تربیت گردو با روش شلجمی (محور تغییر یافته)
ویژگی‌های چندی به شرح زیر سبب شده است که مدل تربیتی شلجمی نه تنها در گردو بلکه در سایر درختان میوه نیز بکار گرفته شود.
-
تاج درخت نیمه‌گسترده شده و نور بیشتری به درخت می‌رسد.
-
فاصله کافی بین انشعابات اصلی تامین می‌شود و خطر شکستگی شاخه از محل تنه وجود ندارد.
-
انشعابات در تمام جهات تاج توزیع می‌شوند.
-
محور اصلی در نهایت به عنوان یك انشعاب در می‌آید و رشد عمودی درخت مهار می‌شود.
مراحل مختلف فرم دهی
سال اول: بعد از غرس نهال آن‌ها را آبیاری کنید تا هوای اطراف ریشه خارج شود. کاشت نهال‌ها باید در اسفند ماه و قبل از شروع رشد انجام شود تا سیستم ریشه برای جذب مواد غذایی ترمیم شود. در طول فصل رشد باید مراقبت‌های لازم از نظر کنترل علف‌های هرز و آبیاری به عمل آید تا رشد رویشی درخت به طور پیوسته و ملایم ادامه یابد. افزودن مقداری مایکوروت ( 250گرم) اطراف ریشه و یا اسید هیومیك در پای درختان جوان جهات تحریك اولیه رشد نهال توصیه می‌شود. در محل بادخیز بهتر است درخت به یك قیم مناسب بسته شود. در سال اول هدف اصلی فقط تشکیل تنه درخت است که بعدها روی آن شاخه‌های اصلی انتخاب خواهند شد.
سال دوم: در صورت مراقبت خوب میتوان انتظار داشت که در پایان سال اول ارتفاع درخت به حدود 2 تا 2.5 متر برسد. این یك شرایط ایده‌ال است ولی ممکن است که ارتفاع درخت خیلی کمتر از این مقدار باشد. در حالات اول میتوان نهال را از ارتفاع دو متری سربرداری کرد. در غیر این صورت باید درخت از ارتفاع 20 سانتی‌متری بالای پیوند سربرداری شود تا در سال بعد به این ارتفاع برسند. در مورد نهال‌های شاخه‌دار که در برخی کشورها عرضه می‌شود با اعمال برخی تکنیك‌ها نهال‌ها از ارتفاع مناسب دارای شاخه جانبی هستند که در این حالت میتوان تربیت درخت را با انتخاب شاخه‌های جانبی سال اول انجام داد.
وقتی تنه درخت مشخص شد بهتر است تمام جوانه‌های گردن‌دار حذف شوند. زیرا شاخه‌های حاصل از این جوانه‌ها زاویه انشعاب کمی داشته و زود می‌شکنند. جوانه‌های ثانویه که در زیر آن‌ها قرار دارند انشعاب خوبی را بوجود می‌آورند. طی سال دوم میتوان 4 الی 5 شاخه اصلی روی تنه درخت انتخاب نمود. در پایان سال دوم باید تمام پاجوش‌ها و نرک‌های رشد کرده روی تنه درخت حذف شوند. به طوری‌که اولین انشعاب اصلی از ارتفاع 1.2 تا 1.5 متری سطح زمین بوجود آید. این سیستم تربیتی به شلجمی استاندارد موسوم است و برای مدیریت باغ با وسایل مکانیزه مناسب است. در جاهایی که تاك درختان گردو کشت می‌شوند یا تعداد معدودی درخت کشت می‌شود، میتوان اولین انشعاب را از ارتفاع 90 سانتی‌متری گرفت. این روش به شالجمی کم ارتفاع موسوم است و در شرایط مشابه سبب تسریع باردهی و افزایش دو برابری عملکرد می‌شود. باید دقت شود که بین انشعابات اولیه فاصله کافی (25-30 سانتی‌متر) باشد و نیز در همه جهات درخت توزیع شده باشند.
سال سوم به بعد: در سال سوم طول شاخه‌های اصلی را بسته به قدرت رشد کوتاه کنید و از میان شاخه‌های حاصله چند شاخه فرعی انتخاب کنید و طول آن‌ها را نیز کوتاه کنید. درصورت کافی نبودن تعداد شاخه اصلی میتوان یك یا دو شاخه اصلی دیگر انتخاب کرد. تعداد شاخه‌های اصلی معمولا 5 تا 6 عدد می‌باشد. در نهایات با کشیدن محور اصلی به سمت پایین یك انشعاب اصلی نهایی ایجاد می‌شود. وقتی شاخه‌های اصلی و فرعی درختان مشخص شدند باید هرس را محدود کرد تا باردهی آغاز شود. درختان پیوندی در خاک‌های با بافت متوسط و آبیاری کافی از سال پنجم شروع به باردهی اقتصادی می‌نمایند. در طول این مدت باید هرس محدود شود، آبیاری متوسط صورت گیرد و از مصرف زیاد کود‌های ازته خودداری شود. بعد از شروع باردهی، درختان تا سنین هفتم و هشتم ممکن است به هرس زیادی احتیاج نداشته باشد و فقط شاخه‌های مزاحم، خشك شده و یا پاچوش‌ها حذف می‌شوند. در ارقام پر بار نیز میتوان هرس شدیدتری اعمال نمود تا مقداری از بار درخت کاسته شود در غیر این صورت خطر خشك شدن درخت در اوایل دوره باردهی وجود دارد. در ارقام کم بارده تنها انتهای برخی انشعابات انتخاب شده کوتاه می‌شوند. سایر شاخه‌های کوتاه را نباید سربرداری کرد تا ضمن کاهش رشد رویشی، تعداد اسپورها یا شاخه‌های بارده افزایش یابد.
تربیت گردو با حداقل هرس
امروزه به علت بالا رفتن هزینه‌های اولیه احداث باغ در اکثر ممالك تلاش براین است که باغ در مدت کوتاهی
باردهی خود را آغاز نماید. برای این منظور ارقام جانبی با فواصل کشت کمتر کشت شده و تربیات آن‌ها به روش شلجمی با حداقل هرس انجام می‌گیرد. این روش بسیار مشابه روش قبلی است با این تفاوت که تعداد زیادی شاخه اصلی روی تنه حفظ می‌شود و سعی می‌گردد روی آن‌ها هیچ نوع هرسی صورت نگیرد. این قبیل شاخه‌ها می‌توانند بار مناسبی در سنین اولیه باغ تولید نمایند. بدیهی است که پس از برقراری باردهی در انشعابات اصلی میتوان تعداد انشعابات را محدود کرد. این روش نیاز به کنترل و مهارت بیشتر دارد و در غیر این صورت ممکن است سبب شلوغی تاج شده و نتیجه عکس بدهد. بنابراین برای افراد مبتدی، خاک‌های ضعیف و درختان خیلی ضعیف توصیه نمی‌شود.
تربیت گردو با روش محور مرکزی آزاد یا هرمی
در این روش هدف حفظ محور اصلی درخت به صورت عمودی می‌باشد و روی محور اصلی تعداد زیادی
شاخه اصلی (15 تا 20 شاخه) حفظ می‌شود که به ترتیب از پایین به بالا کوتاه‌تر شده و درخت پس از تکمیل فرم حالت هرم به خود می‌گیرد. این سیستم مناسب برای ارقام با باردهی انتهایی، کشت‌های متراکم، هرس و برداشت مکانیزه است و تربیت آن نسبت به سایر سیستم‌ها راحت است. به هرحال دقت زیادی لازم است تا محور مرکزی رشد بسیار سریع نداشته و ارتفاع درخت محدود بماند. بنابراین برای ارقام پر رشد با باردهی انتهایی اصلا مناسب نیست.
شکل1- هرس درختان گردو
هرس درختان بالغ
اولین هدف از هرس درختان بالغ گردو تولید بار منظم و زیاد از میوه‌های مرغوب است که غالبا به دلیل تراکم شاخه‌ها، تولید ناکافی چوب جدید و عدم وجود نور کافی از آن ممانعت می‌شود. سایر اهداف هرس عبارتند از کنترل اندازه درخت، ایجاد تعادل بین رشد رویشی و زایشی، نمو شاخه‌های بارده جدید و جایگزین کردن شاخه‌های ضعیف و کم بارده. راه‌حل برطرف کردن این مشکل، هرس انتخابی تعدادی از شاخه‌ها جهت نفوذ نور کافی به درون تاج درخت است. درختان گردو بسیار نور پسند بوده و در زمانی که شدت سایه زیاد باشد عملکرد درخت بسیار کاهش می‌یابد. تعداد شاخه‌های حذف شده و موقعیت آن‌ها روی درخت بسیار مهم است و باغدار موفق باید قبل از بوجود آمدن ازدحام بین شاخه‌ها شروع به حذف آن‌ها نماید. شاخه‌های حذف شده باید در تمام جوانب تاج باشد تا نورکافی از همه جهات به داخل تاج وارد شود.
باید دقت شود که برگ‌ها اندام‌های سازنده مواد غذایی گیاه بوده و به همین دلیل در هر نوبت نباید بیش از 25 درصد از شاخه‌ها حذف شوند. عملیات هرس در فصل استراحت گیاه انجام می‌شود ولی اوایل بهار تارجیح داده می‌شود تا محل زخم در اثر شرایط مطلوب محیطی ترمیم گردد. بهترین روش هرس درختان بالغ قطع تعدادی از شاخه‌های 3 تا 4 ساله در جهات مختلف تاج درخت است.
واضح است که شخص هرس‌کننده باید بر بالای یك برج متحرک واقع شود تا با تسلط کامل به تاج درخت بتواند شاخه‌های مزاحم را شناسایی و حذف نماید. ابزار مورد استفاده در هرس باید کاملا تیز و برنده باشد تا از ایجاد هر نوع کوبیدگی و پارگی بافت‌ها و پوست درخت جلوگیری شود و روی زخم‌های بزرگ با چسپ باغبانی پوشش داده شود. در غیر این صورت خطر حمله پوست‌خوارها و خشك شدن درخت وجود دارد. برش‌ها باید منطبق با ساختار داخلی درخت باشد تا درخت بتواند براحتی محل زخم را ترمیم نماید.
عمل حذف شاخه‌های رقیب بهتر است یك سال در میان صورت گیرد زیرا هرس شدید منجر به کاهش
عملکرد در سال بعد می‌شود. بر اساس نتایج آزمایشات به عمل آمده در کالیفرنیا حذف متوسط 30-40 شاخه به قطر 4 سانتی‌متر سبب کاهش عملکرد در مقایسه با درختان شاهد (هارس نشده) گردید. یك سال بعد عملکرد درختان هرس شده و نشده مساوی بودند ولی در عوض کیفیت محصول درختان هرس شده بهتر بود و بازار پسندی بیشتری داشتند. سه سال بعد از هرس، عملکرد درختان هرس شده به مقدار جزیی افزایش نشان داد و در سال چهارم اختلاف عملکرد بین درختان هرس شده و هرس نشده معنی‌دار شد (درختان هرس شده 4.6 تن و درختان هرس نشده 4 تن در هکتار عملکرد داشتند). اندازه‌گیری نور تابیده شده به کف باغ نیز نشان داد که مقدار نور نفوذ یافته به درون تاج درختان هرس شده خیلی بیشتر از درختان هرس نشده است. به طوری‌که میزان باردهی شاخه‌های دو سوم تحتانی تاج درخت حدود 20 درصد نسبت به درختان هرس نشده افزایش یافت. این نتایج نشان می‌دهند که منافع حاصل از هرس فوری نیست بلکه در طول زمان منجر به ثبات عملکرد و افزایش کیفیت محصول می‌شود. ارزیابی هرس سالانه روی درختان گردوی رقم (هارتلی) در یك باغ با فاصله کشت 9× 9 متر نیاز نشان داد که با حذف 10-20 شاخه با قطر 3 الی 6 سانتی‌متر در هر سال تا 5 سال متوالی عملکرد درختان هرس شده کاهش ولی اندازه دانه بهبود می‌یابد.
بنابراین با هرس معمولی نمی‌توان کاهش عملکرد ناشی از حذف شاخه‌های بارده فوقانی را با فعال کردن اسپور‌های پایین دست تاج جبران نمود. در چنین وضعیتی حذف درختان به صورت یك در میان راه‌حل بهتری به نظر می‌رسد. راه‌حل دیگر این است که هرس اصلاحی یك سال در میان انجام گیرد. برخی ارقام گردو مخصوصا انواع پربار و خوشه‌ای نوعی سال‌آوری نشان می‌دهند (مشابه درختان سیب). هرس یك سال در میان آن هم در سال کم محصول می‌تواند سال‌آوری را کاهش دهد. ولی هرس در سال پار محصول سبب تشدید اثر سال‌آوری شده و محصول سال بعد بیشتر کاهش می‌یابد. هرس یك سال در میان با متوسط عملکرد 5.66 تن در هکتار بهترین نتیجه را داده ولی هرس سالیانه سبب افزایش کیفیت محصول شده است. در مجموع با احتساب هزینه‌های هرس، هرس یك سال در میان درختان گردو را توصیه می‌نمایند. هزینه هرس یك سال در میان در مقایسه با هرس ساالانه تقریبا نصف شد. بعلاوه تعداد شاخه‌های بارده در یك سوم تحتانی تاج درخت حدود ده درصد افزایش یافت که نشان می‌دهد درخت به تعادل رشد رویشی و زایشی نزدیك شده است.