گونه‌های مناسب جنگل‌کاری در ناحیه هیرکانی
گیلاس وحشی (آلوکک)
گیلاس وحشی Cerasus avium L. یکی از درختان پهن‌برگ بومی و کمیاب جنگل‌های هیرکانی است که رشد سریعی داشته و برای احیای جنگل‌های مخروبه مناسب است. ویژگی‌های این گونه و رویشگاه‌های آن به‌شرح زیر است:
-بهصورت تکدرخت یا گروه‌های کوچک تا متوسط رشد می‌کند.
-نیمه‌نورپسند بوده، پراکنش وسیعی داشته و در سراسر جنگل‌های هیرکانی مشاهده می‌شود.
-ارتفاع آن به بیش از 20 متر و قطر آن به بیش از 50 سانتیمتر نیز می‌رسد.
-معمولا در مناطق کم‌شیب و گرم انتشار دارد.
-در خاک‌های با اسیدیته 6 تا 8 که زهکش مناسب داشته باشند و عمق مناسبی دارند، به‌خوبی رشد می‌کند.
زمان رسیدن و جمعآوری میوه/ بذر: اواخر بهار (خرداد)
نحوه جمعآوری: چیدن مستقیم میوه از درختان بالغ، خوش‌فرم و بدون آلودگی به آفات و بیماری‌ها
نحوه پاک کردن بذر: پوسته بذرها (که در حقیقت گوشت میوه است) با مالش دادن جدا و پاک شود.
ماندگاری بذر: در شرایط عادی یک سال، در سردخانه در دمای 2 تا 4 درجه سانتی‌گراد تا 3 سال
نگهداری و انبارداری: بذرهای با رطوبت 11.5 درصد (رطوبت معمولی بذر) در کیسه پارچه‌ای و در یخچال (دمای 2 تا 4 درجه سانتی‌گراد) نگهداری شوند.
زمان کاشت بذر: اواسط پاییز (آبان)
تعداد بذر در هر کیلوگرم: 4300 تا 6800
درصد جوانه‌زنی: 50 تا 55 درصد
تیمار جوانه‌زنی: لایه‌گذاری در ماسه مرطوب، سایه در هوای آزاد به مدت 5 ماه
شکل1- درخت گیلاس وحشی (آلوکک)
تولید نهال در نهالستان
-زمین خزانه بهصورت بسترهای کرت برجسته به ارتفاع حداقل 20 سانتیمتر و عرض 125 سانتیمتر که فاصله بین بسترها 40 سانتیمتر باشد، بسته شوند (درازای کرت‌ها به شیب زمین نهالستان بستگی دارد و می‌تواند بین 15 تا 50 متر باشد. هرچه طول آن بیشتر باشد، کندن نهال‌ها با دستگاه نهالکن راحت‌تر انجام خواهد شد.
-سطح بستر کرت‌ها با تخته تسطیح شود.
-با استفاده از تخته و یا غلتک شیارزن، 5 شیار موازی به فاصله 25 سانتیمتر و عمق 2 تا 3 سانتیمتر در راستای درازای کرت در سطح آن ایجاد شود.
-بذرهای تهیه شده پیش از کاشت به مدت 24 ساعت در آب خیسانده شده، سپس با قارچکش زینب ضدعفونی شده و با فاصله 3 سانتیمتر در داخل شیار قرار داده شوند.
-روی بذرها به ضخامت 2 تا 3 سانتیمتر با مخلوطی از خاکبرگ و ماسه (با نسبت مساوی) پوشانده شود.
-سن انتقال نهال به عرصه کاشت: یکساله (در نهالستان‌های کوهستانی حداکثر دوساله)
کاشت نهال
-بهتر است حداقل يك ماه پیش از كاشت نهال‌ها گودال‌هايي به ابعاد دهانه و عمق 40 سانتي‌متر حفر شوند تا ضمن هواديدگي خاك گودال، با ذخيره نزولات در گودال، تنش خشكي اوليه كاشت در اثر عدم بارندگي به‌موقع، كاهش يابد.
-پیش از قرار دادن نهال درون گودال، توصيه مي‌شود كف گودال به ضخامت 10 سانتي‌متر از لاشبرگ پوسیده، هوموس و خاك سطحي پر شود.
-پس از قرار دادن نهال در درون گودال، اطراف آن با خاك حاصلخيز سطحي پر شده و براي جلوگيري از هواديدگي ريشه، با كمك پا، خاك اطراف نهال‌ها كمي متراكم شود.
-احداث تشتك به شعاع حداقل نیم متر و به عمق 5 سانتي‌متر در اطراف نهال براي ذخيره نزولات توصيه مي‌شود.
-برای جلوگیری از یخ‌زدگی نهال‌ها، استفاده از کاه وکلش در اطراف طوقه نهال کاشته شده توصیه می‌شود.
ون یا زبان‌گنجشک
ون یا زبان‌گنجشک Fraxinus excelsior L. گونه‌ای درختی است که در جنگل‌های هیرکانی و ارس‌باران انتشار دارد. پوست تنه، خاکستری روشن و حاوی شیارهای طولی و عرضی فراوان است. این گونه دارای جوانه‌های زمستانی سیاه‌رنگ است و میوه آن از نوع فندقه بالدار یا سامار می‌باشد.
زمان رسیدن و جمعآوری میوه (بذر): اواخر تابستان تا اوایل پاییز
نحوه جمعآوری: جمعآوری بذر درختان ون تا موقعی که سبز هستند، به‌وسیله کارگران ماهر از روی درخت انجام می‌شود.
نحوه پاک کردن بذر: بذرها پس از جمعآوری باید خیلی سریع و پیش از کاهش رطوبت بوجاری شوند.
نگهداری و انبارداری: باید ابتدا بذرها خشک شده، سپس در كيسه‌هاي كنفي و يا پارچه‌اي در انبار دارای تهویه و خنک با دمای2 تا 7 درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند.
زمان کاشت: اوایل پاییز (نکته مهم: بذرها لازم است تا پیش از کاشت بهصورتی نگهداری شوند که رطوبت آن‌ها از بین نرود. خشک شدن بذرها باعث خواهد شد تا بذرها در بهار دوم بعد از کاشت سبز کنند).
شکل2- درخت ون یا زبان‌گنجشک
تیمار جوانه‌زنی
-بذرها باید بلافاصله پس از رسیدن در شرایطی که هنوز رنگ آن‌ها سبز است از درخت مادری چیده شده و خیلی زود پیش از خشک‌شدن در بسترهای خنک و مرطوب کشت شوند.
-بذرهای کاشته شده در بهار سبز شده و در صورت مناسب بودن و حاصلخیزی خاک بستر کاشت و مراقبت کافی، نهال‌های تولید شده در زمستان آماده انتقال به عرصه خواهند بود.
- بذرهایی که انبار می‌شوند برای کاشت لازم است تحت تیمار استراتیفیکاسیون سرد و مرطوب قرار گیرند (نکته مهم: در صورت عـم بارندگی مناسب فصلی و خشکی بستر کاشت، لازم است سطح خزانه به‌طور مرتب به‌نحوی آبیاری شود که همواره بذرها رطوبت داشته باشند).
تولید نهال و نگهداری در نهالستان
-زمین خزانه بهصورت بسترهای کرت برجسته به ارتفاع حداقل20 سـانتی‌متر و عرض 125 سانتیمتر که فاصله بین بسترها 40 سانتیمتر باشد بسـه شوند (درازای کرت‌ها به شیب زمین نهالستان بستگی دارد و می‌تواند بین 15 تا 50 متر باشد. هرچه طول آن بیشتر باشد، کندن نهال‌ها با دستگاه نهالکن راحت‌تر انجام خواهد شد.
-سطح بستر کرت‌ها با تخته تسطیح شوند.
-با استفاده از تخته و یا غلتک شیارزن، 5 شیار موازی به فاصله 25 سانتیمتر و عمق 3 سانتیمتر در سطح آن در راستای درازای کرت ایجاد شود.
-بذرهای تهیه شده پیش از کاشت با استفاده از قارچکش بنومیل یا زینب ضدعفونی شده و با فاصله 3 سانتیمتر در داخل شیار قرار داده شوند.
-روی بذرها به ضخامت 3-2 سانتیمتر با مخلوطی از خاکبرگ و ماسه (با نسبت مساوی) پوشانده شوند.
-زمان انتقال نهال‌ها به زمین اصلی آبان (برای مناطق جلگه) و اسفند (برای مناطق مرتفع و دارای یخبندان زمستانی) است.
کاشت نهال
-کاشت نهال‌های یکساله در عرصه جنگل‌کاری در اسفندماه، پیش از آغاز رشد بهاره انجام می‌شود.
-نظر به‌اینکه نهال‌ها ریشه لخت هستند، لازم است پیش از باز شدن جوانه‌ها به عرصه جنگل‌کاری منتقل و کاشته شوند تا شانس موفقیت آن‌ها افزایش یابد.
-هرس ریشه‌های ضخیم و شکسته و همچنین ریشه‌های بسیار بلند در زمان کاشت بر موفقیت جنگل‌کاری می‌افزاید.
-در هنگام کاشت نهال‌های ون در زمین اصلی به‌ویژه در اراضی جنگلی که امکان رقابت با گونه‌های علفی و مهاجم را در پی دارد، سعی شود از نهال‌های سالم، قوی و بلند استفاده شود.
كاشت مستقيم بذر: تاکنون از این روش برای جنگل‌کاری پلت استفاده نشده است، اما در شرایط طبیعی در جنگل‌های هیرکانی این روش توسط طبیعت به‌عنوان (زادآوری طبیعی) در حفره‌های خالی و فضاهای باز دیده شده است.
افرا پلت
افرا پلت Acer velutinum Boiss. گونه‌ای از جنس افرا است که در سرتاسر جنگل‌های هیرکانی از جلگه تا ارتفاعات انتشار دارد. در بین درختان جنس افرا، این گونه بیشترین پراکنش را در جنگل‌های هیرکانی دارد و به‌عنوان یکی از مهمترین گونه‌های پیشاهنگ جنگل‌های هیرکانی محسوب می‌شود. پلت بهصورت تکدرخت همراه با درختان راش و بلندمازو در جوامع جنگلی اوج (کلیماکس) نیز انتشار دارد.
زمان رسیدن و جمعآوری میوه (بذر): اواخر شهریور
نحوه جمعآوری: اواخر شهریور بهترین زمان برای جمعآوری بذرهای بالدار از درخت مادری است. این عمل بهصورت فیزیکی و بالا رفتن از درخت انجام می‌شود.
نحوه پاک کردن بذر: بذرها پس از جمعآوری باید باله‌گیری و بوجاری شوند. سپس، آن‌ها را در سایه و هوای آزاد قرار داده تا خشک شوند.
ماندگاری بذر: یک سال
نگهداری و انبارداری: بذرها در كيسه‌هاي كنفي و يا پارچه‌اي در انبار دارای تهویه و خنک با دمای 2 تا 7 درجه سـانتی‌گراد نگهداری شوند.
زمان کاشت بذر: نیمه دوم آبان
درصد جوانه‌زنی: 30 تا 100 درصد
تعداد بذر در هر کیلوگرم: 000/10
تیمار جوانه‌زنی: نیاز به تیمار خاصی نیست، اما چنانچه بذرها برای 20 روز تحت تیمار سرمادهی مرطوب قرار بگیرند، درصد جوانه‌زنی آن‌ها افزایش می‌یابد.
کاشت بذر در پاییز: خیساندن در آب سرد توصیه می‌شود. بذرها را پیش از کاشت در نیمه دوم آبان به مدت 48 ساعت در آب جاري خيسانده تا ضمن جذب آب، مواد بازدارنده از روي بذر شسته شود. در مدت زمان خیساندن بذر لازم است هر6 ساعت یکبار آب آن عوض شود.
شکل3- درخت افرا پلت
تولید نهال و نگهداری در نهالستان
-زمین خزانه بهصورت بسترهای کرت برجسته به ارتفاع حداقل 20 سانتیمتر و عرض 125 سانتیمتر که فاصله بین بسترها 40 سانتیمتر باشد بسته شوند (درازای کرت‌ها به شیب زمین نهالستان بستگی دارد و می‌تواند بین 15 تا 50 متر باشد. هرچه طول آن بیشتر باشد، کندن نهال‌ها با دستگاه نهالکن راحت‌تر انجام خواهد شد.
-سطح بستر کرت‌ها با تخته تسطیح شوند.
-با استفاده از تخته و یا غلتک شیارزن، 5 شیار موازی به فاصله 25 سانتیمتر و عمق 2 تا 3 سانتیمتر در راستای درازای کرت در سطح آن ایجاد شود.
-بذرهای تهیه شده قبل از کاشت با استفاده از قارچکش بنومیل ضدعفونی شده و با فاصله 3 سانتیمتر در داخل شیار قرار داده شوند.
-روی بذرها به ضخامت 2 تا 3 سانتیمتر با مخلوطی از خاکبرگ و ماسه (با نسبت مساوی) پوشانده شود.
-زمان انتقال نهال‌ها به زمین اصلی آبان (برای مناطق جلگه) و اسفند (برای مناطق مرتفع و دارای یخبندان زمستانی) است.
کاشت نهال
-کاشت نهال‌های یکساله در عرصه جنگل‌کاری در اسفندماه، پیش از آغاز رشد بهاره انجام می‌شود.
-با توجه به اینکه نهال‌ها ریشه‌لخت هستند، لازم است پیش از باز شدن جوانه‌ها به عرصه جنگل‌کاری منتقل و کاشته شوند تا شانس موفقیت آن‌ها افزایش یابد.
-هرس ریشه‌های ضخیم و شکسته و همچنین ریشه‌های بسیار بلند در زمان کاشت بر موفقیت جنگل‌کاری می‌افزاید.
كاشت مستقيم بذر
تاکنون از این روش برای جنگل‌کاری پلت استفاده نشده است، اما در شرایط طبیعی در جنگل‌های هیرکانی این روش توسط طبیعت به‌عنوان (زادآوری طبیعی) در حفره‌های خالی و فضاهای باز بسیار دیده شده است.