مهمترین اصطلاحات کاربردي در هرس درختان بارور پسته
قبل ار بیان روش‌هاي مختلف هرس درختان پسته، لازم است قسمت‌هاي مختلف درختان بارور پسته که براي هرس اصولی مورد استفاده قرار می‌گیرند، تعریف و تشریح گردند.
جوانه‌هاي رویشی
جوانه‌هایی هستند که وظیفه رشد رویشی، رشد طولی شاخه و ایجاد برگ را برعهده دارند. کلیه جوانه‌هاي تولید شده (انتهایی و جانبی) در درختان پسته نابالغ، جوانه رویشی هستند. جوانه‌هاي رویشی در مقایسه با جوانه‌هاي زایشی بصورت باریک و کشیده هستند. پس از رسیدن درختان پسته به سن بلوغ، اکثر جوانه‌هاي جانبی تولید شده، جوانه زایشی (گل) هستند ولی جوانه انتهایی و 2-1 جوانه جانبی زیر آن، جوانه رویشی هستند. شاخه‌هاي جانبی تولید شده در درخت در اثر رشد جوانه‌هاي جانبی رویشی ایجاد می‌شوند. به دلیل غالبیت انتهایی شدید موجود در جوانه انتهایی، معمولا جوانه‌هاي جانبی فرصت کمی براي رشد پیدا می‌کنند. به همین دلیل درختان پسته داراي شاخه‌هاي جانبی کم یا داراي شاخه‌هاي با رشد کم می‌باشند. این امر منجر به رشد طولی بیش از حد شاخه اصلی و نیز افزایش ارتفاع درخت می‌گردد.
تغییر شرایط طبیعی محیط رشد درختان پسته از جمله تغییر شرایط آب و هوایی و شرایط آبیاري و تغذیه می‌تواند باعث تغییر در نسبت تشکیل جوانه‌ها گردد. این امر در سال‌هاي اخیر به دلیل شرایط جوي غیرمعمول، در برخی ارقام و در مناطق مختلف مشاهده شده است.
شکل1-هرس درختان پسته
جوانه‌هاي زایشی
جوانه‌هایی هستند که وظیفه تولید گل، تشکیل میوه و توسعه بعدي آن‌را برعهده دارند. همان‌گونه که قبلا ذکر گردید، اکثر جوانه‌هاي جانبی تولید شده (بیش از 80 % ) در درختان بالغ پسته، جوانه گل هستند و توانایی تبدیل شدن به خوشه میوه را دارند. جوانه‌هاي زایشی در مقایسه با جوانه‌هاي رویشی به صورت گرد و متورم هستند.
جوانه‌هاي انتهایی
جوانه‌هایی هستند که در نوك شاخه قرار دارند و وظیفه رشد رویشی و رشد طولی شاخه اصلی را برعهده دارند. در شرایط معمول، این جوانه‌ها داراي غالبیت شدیدتري نسبت به جوانه‌هاي جانبی هستند و به همین دلیل اجازه رشد به جوانه‌هاي جانبی داده نمی‌شود مگر جوانه انتهایی در اثر سربرداري، ضربه مکانیکی یا خسارت عوامل محیطی مانند سرماي بهاره از بین برود. در این صورت جوانه‌هاي جانبی زیرجوانه انتهایی مذکور مخصوصا بالاترین جوانه جانبی، شدیدا تحریک به رشد شده و رشد طولی می نماید.
جوانه‌هاي جانبی
جوانه‌هاي هستند که بصورت متناوب در اطراف شاخه قرار دارند و در حقیقت همان جوانه‌هاي زایشی و رویشی در درختان بالغ هستند که وظیفه گلدهی و رشد شاخه‌هاي جانبی را برعهده دارند.
جوانه‌هاي خفته
درختان پسته همانند سایر گیاهان خزان‌دار داراي جوانه‌هاي رویشی خفته (پنهان) هستند که بصورت متناوب در اطراف شاخه و زیر پوست قرار دارند. جوانه‌هاي خفته زنده و براي یکسال و گاهی بیشتر رشدي ندارند ولی قابلیت تبدیل شدن به شاخه‌هاي جدید را دارند. این جوانه‌ها در حالت عادي دیده نمی‌شوند ولی در صورت حذف جوانه انتهایی، این جوانه‌ها همراه با جوانه‌هاي جانبی آشکار، تحریک به رشد شده و شاخه‌هاي جانبی را بوجود می‌آورند.
پاجوش
شاخه‌هایی هستند که از رشد جوانه‌هاي جانبی و یا جوانه‌هاي خفته در زیر محل پیوند و یا در سطح زمین بر روي پایه ایجاد می‌شوند. این شاخه‌هاي ناخواسته و نابارور بیشتر به صورت عمودي رشد کرده و داراي خصوصیات پایه هستند.
تنه‌جوش یا نرك
شاخه‌هایی هستند که از رشد جوانه‌هاي جانبی و یا جوانه‌هاي خفته در بالاي محل پیوند و در روي شاخه‌هاي اسکلتی روي پیوندك ایجاد می‌شوند. رشد این شاخه‌ها نیز بیشتر به صورت عمودي ولی داراي خصوصیات پیوندك (رقم) می‌باشد. چنانچه نحوه رشد آنها کنترل و هدایت شود، می‌توانند به عنوان شاخه بارده جوان مورد استفاده قرار گیرند.
طوقه
محل اتصال قسمت هوایی (شاخه) به قسمت زیرزمینی (ریشه) را گویند که معمولا هم سطح با خاك می‌باشد. در زمان کاشت نهال بایستی دقت کرد طوقه نهال هم سطح با خاك قرار گیرد در غیر این صورت می‌تواند زمینه بروز برخی بیماري‌ها را تشدید نماید.
تنه
فاصله بین طوقه تا اولین انشعاب شاخه اصلی درخت را تنه می‌گویند. ارتفاع مناسب تنه در درختان پسته حدود 100 -80 سانتی‌متر می‌باشد.
محل پیوند
محل اتصال پایه به قسمت پیوندك را گویند که معمولا در ارتفاع 60- 40 سانتی‌متري خاك می‌باشد. هرچه ارتفاع محل پیوند بیشتر باشد، میزان رشد پیوندك کمتر می‌باشد.
شاخه رشد فصل جاري
رشد رویشی حاصل از هریک از جوانه‌هاي انتهایی یا جانبی که داراي برگ بوده و در محور برگ‌ها، عمدتا جوانه‌هاي گل و ندرتا جوانه‌هاي رویشی قرار دارند، را گویند. رشد این گونه شاخه‌ها از فروردین ماه شروع و تا پایان فصل رشد ادامه دارد. در پایان فصل رشد، برگ ریزي روي این شاخه‌ها انجام و جوانه‌هاي گل یا رویشی روي آنها باقی می‌مانند.
شاخه ساله یک
شاخه‌هایی بدون برگ هستند که گلدهی، تشکیل میوه، رشد و توسعه میوه و رسیدن محصول بر روي آنها انجام می‌شود. شاخه‌هاي یک ساله در زیر شاخه‌هاي رشد فصل جاري قرار دارند.
چنانچه شاخه یک ساله داراي خوشه میوه باشد، آن را شاخه بارده می‌نامند که در سال‌هاي پر بار On-year این وضعیت دیده می‌شود و چنانچه این شاخه بدون خوشه میوه باشد، آن را شاخه بدون بار می‌نامند که در سال‌هاي کم‌بار Off- year دیده می‌شود.
رشد شاخه در گیاهان چوبی مثل پسته ممکن است از پیش تشکیل شده باشد یا داراي رشد جدید باشد که ذیلا شرح داده می‌شود:
رشدهاي از پیش تشکیل شده: اولین نشانه‌هاي ظهور رشد حاصل از مریستم انتهایی شاخه می‌باشند. در رشدهاي از پیش تشکیل شده، قسمت‌هاي مختلف یک شاخه در یک جوانه در حال رکود اختصاصی می‌شوند. پس از ایجاد شرایط مساعد رشد جوانه در حال رکود، آن جوانه رشد کرده و به یک شاخه، همراه با برگ و جوانه گل تبدیل می‌شود. در صورت وجود شرایط محیطی طبیعی، مدیریت آبیاري و تغذیه مناسب و متعادل، رشد رویشی مناسب انجام و اکثر جوانه‌هاي جانبی به جوانه گل تبدیل می‌شوند. در غیر این‌صورت، احتمال عدم تشکیل جوانه گل وجود دارد که در سال‌هاي اخیر این ناهماهنگی در باغات پسته دیده می‌شود و میزان آن در ارقام مختلف متفاوت می‌باشد.
رشدهاي جدید یا رشدهاي کاذب: دومین و سومین نشانه‌هاي ظهور رشدي از مریستم انتهایی شاخه می‌باشند که در آنها هیچ گونه اختصاصی شدنی انجام نشده است و قسمتی از رشد رویشی فصل جاري می‌شود. این نشانه‌هاي ظهور رشدي در بین باغداران به رشدهاي تیر ماهی نیز معروف هستند. بنابراین تشکیل جوانه گل بر روي این قسمت از رشد شاخه منتفی است و تنها داراي رشد رویشی هستند. لازم است مدیریت باغات به ویژه مدیریت تغذیه به نحوي انجام گیرد که احتمال رشدهاي تیر ماهی (رشد کاذب) به حداقل کاهش یابد.
برگ کامل
برگ در درختان بارور پسته بصورت مرکب شانه‌اي می‌باشد و از تعدادي برگ کوچکتر بنام برگچه تشکیل شده است. برگ‌ها بصورت متناوب بر روي شاخه قرار گرفتند و در محور آنها جوانه‌هاي گل تشکیل می‌گردند. برگچه
در هر برگ کامل، 5-3 برگ کوچکتر وجود دارد، که به هریک از آنها برگچه می‌گویند. هر برگ کامل داراي 2-1 جفت برگچه متقابل همراه با یک برگچه انتهایی می‌باشد.
خوشه گل نر
خوشه گل نر داراي محور طولی همراه با محورهاي فرعی درجه اول و دوم می‌باشد که بر روي آنها گل‌هاي نر بدون گلبرگ قرار گرفته است. تعداد گل‌هاي نر در هر خوشه حدود 300-200 عدد گل منفرد می‌باشد که وظیفه تولید و تامین گرده مورد نیاز را بعهده دارند. محل تولید و گل دهی خوشه‌هاي گل نر روي شاخه‌هاي یک ساله می‌باشد.
خوشه گل ماده
خوشه گل ماده همانند گل نر داراي محور طولی همراه با محورهاي فرعی درجه اول و دوم می‌باشد که بر روي آنها گل‌هاي ماده بدون گلبرگ قرار گرفته است. تعداد گل‌هاي ماده در هر خوشه کمتر از تعداد گل‌هاي نر و حدود 100 عدد گل منفرد می‌باشد که وظیفه تولید میوه را برعهده دارند. محل تولید و گلدهی خوشه‌هاي گل ماده همانند گل‌هاي نر روي شاخه‌هاي یکساله می‌باشد.
خوشه میوه
خوشه میوه داراي یک محور طولی اصلی همراه با محورهاي فرعی درجه اول و دوم می‌باشد که بر روي آنها دانه‌هاي پسته قرار گرفته است.