عوامل مهم در زراعت صنوبر
درختان اساسا برای رشد و نمو خود علاوه بر روشنائی و گرما به مواد معدنی، آب و هوا احتیاج دارند. موادی که خاك در اختیار گیاه قرار می‌دهد از دو منبع آلی و معدنی تامین و فراوانی آن بستگی به وضعیت شیمیائی خاك دارد، آب مورد احتیاج گیاه نیز از ذخیره آبی در خاك تامین گشته و فراوانی آن به کیفیت فیزیكی خاك مربوط است از نظر هوا نیز گیاهان اکسیژن لازم برای تنفس اندام‌های هوائی و گاز کربنیك لازم برای عمل کلروفیلی را از اتمسـفر دریافت می دارند ریشـه ها نیز دارای عمل تنفسی بوده و برای بقاء خود احتیاج به اکسیژن داخل خاك دارند و حتی اغلب درختان به همان نسبت که به آب احتیاج دارند به هوای داخل خاك نیز نیازمندند و فراوانی آن باز بستگی به وضعیت فیزیكی خاك دارد بعلاوه باید در نظر داشت که عمل تغذیه درختان نه تنها بستگی به مقدار مواد معدنی و آب داخل خاك دارد بلكه به حجم خاکی که به وسیله ریشه درختان اشغال می‌شود نیز وابسته است چرا که اگر خاکی از عناصر معدنی و آب غنی باشد ولی وضعیت فیزیكی خاك اجازه توسعه ریشه‌ها را ندهد گیاه نمی‌تواند بخوبی از این منابع بهره‌برداری نماید در حالی که بر عكس اگر خواص فیزیكی خاك مناسب برای توسعه ریشه دوانی باشد گیاه می‌تواند با انتشار و توسعه ریشه‌های خود از مواد غذائی و شرایط رطوبتی نسبتا کم خاك حداکثر استفاده را بنماید.
معرفی صنوبرهای زود بازده
از 20صنوبر(کلن) مورد بررسی دربخش تحقیقات، تعداد 6 کلن در طی مراحل اجرا به‌علت حساسیت به آفات وبیماری‌ها و سایر عوامل محیطی حذف و در نتیجه تعداد 14 کلن باقی‌مانده با توجه به زمان‌بندی 10 ساله آزمایش تجزیه مرکب انجام و نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها ومقایسه میانگین‌های مربوط به میزان رویش سالیانه و تولید حجمی کلن‌های مورد استفاده منجر به معرفی سه کلن از کشور ترکیه گردید که به شرح ذیل می باشند:
-
P.n.62.154 Turkey
-
P.n.56.75 Turkey
-
P.n.62.172 Turkey
بعنوان مثال کلن 62.154P.n با حداکثر میزان تولید 27.56 مترمكعب چوب درسال و درهكتار درمقایسه با کلن بومی 47.4P.n با حداکثر تولید 13.66 متر مكعب در سال درهكتار تفاوت بسیار معنی‌داری را نشان می‌دهد.
دراین رابطه با توجه به توان و برد اکولوژیكی گونه P.nigra و پراکنش آن در کشور علی‌الخصوص درمنطقه شمال‌غرب، نتایج این تحقیق براحتی دراکثر مناطق ایران قابل تعمیم می‌باشد. چنانچه با استعلام‌های بعمل آمده از مراکز تحقیقاتی و سازمان‌های اجرایی سایر استان‌های کشور متقاضیان تولید وتوزیع و زراعت این کلن‌ها (معروف به کلن‌های ترکیه) روز به روز افزایش نشان می‌دهد.کما اینكه با توجه به بازار عرضه و تقاضا میزان تولید وتوزیع این کلن‌ها از طریق ادارات منابع طبیعی و بخش خصوصی از سال 1373 از سیصدهزار اصله به بیست میلیون اصله درسال 1384 دراستان آذربایجان غربی رسیده است.
شاخص‌های توسعه در زراعت چوب
-
توسعه از طریق به‌نژادی
-
توسعه از طریق به‌زراعی
-
توسعه از طریق کنترل تلفیقی آفات
-
توسعه از طریق افزایش سطح زیر کشت
با توجه به نتایج تحقیق و تجربیات کارشناسی موجود یكی از طرق افزایش کمی وکیفی تولید استفاده از روش‌ها و تكنیك‌های مدرن کاشت و داشت در صنوبر کاری‌ها از دیدگاه به‌زراعی با هدف دستیابی به حداکثر تولید در واحد سطح در کوتاه مدت می‌باشد در این رابطه طراحی مدل‌های کاربردی بر اساس نیازهای اکولوژیكی ارقام معرفی شده بسیار حائز اهمیت است و درآینده‌ای نزدیك می‌تواند نیاز سازمان‌های اجرائی و بخش خصوصی و صنایع وابسته به چوب را در پروسه تولید تا تبدیل با علم بر اینكه نتایج تحقیق می‌بایست زیر ساخت‌های تولید را فراهم نماید باور نمود .
مشخصات مدل کاربردی
فواصل کاشت صنوبر گونهP.nigra در زراعت چوب با توجه به دوره بهره‌برداری بر اساس نیاز صنایع تبدیلی در جدول شماره یك آمده است.
جدول شماره 1 : فواصل کاشت صنوبر گونهP.nigra در زراعت چوب با توجه به دوره بهره برداری آن
|
مساحت مورد نیاز هر اصله درخت (متر مربع)
|
مدت زمان بهره‌برداری (سال)
|
فواصل کاشت (متر)
|
ردیف
|
|
9
|
15
|
3×3
|
1
|
|
8
|
12
|
4×2
|
2
|
|
6
|
12
|
3×2
|
3
|
|
6
|
11
|
4×1.5
|
4
|
|
4.5
|
10
|
3×1.5
|
5
|
|
4
|
9
|
4×1
|
6
|
|
3
|
8
|
2×1.5
|
7
|
|
3
|
8
|
3×1
|
8
|
روش‌های کاشت و داشت
عملیات کاشت و داشت برای یك دوره هشت سال زراعی به صورت زیر طراحی شده:
عملیات آماده سازي زمین و كاشت
الف: پخش یكنواخت کود حیوانی و کود شیمیای N.P.k قبل از عملیات شخم بر اساس توصیه‌های لازم
ب: شخم عمیق عمود بر هم جهت اختلاط کود حیوانی و شیمیایی
پ: گود برداری یا ایجاد شیار به عمق70 و به عرض50 سانتی‌متر
ج: کاشت نهال در عمق50 سانتی‌متری داخل گود
د: احداث جوی‌های آبرسانی پای نهال‌ها به فاصله 20 سانتی‌متر ازیقه نهال به عرض50 و عمق20 سانتی‌متر وآبیاری کاملا نشتی بلافاصله بعد از کاشت
عملیات داشت سال اول و دوم
الف: آبیاری از 15 اردیبهشت ماه لغایت30 شهریورماه هر7 الی10 روز یكبار (با توجه به شرایط آب و هوا و خاك منطقه مورد کاشت)
ب: وجین علف‌های هرز داخل جوی‌ها وخطوط کاشت و فواصل بین خطوط کاشت3 نوبت در طول فصل زراعی
پ: قطع پاجوش‌های احتمالی از محل یقه در اواخر خردادماه وحذف ساقه رقیب شاخه اصلی در اثر صدمه
ج: درصورت مشاهده آفات بلافاصله از طریق کارشناسان زیربط اقدام شود.
عملیات داشت سال سوم
الف: آبیاری و وجین علف‌های هرز مشابه سال قبل
ب: هرس سبز درختان از قسمت تحتانی به نسبت1:4 ارتفاع درختان از اواسط مرداد ماه به بعد
عملیات داشت سال چهارم
الف: لای‌روبی و مرمت جوی‌های آبرسانی پای درختان جهت افزایش میزان و مدت زمان آبیاری و آبیاری‌های هفتگی
ب: وجین علف‌های هرز مشابه سال‌های قبل
ج: شخم باتراکتور باغی بین خطوط کاشت دراوایل پائیز قبل ازبارندگی به فاصله 70 سانتی‌متر از طرفین درخت
شکل1- مزرعه صنوبر
عملیات داشت سال پنجم
الف: آبیاری و وجین علف‌های هرز مشابه سال چهارم
ب: هرس سبز به نسبت 1:3 ارتفاع درختان از اواسط مرداد ماه به بعد در غیر این‌صورت در اواسط فصل پائیز
پ: روتیواتور زنی با تراکتور باغی در فواصل بین خطوط کاشت به فاصله50 سانتی‌متر از طرفین درختان در اواخر مهرماه
ج: احداث کانال در وسط خطوط کاشت به عرض حداکثر 70 سانتی‌متر و به عمق30 تا40 سانتی‌متر با دنباله‌بند تراکتور قبل از بارندگی‌های پاییزه و پخش کود شیمیایی به میزان300 تا500 کیلوگرم در هكتار با مخلوطی از کود حیوانی کاملا پوسیده در داخل کانال و پوشاندن نصف روی کانال (چالکود)
عملیات داشت سال ششم
الف: آبیاری 3 الی 4 نوبت در ماه از اواسط اردیبهشت لغایت اواخر شهریور ماه با توجه به شرایط آب و هوائی منطقه و همچنین 2 نوبت آبیاری در تیر و مرداد ماه همزمان با آبیاری‌های ماهانه از طریق کانال چال کود
ب: مبارزه با علف‌های هرز با علفكش‌های شیمیایی یا علف چین موتوری2 نوبت درطول فصل زراعی
عملیات داشت سال هفتم
الف: آبیاری و مبارزه با علف های هرز مشابه سال ششم
ب: هرس سبز به نسبت1:3 ارتفاع درختان
ج: شخم نیمه عمیق با تراکتور باغی قبل از بارندگی‌های پائیزه
عملیات داشت سال هشتم
الف: آبیاری غرقابی به تعداد 3 نوبت در ماه از 15 اردیبهشت ماه لغایت آخر شهریور ماه
ب: مبارزه با علف‌های هرز با استفاده از علف چین موتوری در2 نوبت الزامی است.
توصیه‌های لازم درخصوص کاشت درختان صنوبر با توجه به نتایج تحقیقات و تجربیات موجود
زمین مناسب: خاك اراضی مورد استفاده زراعت چوب در صنوبرکاری می‌بایست غنی، عمیق و با قابلیت آماده‌سازی مناسب و دارای کیفیت خوب تبادل هوا و گاز و آب باشد. خاك‌های رسی سنگین و خاك‌های کم عمق سطحی و اراضی که بصورت باتلاقی هستند و همچنین خاک‌های خیلی اسیدی و خیلی آهكی برای زراعت صنوبر مساعد نمی‌باشند.
آماده‌سازی زمین: آماده‌سازی یكی از عوامل مهم و موثر در موفقیت صنوبرکاری است. در اراضی دایر و کشاورزی در اواخر فصل تابستان و اوایل فصل پاییز قبل از بارندگی‌ها، شخم عمیق توام با دیسك و در اراضی بایر در اواخر تابستان با استفاده از ساب سویلر عملیات کف شكنی انجام و همزمان شخم عمیق عمود برهم الزامی است.
کود حیوانی: ارزش کود دامی بخاطر سه خاصیت مهم آن می‌باشد که عبارتند از: اثر تغذیه‌ای و شیمیائی، بهبود خواص فیزیكی و بیولوژی خاك است در این رابطه استفاده از کود دامی گاوی کاملا پوسیده (سه ساله) به میزان 15 الی20 تن در هكتار در اراضی بایر و سنگین، سبك و آهكی الزامی است، در اراضی دایر و زراعی پخش کود حیوانی در خطوط کاشت به عرض 1متر به میزان حداکثر 10 تن در هكتار توصیه می‌شود. استفاده از کود حیوانی می‌بایست قبل از عملیات شخم انجام گردد.
کود شیمیایی: از نظر حاصلخیزی مطالعات متعددی که دراروپا و مخصوصا در ایتالیا در روی درختان تبریزی انجام گرفته بخوبی نشان می‌دهند که کود اثر بسیار قابل ملاحظه‌ای روی بازده چوبی آن دارد در هر حال بهترین نتایج اثر کود با کودهای PK علی‌الخصوصNPK می‌باشد که در این رابطه نیز کودپاشی می‌بایستی قبل عملیات شخم انجام شود لازم به ذکر است که در اراضی آهكی استفاده از کودهای سولفاته به جای کودهای نیتراته توصیه می‌شود ضمنا در این اراضی می‌توان از گونهP.alba استفاده نمود (میزان کود مورد نیاز با توجه به آزمایشات خاكشناسی تعیین خواهد شد).
فواصل کاشت
در صنوبرکاری‌های متراکم، اثر فاصله با توجه به خصوصیات اکولوژیكی درختان صنوبر بسیار حائز اهمیت است، علی‌الخصوص برای کلن‌های پر تولید و سریع الرشد، در این رابطه فواصل کاشت 3×1 متر حداقل و مناسب‌ترین فاصله بوده وزارع می‌تواند بـرای مدت 3 الی 4 سال از انواع محصولات وجینی یك‌ساله در زیراشكوب درختان ایجاد درآمد نماید و این امر باعث کاهش چشمگیر هزینه‌های داشت (مبارزه با علف‌های هرز) نیز می‌شود. در غیر این‌صورت جهت مبارزه با علف‌های هرز استفاده از علف چین موتوری در فواصل بین خطوط کاشت در اراضی نیمه سنگین و پنجه‌گازی در اراضی سبك و استفاده از علف‌کش شیمیائی در داخل جوی‌ها آبرسانی با اسـتفاده از سرلانس‌های مخصوص که مانع پخش سموم می‌شود توصیه می‌گردد. ضمنا وجین‌دستی خطوط کاشت در سال‌های اول تا چهارم الزامی است و در سال‌های بعدی سایه انداز درختان مانع رشد علف‌های هرز می‌شود. فواصل کاشت دربادشكن‌های یك ردیفه حداقل یك متر وحداکثر یك و نیم متر ازهم خواهد بود. این امر بدلیل نیاز اکولوژیكی باعث کاهش ارتفاع و افزایش قطر و از طرفی موجبات کاهش سایه اندازی درختان را فراهم خواهد نمود.
صنوبر، اقتصاد و کاربری
یكی دیگراز استفاده‌های صنوبرکاری، ایجاد بادشكن در اطراف مزارع است، کمربند سبز، سرعت باد را 20 تا30 درصد کاهش می‌دهد و از بروز خطرات احتمالی ازجمله سرمای زودرس جلوگیری می‌کند و همچنین کمربند سبز و بادشكن، درجه حرارت محیط را به نحو مطلوبی متعادل می‌کند و مواد غذایی خاك را بر اثر افزیش الحاق لاشبرگ‌ها، بهبود می‌بخشد. بعضی از کشاورزان، به صنوبرکاری روی خوش نشان نمی‌دهند چون آگاهی ندارند و نمی‌دانند خاك مناسب صنوبرکاری، ـاصلخیزی کمتری از خاك کشاورزی دارد و توقع از آن باید به اندازه باشد، همچنین این درخت، میزان تبخیر را تا 10 درصد در روز و 4 درصد در شب، کم می‌کند و موجب می‌شود ضریب نگهداری رطوبت خاك در عمق صفر تا50 سانتی‌متر، 20 درصد بیشتر شود. با توجه به این که صنوبر بیش از 80 درصد درخت کاری غیرجنگلی کشور را تشكیل می‌دهد، بزرگ‌ترین بخش تولید چوب غیرجنگلی نیز متعلق به این‌گونه است. چوب صنوبر در کاغذسازی، کبریت سازی و با قطر 1.5 تا 25سانتی‌متر به کار می‌رود و هرچه دوره بهره برداری کوتاه‌تر باشد، برگشت سرمایه برای تولیدکنندگان جزء، بیشتر است. صنوبر در اقتصاد روستایی ایران، نقش و اهمیت زیادی دارد و کاشت آن در حاشیه نهرهای آبرسانی که برگرفته از الگوی طبیعی است و نیز کاشت آن در حواشی باغها و مزارع به منظور بادشكن، علاوه بر رفع نیازهای چوبی روستاییان، هوا را لطیف می‌کند.
این گونه درختی به دلیل سازگاری زیاد و رشد سریع، برای رفع نیاز به چوب کشور مناسب است و به اعتقاد کارشناسان با گسترش صنوبرکاری در کشور، نه تنها از واردات چوب که بیش از یك میلیون متر مكعب در سال است، بی‌نیاز می شویم، بلكه می‌توانیم در ردیف صادرکنندگان چوب در دنیا قرار گیریم.