مقدار فسفر مصرفی در برخی از مزارع گندم ایران
بنابه تجربه کشـاورز مقدار فسـفر مصرفی در مزارع گندم متفاوت اسـت. برای مثال میزان فسـفر مصرفی در مزارع گندم اسـتان فارس و بـدون محاسـبه میزان فسـفری کـه از طریق مصـرف کودهای دامی به خاک اضافـه میشـود، بیـن 100 تـا 270 کیلوگـرم در هکتـار کـود سوپرفسـفات تریپـل یـا فسـفات آمونیـوم متغیـر بـود. ایـن میـزان کـود فسـفری معادل اکسـید فسـفر بین 46 تا 138کیلوگرم در هکتار اسـت. این در حالی اسـت کـه میـزان کـود فسـفری توصیه شـده بـه ظرفیـت تولیـد و میـزان عملکرد بسـتگی دارد و ارائـه توصیـه کـودی بـدون داشـتن اطلاعـات تجزیـه خاک، سـابقه کشـت و ظرفیـت تولید هر مزرعـه از اعتبـار علمی برخوردار نیسـت.
مقدار فسفر مورد نیاز گیاه
میـزان فسـفری کـه گیـاه از خاک جـذب میکند بـه غلظت فسـفر در انـدام گیـاه و میـزان ماده خشـک گیـاه بسـتگی دارد و از طریـق فرمول زیر قابل محاسـبه است:
فسفر جذب شده توسط گیاه = غلظت فسفر در کاه * وزن خشک کاه + غلظت فسفر در دانه * وزن خشک دانه
انواع کودهاي فسفره
سوپر فسفات ساده یا سوپر فسفات معمولی یا مونو سوپر فسفات: سوپر فسفات ساده يا معمولي از تركيب اسيد سولفوريک بر سنگ فسفات به دست ميآيد. اين كود حاوي 8 تا 10 درصد فسفر خالص يا 16 تا 20 درصد پنتا اكسيد فسفر 50 درصد گچ و بقيه آن مواد ناخالصي است. در بعضي موارد در تركيب آنها با كادميم جزو نا خالصيهاي خطرناک است.
سوپر فسفات تریپل یا سوپر فسفات غلیظ: اين كود حاوي 23 در صد فسفر يا 46 در صد پنتا اكسيد فسفر بوده و ميزان گچ و ناخالصي آن از سوپر فسفات ساده كمتر و همچنين هزينه حمل و نقل آن كمتر و قيمت آن هم ارزانتر است.
مونو آمونیم فسفات: اين كود حاوي11 درصد نيتروژن و 20 تا 21 درصد فسفر (معادل 48 در صد پنتا اكسيد فسفر) ميباشد.
دي آمونیم فسفات: اين كود حاوي 16درصد نيتروژن و 20 در صد فسفر (معادل 48 در صد پنتا اكسيد فسفر) است. (فسفاتهاي آمونيم به دليل داشتن عيار نسبتا بالاي مواد غذايي و تمايل كم به جذب رطوبت و كلوخه شدن، از جمله كودهاي مرغوب به حساب ميآيند).
راهکارهای پیشـنهادی بـرای افزایـش کارایی جذب کودهای فسـفری
بـرای دسـتیابی بـه بیشتریـن کارایـی جـذب کودهـای شـیمیایی نظیر کودهـای فسـفری در درجـه اول باید بـه تطابق زمان مصرف کـود و زمانی که گیـاه بـه کود نیـاز دارد، توجه کرد. با توجه به اینکـه درحال حاضر باور عمومی بـر ایـن اسـت کـه اکثـر کودهـای فسـفری باید قبـل از کشـت مصرف شـود، اصلاح زمـان مصـرف کودهـای فسـفری در اولویـت قرار میگیـرد. مصـرف اکثـر کودهـای رایج موجـود در بازار نظیر سوپر فسـفات تریپل و سوپر فسـفات معمولـی بـا کاهـش حلالیت در خاکهای آهکی همراه اسـت؛ لـذا تغییر روش مصـرف کـود از خاکی به محلول پاشـی باید مـورد توجه بیشتـری قرار گیرد. در ضمـن تحقیقـات لازم در خصوص سـاخت کودهای فسـفری ارزان قیمت با حلالیـت بـالا بـرای محلول پاشـی برگی ضـروری به نظر میرسـد.
اصلاح زمان مصرف کودهای فسفری با توجه به الگوی جذب فسفر توسط گندم
بطورکلـی زمـان مصـرف کودهـای شـیمیایی بایـد مطابق با نیـاز گیاه باشـد. بـرای حصـول بیشتریـن تطابـق نیـاز گیـاه با زمـان مصـرف کودها، تعییـن الگـوی جـذب عناصـر غذایی ضروری اسـت. بخـش عمـدهای از فسـفر مـورد نیـاز گنـدم در مرحلـه پنجه زنـی به بعـد جذب میشـود. بنابرایـن به نظر میرسـد مصرف کودهای فسـفری نیز نظیـر کودهـای نیتروژنی باید بصورت تقسـیط صورت گیـرد و بخش عمده کودهـای فسـفری نیـز پـس از اواسـط پنجه زنی مصـرف شـود. اهمیت این موضـوع بـا توجه به ایـن واقعیت که حلالیت کودهای فسـفری مصرف شـده بـا گذشـت زمـان کاهش مییابـد نیز دو چندان میشـود. شـایان ذکر اسـت کـه تأثیـر مثبـت محلول پاشـی کودهای فسـفری بـرای تولید گنـدم و لوبیا توسـط سـایر محققان نیز گزارش شـده اسـت.
تغییر روش مصرف کودهای فسفری
قاعده کلی بر این اسـت که کودهای فسـفری قبل از کاشـت مصرف شـوند. بـا توجـه بـه مطالـب گفته شـده در خصوص زمانـی که گنـدم به کود فسـفری نیـاز دارد و کاهـش حلالیـت کودهای فسـفری با گذشـت زمان میتـوان به این نتیجـه رسـید کـه زمان مصـرف کودهای فسـفری برای گندم مناسـب نیست. بنابرایـن بـه نظـر میرسـد محلول پاشـی کودهای فسـفری یکـی از گزینههـای مناسـب بـرای افزایـش کارایی جـذب این کودها باشـد. اثر مثبت محلول پاشـی کودهای فسـفری توسـط محققان این گونه گزارش شـد: محلولپاشـی کودهای فسـفری بصورت مصرف دو نوبت پتاسـیم دی هیدروژن فسـفات (KH2PO4) در مرحلـه تشـکیل دومیـن گـره در سـاقه و پایـان گلدهی بویژه در شـرایط تنـش خشـکی تأثیر مثبـت و معنیداری بـر عملکرد دانه گندم داشـت.
تغییر نوع کودهای فسفری مصرفی
یکـی از مشـکالت کودهـای فسـفری رایـج نظیـر سوپرفسـفات تریپـل یـا سوپرفسـفات معمولـی، حلالیـت کـم ایـن کودها در آب اسـت. لـذا برای رفـع ایـن مشـکل ضـرورت دارد از کودهای فسـفری با حلالیت بالا اسـتفاده کـرد. خوشـبختانه در سـالهای اخیر انواع کودهای فسـفری بـا حلالیت بالا توسـط بخـش خصوصـی تهیـه و به بـازار عرضه شـده اسـت. لذا کشـاورزان محتـرم میتوانند ضمن مشـاوره با متخصصـان تغذیه گیاهـی، از این کودها بـرای محلولپاشـی گیاهـان اسـتفاده کنند. اسـید فسـفریک نیـز یکـی از گزینههـای مناسـب بـرای تأمیـن فسـفر مـورد نیـاز گیاه اسـت. بـا توجه به اینکـه اکثـر خاکهـای ایـران آهکی هسـتند و حلالیـت اکثر عناصـر غذایی در ایـن شـرایط پاییـن اسـت، مصـرف اسـید فسـفریک ضمن تأمین فسـفر مـورد نیـاز گیـاه، حلالیت سـایر عناصـر غذایی را تحـت تأثیـر قرار میدهد. البتـه مصـرف اسـیدها در خـاک بایـد بـا نظـر کارشناسـان تغذیـه گیاهـی انجام پذیـرد. میـزان اسـید فسـفریک مصرفی بایـد مطابق با نیاز گیاه باشـد. بنابرایـن بـا توجـه بـه ظرفیـت تولیـد و غلظـت فسـفر در اندامهـای گیـاه و خـاک، میـزان فسـفر مـورد نیاز برآورد میشـود. سـپس بـا توجه بـه درصد فسـفر موجـود در اسـید فسـفریک مصرفـی، مقـدار اسـید فسـفریک مـورد نیـاز بـرآورد میشـود و از طریـق سیسـتم آبیـاری طی یـک یا چنـد مرحله به نحـوی کـه تأثیـرات جانبی آن نظیر افزایش شـوری خاک به حداقل برسـد، مصـرف خواهد شـد.