آشنایی با کودهای دامی
منظور از کود دامی (حیوانی) مجموعه‌ای از مواد بستری، ادرار و مدفوع گاو، گوسفند، مرغ یا هر حیوان دیگری است که از محل نگهداری آنها به دست می‌آید. درصد مواد غذایی موجود در کود دامی و کیفیت فیزیکی آن به عواملی مثل نوع حیوان، کیفیت مواد بستری، میزان پوسیدگی کود، تغذیه دام، میزان سدیم و مقدار بذر علف‌های هرز، اسپور بیماری‌ها، لارو و تخم حشرات، شن و خاک بستگی دارد.
به طورکلی، هر چه مقدار مواد نامطلوب مثل بذر علف‌های هرز، شن، خاک، اسپور بیماری‌ها و تخم و لارو حشرات در کود کمتر و تجزیه اولیه کود بیشتر باشد، ارزش کیفی کود بیشتر است.
شکل 1- کود دامی
پوسیدگی کودهای دامی
پوسیدگی کود سبب می‌شود که از میزان بذر علف‌های هرز و آلودگی به امراض و حشرات نیز کاسته شود. برای پوسیدگی اولیه کود دامی می‌توان آن را در شرایطی مشابه تهیه کمپوست (دمای بالا) قرار داد و یا کود دامی را مدتی قبل از کاشت در خاک مزرعه پاشیده و سپس در خاک تا عمق زراعی مخلوط کرد. تجزیه کود در خاک و تبدیل آن به هوموس نیز مستلزم تهویه کافی، حرارت و رطوبت در خاک می‌باشد. این عوامل از طریق انجام عملیات مناسب زراعی تأمین می‌شوند.
شکل 2- آماده سازی کود دامی
زمان و نحوه استفاده از کودهای دامی
کود دامی را در زراعت گیاهانی مانند سبزیجات، سیب زمینی، ذرت، پنبه و چغندر قند به مقدار تقریبی 20 تا 50 تن در هکتار به خاک می‌دهند. کود دامی را معمولا در زمان شروع عملیات تهیه بستر تا حداقل یک ماه قبل از کاشت بر سطح خاک می‌پاشند و با وسایلی مانند گاو آهن، دیسک یا کولتیواتور با خاک سطحی و تا عمق حدود 20 سانتی‌متری مخلوط می‌نمایند. در زراعت‌های کوچک و سنتی کود دامی را به صورت کپه‌های در مزرعه قرار می‌دهند و سپس آن را با بیل بر سطح خاک پراکنده ساخته و با خاک مخلوط می‌کنند، در حالی که در زراعت‌های مکانیزه از دستگاه مخصوص پخش کود استفاده می‌شود. دستگاه مخصوص پخش کود مانند یک تریلر است که در کف آن یک نوار نقاله قرار دارد. نوار نقاله کود را به سمت عقب و خارج از تریلر هدایت کرده و روی یک مارپیچ گریز از مرکز می‌ریزد. چرخش مارپیچ کود را به اطراف پرتاب می‌کند.
شکل 3- دستگاه مخصوص پخش کود
کود دامی ابتدا در سطح خاک پخش می‌شود و سپس با عمل شخم‌زدن با خاک مخلوط می‌شود. بهترین زمان مصرف آن بستگی به درجه پوسیدگی کود دارد. کودهای نپوسیده در فصل پائیز و کودهای پوسیده در فصل بهار و قبل از کشت استفاده می‌شوند. اگر کود دامی به مقدار زیاد مصرف شود نیازی به مصرف سالیانه آن نیست، چون کود دامی دارای دوام چند ساله بوده و اثر آن در خاک باقی می‌ماند. یعنی تقریباً هر 4 سال مصرف کود دامی برای تأمین نیازهای غذایی کفایت می‌کند. اما تأثیر آن بر روی خصوصیات فیزیکی خاک ممکن است 5 الی 6 سال ادامه پیدا کند و حتی در بعضی موارد، تا 7 یا 8 سال از اثرات مثبت کود دامی بر روی خصوصیات فیزیکی خاک عنوان شده است.
ترکیب و مشخصات کود دامی
کودهای دامی به دلیل تأثیراتی که بر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و فعالیت‌های بیولوژیکی و حاصلخیزی خاک دارند، در تغذیه گیاهان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. این کودها شامل دو بخش مایع و جامد می‌باشند که از لحاظ وزنی، تولید کود اصطبلی جامد سه برابر مقدار مایع آن می‌باشد. حدود نیمی از نیتروژن، پتاسیم و تمام فسفر کود اصطبلی در قسمت جامد آن متمرکز شده است؛ اما از آنجا که فضولات دامی دارای مقدار زیادی نیتروژن قابل جذب هستند، این مواد دارای جنبه اقتصادی با ارزش می‌باشند و به همین دلیل کودهای دامی باید پیش از خشکیدن در کشتزار (قبل از کشت) پخش و در خاک دفن شوند تا نیتروژن آنها به صورت آمونیاک به هدر نرود. هر دو بخش جامد و بخش مایع این نوع کود برای گیاه دارای ارزش غذایی است.
عوامل مؤثر بر ترکیب شیمیایی کود دامی
-
نوع دام: کود گاوی، کود گوسفندی، اسبی و مرغی که هر یک دارای خصوصیات شیمیایی متفاوتی هستند.
-
نوع بستر دام: برای نگهداری دام در اصطبل از بستر کاه و کُلَش استفاده می‌کنند. این نوع بستردر ترکیب شیمیایی کود مؤثر می‌باشد.
-
نوع علوفه مصرفی: اگر دام از علوف‌های مصرف کند که مواد غذایی بیشتری داشته باشد کود متفاوتی خواهد داشت.
-
سن و شرایط رشدی دام
-
روش تخمیر و پوساندن کود: ترکیبات شیمیایی کود پوسیده با کود تازه متفاوت است
-
روش مصرف کود
شکل 4- برای نگهداری دام در اصطبل از بستر کاه و کُلَش استفاده می‌کنند. این نوع بستردر ترکیب شیمیایی کود مؤثر می‌باشد.
مقایسه عناصر غذایی کودهای دامی
کود مرغی از نظر عناصرN ،P ،Ca ،Mg ،Na و S از قویترین کودها است. در میان کودهای دامی متداول، ترتیب: کود مرغی < کود گوسفندی < کود گاوی را از نظر غنای عناصر مورد نیاز گیاهان می‌توان قائل شد. به طوری که از نظر ریزمغذی‌ها هم عناصر Zn ،Cu و Mn در کود مرغی غنی بوده و عنصر آهن هم در کود اسبی بالاترین مقدار را دارد و کود گاوی در این میان حالت بینابین را دارا می‌باشد.
محققان این اختلافات را به نوع تغذیه حیوانات ربط می‌دهند و بر این باورند که علف خشک، سیلو، علف تازه و گیاهان غده‌ای غنی از پتاسیم هستند و تغذیه با آنها موجب زیاد شدن K در کود دامی می‌شود، دانه‌ها و بذرها هم محتوی نیتروژن و فسفر زیادی دارند و به همین دلیل کود مرغی (به علت تغذیه طیور از دانه) محتوی نیتروژن و فسفر بالایی دارد. البته قابلیت هضم و جذب هر یک از عناصر غذایی در کودهای دامی را نباید از نظر دور داشت و علاوه بر مقدار مطلق آنها باید این عامل را نیز در بیلان غذایی دخیل دانست.