روش‌های پسته پاک‌کنی
قبل از توسعه کارگاه‌های صنعتی، پسته پاك‌کنی با روش‌های سنتی در روستاها انجام می‌شد. در روش سنتی میزان پسماند محدود و براحتی در هوای آزاد خشک و به میزان محدودی در تغذیه زمستانه دام‌ها استفاده می‌شد. هم اکنون نیز در بعضی از روستاها از پسماند پسته به صورت خشک شده در تغذیه دام استفاده می‌کنند که البته میزان آن اندك و به مواردی که در سطح روستا از ابزار سنتی پسته پاك‌کنی استفاده می‌شود محدود می‌شود.
در پی‌گسترش باغات پسته طی دهه‌های اخیر، علاوه بر کارگاه‌های سنتی، کارگاه‌های بزرگ پسته پاك‌کنی صنعتی به وجود آمد. حجم انبوهی از پسماند پسته در این کارگاه‌ها بر جای می‌ماند که استفاده از آن نیاز به برنامه‌ریزی و فناوری مخصوص دارد. در ادامه تصاویر مربوط به تخلیه پسماندهای پسته پاك‌کنی در حاشیه باغ‌های پسته آمده است.
شکل1- کارگاه‌های بزرگ پسته پاك‌کنی صنعتی (راست،) سنتی (چپ)
اجزای تشکیل‌دهنده محصول پسته
اجزای تشکیل‌دهنده محصول پسته شامل:
-64.5 درصد پوسته نرم میوه
-25 درصد خوشه
-10درصد برگ
-0.5درصد نیز مغز و پوسته استخوانی
البته نسبت این اجزا با یکدیگر در شرایط مختلف متفاوت است.
خصوصیات و محدودیت‌های پسماند پسته
مشکلات پوسته تازه
-کپک‌زدگی و فساد سریع
-نبود امکان نگهداری طولانی مدت
-وجود برخی مواد ضدتغذیه‌ای که مانع از مصرف زیاد آن توسط دام می‌شود.
-نبودن امکان استفاده به عنوان کود که باعث آلودگي قارچي محصول پسته، کاهش کیفیت و همچنین کاهش حاصلخیزي خاك می‌شود.
شکل 2- تخلیه پسماندهای پسته پاك‌کنی در حاشیه باغ‌های پسته
مواد موجود در پوسته پسته
ترکیبات عمده پسماند پسته در جدول 1نشان داده شده است.
جدول 1- ترکیب شیمیایي پسماند پسته خشک‌شده (بر حسب گرم در کیلوگرم ماده خشک)
|
انرژی دارای متابولیسم
|
1700
|
خاکستر
|
107
|
گوگرد
|
2.7
|
|
پروتئین خام
|
106.17
|
چربی
|
43
|
ترکیبات فنولیتکی
|
92.5
|
|
الیاف خام
|
188
|
کلسیم
|
5.3
|
تانن‌ها
|
63
|
|
NDF
|
417.5
|
فسفر
|
0.8
|
مواد قندی
|
84.4
|
|
ADF
|
234
|
پتاسیم
|
1.7
|
نشاسته
|
52
|
|
ADL
|
110
|
منیزیم
|
18.5
|
_
|
_
|
-
مگاکالري در هر کیلوگرم ماده خشک
NDF: به الیاف باقیمانده در محلول اسیدی خنثی (شامل سلولز، همی‌سلولز، لیگنین و...) اطلاق می‌شود.
ADF: به الیاف باقیمانده در محلول اسیدی (شامل سلولز، لیگنین) است.
ADL: ماده هضم‌نشدنی پیچیده موجود در بخش‌های چوبی لیگنین است.
ترکیب پوسته از جنبه فیتوشیمیایي
فیتوشیمیایی به مواد شیمیایی گیاهی (ترکیبات شـیمیایی معمولی که در گیاهان به وجود می‌آید) گفته می‌شود. پوسته پسته حاوي آنتراکینون، تانن و فلاونوئید و فاقد آلکالوئید، ساپونین و گلیکوزیدهاي سیانوفور است.
خواص و تقسیم‌بندی تانن‌ها
تانن‌های موجود در گیاهان، ترکیبات پلی فنولیک محلول در آب با وزن ملکولی 500 تا 3000 دالتون (یکای اندازه‌گیری) هستند و توانایی یک سري واکنش‌های مخصوص همچون ایجاد پیوندهای قوی با پروتئین‌ها، پلی‌ساکاریدها، اسیدهای نوکلئیک، استروئیدها، آلکالوئیدها و ساپونین‌ها را دارند که به خواص ضدتغذیه‌ای معروف است. همچنین ممکن است برروی برخی آنزیم‌ها اثر ممانت‌کننده‌ای داشته باشند. تانن‌ها از طریق مخلوط شدن با آنزیم‌هاي خارج سلولي که توسط میکروارگانیسم‌های شکمبه تولید مي‌شوند، مانع فعالیت این آنزیم‌ها می‌شوند. همچنین با ترکیب برخي از مواد مغذي مانند پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها آن‌ها را از هضم، جذب و دسترس حیوان خارج می‌کنند. تانن‌ها به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند.
-تانن‌های دارای کاربرد هیدرولیز شدن (HT)
-پروآنتو سیانیدین‌ها یا تانن‌های متراکم (CT)
اگر چه هر دو گروه خاصیت پیوند با پروتئین‌ها را دارند ولی به نظر می‌رسد تانن‌های متراکم اثرات زیانبار کمتری دارند. تانن‌ها داراي خاصیت ضد نفخ بوده و مانع تولید کف در شکمبه مي‌شوند. تانن‌هاي متراکم موجود در جیره غذایي اثرات مفیدي را نشان مي‌دهند و با ایجاد کمپلکس پروتئین تانن، باعث کاهش تجزیه‌پذیري پروتئین در شکمبه مي‌شوند و باعث می‌شوند تا به موازات افزایش غلظت تانن جریان ازت غیرآمونیاکي به روده افزایش یابد.
بر اساس یک تئوري، تانن غیرمحلول باعث کاهش تجزیه‌پذیري پروتئین در شکمبه شده در حالي که تانن آزاد با آنزیم‌هاي میکروبي ترکیب شده و آن‌ها را بي‌اثر مي‌سازد.