مشخصات گیاه‌شناسی گل میخک
گل میخک با نام علمی (Dianthus caryophyllus) از خانواده (caryophyllaceae)، گیاهی چند ساله و علفی است؛ ولی به صورت یک ساله و دو ساله مورد کشت قرار می‌گیرد. برگ‌های میخک باریک خط و به صورت جفت‌های متقابل و به رنگ سبز مایل به کبود هستند. میخک دارای گل نر-ماده است و گرده افشانی آن به وسیله باد انجام می‌شود. دامنه رنگ گل در این گیاه وسیع است و محدود به رنگ‌های سیاه و آبی نیست و رنگ‌های متنوع را میتوان با مواد شیمیایی در ارقام سفید گل، به صورت رنگی تولید کرد، همچنین در برخی از ارقام میخک عطر خاصی وجود دارد. میخک معمولا 10 پرچم دارد که البته در یک گیاه از گلی به گل دیگر میتواند متفاوت باشد و این موضوع به ویژه در میخک‌های دابل و صورتی خیلی متفاوت است. جام گل در میخک حقیقی نیست و از تغییر شکل پرچم گل حاصل شده است که به آن گلبرگ نما گفته می‌شود که تعداد آن در ارقام میخک به 60 عدد می‌رسد. تیپ گل آذین در گل میخک به دو شکل، گل آذین استاندارد که تمامی غنچه‌های گل به غیر از جوانه گل انتهایی در آن حذف می‌شوند تا فقط یک گل درشت تولید شود و گل آذین اسپری که جوانه انتهایی حذف و جوانه‌های جانبی روی ساقه طویل حفظ می‌شوند، که در این صورت تعداد زیادی گل حاصل می‌شود. محل اتصال برگ به ساقه یعنی گره در میخک، متورم و برجسته است و اولین گره در پایین ساقه نسبت به گره‌های بالاتر رشد رویشی بیشتری دارد.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی گل میخک
|
نام فارسی
|
میخک
|
|
نام انگلیسی
|
Carnation
|
|
نام علمی
|
Dianthus caryophyllus
|
|
خانواده
|
caryophyllaceae
|
کاشت
گل میخک را میتوان به صورت تجاری در بسترهای خاکی و غیرخاکی کشت و تولید کرد.
در سیستم کشت بدون خاک از بسترهای پیت یا کوکوپیت و پرلیت به صورت مخلوط با درصدهای مختلف استفاده می‌شود. در این سیستم کشت، غلظت مناسب عناصر غذایی در محلول‌های غذایی در جدول 2 بیان شده است.
جدول 2- غلظت مناسب عناصر غذایی در سیستم‌های کشت باز و بسته بدون خاک برای تولید گل میخک
|
میخک
|
|
محلول غذایی استاندارد
|
|
عناصر
|
سیستم باز
|
سیستم بسته
|
مقدار نهایی در ریشه
|
|
هدایت الکتریکی (EC)
دسی زیمنس بر متر
|
1.8
|
1.1
|
2.2
|
|
اسیدیته (pH)
|
|
|
5.8
|
|
عناصر پر مصرف (میلی مول بر لیتر)
|
|
آمونیوم (NH4+)
|
1
|
0.75
|
0.1
|
|
پتاسیم (K)
|
6.75
|
4/4
|
7
|
|
سدیم (Na)
|
|
|
<4
|
|
کلسیم (Ca)
|
3.5
|
1.5
|
5
|
|
منیزیم (Mg)
|
1
|
0.6
|
2.2
|
|
نیترات (NO3-)
|
13
|
7.25
|
14
|
|
کلر (Cl)
|
|
|
<4
|
|
سولفات (SO4)
|
1.25
|
0.7
|
3
|
|
بی کربنات (HCO3)
|
|
|
<1
|
|
ارتوفسفات (H2PO4)
|
1.25
|
0.7
|
0.9
|
|
عناصر کم مصرف (میکرو مول بر لیتر)
|
|
آهن (Fe)
|
25
|
20
|
20
|
|
منکنز (Mn)
|
10
|
5
|
3
|
|
روی (Zn)
|
4
|
3
|
5
|
|
بُر (B)
|
30
|
20
|
60
|
|
مس (Cu)
|
1.75
|
0.5
|
1
|
|
مولیبدن (Mo)
|
0.5
|
0.5
|
0.5
|
گل میخک را میتوان در هر نوع خاکی کشت کرد؛ اما برای کشت بهتر می‌بایست خاکی که کشت در آن انجام می‌شود، دارای زهکشی مناسب و شرایط فیزیکی خوبی باشد، از آنجا که ریشه‌های گل میخک تا عمق 25 تا 30 سانتیمتر در خاک نفوذ می‌کنند بهتر از خاک از عمق مناسب (40 سانتیمتر) برخوردار باشد. مناسب‌ترین pH خاک برای گل میخک 5.5 تا 6.5 است. برای جلوگیری از بیماری پوسیدگی فوزاریومی و نماتد‌ها بهتر از خاک را قبل کشت با روش‌های رایج (مواد شیمیایی یا اشعه خورشید) ضد عفونی کرد.
برای ریشه‌زایی قلمه میخک از ماسه، پرلیت، ورمی کولیت، کوکوپیت، پیت ماس و... استفاده می‌شود. گاهی دو یا اغلب مواد فوق به صورت مخلوط مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طورکلی مناسب‌ترین شرایط فیزیکی و شیمیایی محیط ریشه‌زایی قلمه‌های میخک به شرح زیر است:
-
بستر ریشه‌زایی نیاز به ۲۰ تا ۳۵ درصد رطوبت دارد.
-
بستر ریشه‌زایی نیاز به ۶۰ درصد تخلخل دارد.
-
بستر ریشه‌زایی نیاز به ۳۰ تا ۴۰ درصد هوا دارد.
-
بستر ریشه‌زایی نیاز به pH بین ۶ تا 6.8 دارد.
داشت
بعد از کوددهی پایه قبل از کاشت، از کوددهی در حین رشد نیز استفاده می‌شود که بهترین روش استفاده کودهای شیمیایی در میخک مصرف توأم آب و کود است. این روش نسبت به کوددهی سرک، ضمن افزایش کمیت و کیفیت گل تولیدی موجب جلوگیری از اتلاف آب و عناصر غذایی و افزایش بازدهی آن‌ها می‌شود. مصرف کودها باید بر اساس تجزیه آب و خاک و همچنین نیاز گیاه باشد. توصیه‌های عمومی نیز در این رابطه موجود است که بهتر است با کارشناسان متخصص این امر مشورت انجام شود.
میخک نیاز به تأمین منظم آب آبیاری و رطوبت خاک برای ایجاد ریشه‌های عمیق دارد. در کاشت گل میخک میتوان از روش‌های مختلف آبیاری به صورت فاروئی (جوی پشـته‌ای)، بارانی و قطره‌ای بسته به شرایط محیط استفاده کرد. در روش قطره‌ای ضمن صرفه‌جویی در مصرف آب، احتمال شیوع بیماری‌ها بسیار کاهش می‌یابد. میخک به کمبود یا زیادی آب حساس نیست. خاک باید همیشه مرطوب باشد، ولی بسته به بافت خاک، فتوپریود، دما و رطوبت هوا، میزان آبیاری متفاوت خواهد بود.
شکل 1- گلخانه میخک
وقتی نور کم است با کاهش آبیاری مانع ایجاد شاخه‌های ضعیف می‌شویم. در زمان تشکیل گل، آبیاری منظم برای افزایش اندازه و رنگ گل‌ها و همچنین افزایش طول عمر آن‌ها بعد از برداشت ضروری است.
بهتر است که 10 تا ۱۴ روز اول کاشت قلمه‌ها از آبیاری قطره‌ای یا غرقابی استفاده نشود و سعی شود از مه پاشی و و آبیاری بارانی استفاده شود و پس از استقرار مه پاشی بوته گام به گام آبیاری قطره‌ای آغاز شود. تناوب آبیاری تحت اثر بافت خاک، شرایط محیطی و میزان رشد گیاه تعیین می‌شود. به منظور اطمینان از آب کافی میتوان از وسایلی همچـون تانسیومتر استفاده کرد. بر این اساس در مکش‌های بین 0.5 تا 0.7 بار اقدام به آبیاری در گلخانه می‌شود. آبیاری متناوب اضافی و زهکشی نامناسب به ویژه در خاک‌های سنگین با تهویه ضعیف، موجب رشد کم ریشه، کلروز و کیفیت پایین میخک می‌شود. از بروز ریشه، کلروز شرایط ماندابی بایستی اجتناب شود تا احتمال بروز بیماری کاهش یابد. توصیه می‌شود کیفیت آب آبیاری از نظر EC و pH مورد بررسی قرار گیرد.
لازم است آب آبیاری دارای کیفیت مناسب باشد. بر اساس تحقیقات مختلف، در محیط های کشت بدون خاک، میزان بی کربنات در آب آبیاری بایستی کم تر از یک میلی مول در لیتر باشد تا از اختلال در جذب عناصر غذایی از جمله آهن توسط گیاه جلوگیری شود. در صورت بی کربنات با استفاده از اسیده ها (اسید سولفوریک یا اسید نیتریک، اسید فسفریک) می توان نسبت به خنثی کردن آن اقدام کرد. مقدار آبیاری به میزان قابل توجهی بستگی به عوامل مانند دمای هوا، شدت نور، رطوبت، نوع خاک و درجه حرارت خاک دارد. گیاه میخک در مرحله کاملا توسعه یافته نیاز به 4 تا 5 لیتر آب در متر مربع در روز دارد.
تغذیه میخک به نوع بستر کاشت و میزان عناصر غذایی در آن، نوع رقم، مرحله رویش و سیستم مصرف کود مانند پخش مستقیم، آب و کود ... بستگی دارد. لازم است قبل از کاشت، از بستر کاشت نمونه تهیه شود و برای آنالیز به آزمایشگاه ارسال شود. تجزیه گیاه نیز میتواند برای ارزیابی وضعیت تغذیه گیاه مورد استفاده قرار گیرد و زمانی که با تجزیه خاک توام انجام شود، نتایج مطلوبی برای توصیه های کودی بعدی ایجاد می کند.
گل میخک نیاز به سطح بالایی از تغذیه عناصر غذایی برای رشد بهینه گیاه و گلدهی دارد. مصرف عناصر غذایی در غلظت‌های کم ولی در چند مرحله موجب رشد و گلدهی بهتر آن خواهد شد. کمبود یک یا چند عنصر غذایی ضروری، رشد گیاه و گلدهی را محدود خواهد کرد.
برای برطرف کردن کمبود نیتروژن از کودهای اوره، اوره آمونیوم نیترات‌مایع‌و کودهای دارای بنیان آمونیـوم و نیترات میتوان استفاده کرد. مصرف نیتروژن با توجه به میزان نیتروژن خاک 300تا ۵00کیلوگرم در هکتار همراه با تقسیطماهیانه توصیه می‌شود.
مصرف چندمرحله ای نیتروژن حداقل در دو مرحله ابتدای کشت و یک ماه بعد به دلیل کاهش هدر رفت آن به روش‌های مختلف و خارج شدن آن از محیط ریشه توصیه می‌شود.
برای بر طرف کردن کمبود پتاسیم در میخک میتوان از سولفات پتاسیم، نیترات پتاسیم، کلرید پتاسیم و مونو فسفات پتاسیم استفاده کرد. با توجه به میزان پتاسیم قابل استفاده خاک مصرف پتاسیم 100 تا 300 کیلوگرم در خاک توصیه می‌شود.
برای بر طرف کردن کمبود فسفر از کودهای سوپر فسفات تریپل، مونو آمونیوم فسفات، مونو پتاسیم فسفات و اسید فسفریک میتوان استفاده کرد. مصرف فسفر با توجه به میزان فسفر قابل استفاده خاک 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت توصیه می‌شود.
استفاده از کلرید کلسیم، نیترات، نیترات کلسیم و کلات کلسیم به عنوان منابع اصلی تامین کننده کلسیم برای گیاه توصیه می شوند. استفاده از محلولپاشی کودهای حاوی کلسیم و عناصر میکرو در طول دوره رویش و به ویژه قبل از برداشت گل میتواند در افزایش طول عمر گل های شاخه بریده موثر باشد.
برداشت
گل‌ها در مراحل مختلف قابل برداشت هستند. از زمانی که جوانه خیلی سفت تا موقعی که گلبرگ‌ها روی کاسبرگ‌ها خم می‌شوند میتوان اقدام به برداشت گل کرد. برخی از ارقام گل میخک زمانی برداشت می‌شوند که دو تا سه گل باز شده و بقیه جوانه‌ها رنگ گرفته اند. در ارقام استاندارد 2 تا 3 گره و در ارقام اسپری 3 تا 4 گره در زیر محل برش در زمان برداشت گل نگه داشته می‌شود، تا جوانه لازم برای دوره بعدی گلدهی وجود داشته باشد.