاک اضافه نمود و مقدار مواد غذایی مورد نیاز گیاه را در خاک افزایش داد. کمپوست میتواند ذخیر کننده خوب عناصر غذایی و آب برای استفاده گیاه باشد و در مصرف آب آبیاری به مقدار قابل توجهی صرفه‌جویی نماید و از این راه راندمان استفاده از آب را افزایش دهد. همچنین با افزایش مواد آلی و یا کمپوست به خاک، تهیه بهتری در آن صورت می‌گیرد. هوموس و مواد آلی خاک، ویتامین‌ها، هورمون‌ها و آنزیم‌های گیاهی را که در کودهای شیمیایی وجود ندارد، در خاک افزایش داده و بدین ترتیب سبب افزایش کیفیت و کمیت محصول می‌شود. کمپوست در برابر تغییرات pH خاک بصورت یک بافر عمل می‌کند و هنگامی که درجه حرارت در هنگام ساخت کمپوست به 60 درجه سانتی‌گراد یا بالاتر می‌رسد، بذور علف‌های هرز و یا بسیاری از موجودات وارگانیسم‌های خاک را که حالت انگلی و بیماری‌زا دارند نابود می‌کند.
خواص آزولا
آزولا یک سرخس آبزی و شناور در آب بوده که همراه با جلبک سبز-آبی (azollae Anabaena) بصورت همزیست زندگی می‌کند. این گیاه توانایی جذب نیتروژن اتمسفر و تثبیت آن را داشته و میتواند جایگزین بسیار خوبی برای کودهای شیمیایی باشد. راندمان استفاده از آزولا با توجه به مقدار ماده سبزی که تولید می‌کند، توانایی که در تثبیت نیتروژن اتمسفر و سپس افزایش آن در خاک دارد، بالا بوده و به این دلیل آن را یک کود بیولوژیک بسیار مفید و مناسب برای اکوسیستم قلمداد می‌نمایند.
میزان پروتئین در آزولا در حدود 37-27 درصد بر اساس وزن خشک می‌باشد و اگر به عنوان کود سبز به خاک داده شود مقدار زیادی مواد آلی را به خاک اضافه می‌کند و بنابراین کیفیت خاک را به نحوه چشمگیری بهبود می‌بخشد. آزولا منبع بسیار مهمی از عناصر مورد نیاز گیاهان بوده که پس از اضافه شدن به خاک میتواند آن‌ها را به تدریج در اختیار گیاه قرار دهد.
جدول1- عناصر و ترکیبات موجود در آزولا (بر اساس وزن خشک)
|
عنصر
|
%
|
عنصر
|
%
|
|
نیتروژن
|
3.5 -2.5
|
کلر
|
0.75 – 0.50
|
|
فسفر
|
1.00 – 0.15
|
آلومنیوم
|
0.50– 0.40
|
|
پتاسیم
|
5.50 – 0.25
|
آهن
|
50/0 – 04/0
|
|
کلسیم
|
1.25 – 0.45
|
منگنز (ppm)
|
2500- 60
|
|
منیزیم
|
0.50 – 0.25
|
مس (ppm)
|
250 - 2
|
|
گوگرد
|
0.75 – 0.20
|
روی (ppm)
|
750 - 25
|
|
سلسیم
|
3.50 – 0.15
|
قند
|
6.5
|
|
سدیم
|
1.25 – 0.15
|
کلروفیل
|
10.0
|
شکل1- آزولا
خواص کاه برنج
کاه برنج میتواند به روش‌های گوناگون بهره‌برداری شود. از این ماده قبلا برای تغذیه دام استفاده می‌شد ولی در سال‌های اخیر بدون هیچگونه استفاده‌ای پس از خرمنکوبی برنج در شالیزار به حال خود رها می‌گردد. مقدار کاه تولید شده ممکن است از 2 تا 10 تن در هکتار باشد که این مقدار بستگی به نوع رقم برنج کاشته شده، پر محصول و کم محصول بودن آن، روش برداشت برنج (برداشت کف بُر برنج کاه بیشتری را تولید خواهد کرد) و عوامل دیگر دارد.
البته مقدار کل کاه تولید شده متناسب با عملکرد برنج می‌باشد. در زمان برداشت مقدار رطوبت موجود در کاه برنج معمولا بیش از 60 درصد بر اساس وزن مرطوب می‌باشد (به این معنی که بیشتر از نصف آن آب می‌باشد)، ولی در مناطق با آب و هوای خشک این مقدار ممکن است به 10-12 درصد برسد. وزن مخصوص ظاهری کاه برنج در حالت آزاد و بدون فشرده کردن در حدود 75 کیلوگرم بر متر مکعب و در حالت فشرده شده و بسته‌بندی شده در حدود 100 تا 190 کیلوگرم بر متر مکعب می‌باشد. ساقه برنج همچنین حاوی مقدار متوسطی پتاسیم و کلر (به ویژه در مناطق حاره) می‌باشد. در کشورهای ژاپن، تایوان و کره کاه کمپوست شده سال‌ها است که بطور مداوم و رایج مورد استفاده قرار می‌گیرد. کاه برنج از عناصر مغذی و مورد نیاز میکروارگانیسم‌ها غنی بوده و لذا بستر بسیار مناسبی برای رشد و پرورش قارچ‌ها از جمله قارچ‌های خوراکی می‌باشد که در بسیاری از کشورها مثل چین، فلیپین و اند.نزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقدار رطوبتی که یک نمونه کاه و نمونه آزولا ممکن است داشته باشد در جدول 2 نشان داده شده است.
جدول2- میزان رطوبت موجود در کاه و آزولا هنگام مخلوط کردن برای تولید کمپوست
|
نمونه
|
وزن مرطوب (گرم)
|
وزن خشک (گرم)
|
رطوبت بر اساس وزن مرطوب (%)
|
رطوبت بر اساس وزن خشک (%)
|
|
کاه برنج
|
213.3
|
188.3
|
11.72
|
13.28
|
|
آزولا
|
725.4
|
124.6
|
82.82
|
482.18
|
در جدول 3 مقدار کل بعضی از عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم موجود در کاه برنج، آزولا و کمپوست در ابتدا و انتهای کمپوست شدن را نشان می‌دهد.
جدول3- درصد برخی عناصر موجود در مواد اولیه برای تولید کمپوست
|
نمونه
|
کربن آلی (%)
|
نیتروژن کل (%)
|
پتاسیم کل (%)
|
فسفر کل (%)
|
|
آزولا
|
46.2
|
4.211
|
0.31
|
2.98
|
|
کاه برنج
|
51.1
|
2.119
|
0.19
|
1.34
|
|
کمپوست در مراحل اولیه
|
44.7
|
2.370
|
0.22
|
2.19
|
|
کمپوست در مراحل پایانی
|
29.96
|
2.734
|
0.20
|
2.45
|
شکل2- کمپوست کاه‌برنج
با توجه به جدوا مذکور مشاهده می‌شود که مقدار هر یک از آن‌ها در ابتدا و انتهای مرحله کمپوست شدن تفاوتی چندانی با هم ندارند.