کود ورمی کمپوست
این کود به وسیله نوعی کرم خاکی به نام آیزنیا فوتیدا، که در زبان فارسی به کرم قرمز خاکی، حلقوی بارانی و در سطح جهانی به قرمز کالیفرنیایی و در بین مردم به کرم آشغال‌خوار معروف است، تولید می‌شود. رنگ آن قهوه‌ای مایل به قرمز و به اندازه کوچک‌تر از کرم‌های خاکی معمولی می‌باشد. این کرم در سال 1942 میلادی شناخته شده و از سال 1979 میلادی در تولید کود ورمی‌کمپوست مورد استفاده قرار می‌گیرد. کرم با استفاده از دستگاه گوارش خود ضایعات محصولات کشاورزی نظیر کودهای دامی، بقایای گیاهی و زباله‌ها (به غیر از شیشه، پلاستیک، فلزات، چوب، گوشت خام و چربی) را به ورمی‌کمپوست تبدیل می‌کند. این کرم در هر روز حداقل معادل وزن خود غذا می‌خورد و 60 الی 90 درصد آن را به کود تبدیل می‌کند و مابقی غذای خورده شده برای تکثیر و افزایش وزن مصرف می‌گردد.
شکل 1- کود ورمی‌کمپوست
شرایط مناسب برای پرورش کرم
این کرم در سرمای زیر نقطه یخبندان در عرض چند ساعت از بین می‌رود، همچنین اگر دمای محیط به مدت چند روز به بیش از 25 درجه سانتی‌گراد برسد قادر به ادامه زندگی نخواهد بود. به همین منظور برای مقابله با دمای نامناسب به دالان‌های زیرزمینی پناه می‌برد. شرایط آب و هوایی فصول مختلف در واکنش‌های عمومی و افقی کرم دخالت مستقیم دارد. در فصولی که آب و هوا معتدل باشد، تعداد و جمعیت کرم‌ها در سطح افزایش یافته و فصولی که شرایط آب و هوایی نامناسب باشد، دوره‌های سکون اختیاری برای خود انتخاب می‌کنند.
شکل 2- کرم خاکی به نام آیزنیا فوتیدا
بستر مناسب برای کرم
بسترهای مختلفی جهت تولید کود ورمی‌کمپوست مورد تحقیق و آزمایش قرار گرفته است. از بین بسترهای کشت مختلف (پوست سیب‌زمینی، کود گاوی، کود اسبی و تفاله سیب) و بستر خاک و بقایای گیاهی به عنوان شاهد بوده‌اند. تعداد کرم‌ها پس از یک دوره سه ماه مورد شمارش و بررسی قرار گرفته و نتایج نشان داده است که در بستر تفاله سیب میزان رشد و نمو کرم‌ها کمتر است و حتی سبب از بین رفتن کرم‌های اولیه شده است، زیرا در اثر تخمیر در بستر کشت، محیط کاملا اسیدی شده و مانع رشد و نمو و فعالیت کرم‌ها می‌گردد.
بستر تهیه شده از پوست سیب‌زمینی نسبت به تفاله سیب بهتر عمل می‌کند، اما به دلیل نشاسته زیاد خیلی سریع کپک‌زده و محیط را برای کرم‌ها نامطلوب می‌کند. اما شاید باز هم بتوان از پوست سیب‌زمینی جهت تولید ورمی‌کمپوست استفاده کرد، به شرط اینکه به نسبت بیشتری با خاک مخلوط گردد تا طی مرور زمان بقایای سیب‌زمینی تجزیه شده و کپک نزند. بستر مخلوط خاک و بقایای گیاهی که به عنوان شاهد در نظر گرفته شده بود نسبت به سایر بستر‌ها عملکرد متوسطی را نشان داده است.
در کود گاوی چندساله که کمی سیاه تیره بود، کرم‌ها بخوبی رشد نمودند و خیلی سریع‌تر تکثیر یافتند. کود اسبی در میان بسترهای مورد آزمایش بهترین بستر برای تهیه ورمی‌کمپوست مشخص شده و کرم‌ها بخوبی رشد و تکثیر یافتند که این سرعت رشد، نشانه مطلوب بودن بستر است.
مزایای کود ورمی‌کمپوست
کود ورمی‌کمپوست با توجه به دارا بودن خواص زیر، قابلیت استفاده بسیار بالایی را در کشاورزی دارد:
-
سبک و فاقد هر گونه بو است
-
عاری از علف‌های هرز می‌باشد.
-
کیفیت محصولات کشاورزی را نسبت به استفاده از کود شیمیایی در حدود 50 درصد و عملکرد در واحد سطح را حدود 20 الی 70 درصد افزایش می‌دهد.
-
از آنجایی که فاقد مشکلات مربوط به باقی‌مانده کودهای شیمیایی در مواد غذایی است، بنابراین شاخص مهمی در سنجش سلامت غذایی آحاد جامعه محسوب می‌شود.
-
بدلیل فقدان هر نوع مواد شیمیایی، محصول تولیدی با این کود ارگانیک می‌باشد، بطوری که قیمت محصول کشاورزی ارگانیک در سطح جهانی بین 2 الی 5 برابر قیمت محصول کشاورزی عادی است.
-
بدلیل برخورداری از خاصیت اسفنجی، قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی را دارا می‌باشد، بطوری که کود تولید شده علاوه بر نگهداشت و آزاد‌سازی تدریجی آب موجود، ضمن مقابله با کمبود آب در شرایط خشکسالی، موجب باروری و حاصلخیزی اراض غیر قابل کشت، شور و کوهپایه‌ها نیز می‌شود.
شرایط پرورش کرم
کرم‌ها دو جنسی هستند. برای تکثیر کرم لازم است 2 کرم با هم جفت‌گیری کرده و هر دو کرم بارور شوند. تخم‌ها به رنگ زرد کهربایی بوده و در داخل آن‌ها 3 الی 7 نوزاد لارو وجود دارد. زمان لازم برای بلوغ کرم‌ها 60 الی 90 روز می‌باشد. وزن هر کرم بالغ 4 الی 1 گرم و در هر کیلوگرم حدود 1000 الی 2500 نخ کرم وجود دارد. طول دوره یک نسل این کرم (از تخم تا تخم) در دمای 25 درجه سانتی‌گراد در حدود 3 ماه است. عمر کرم‌ها بین 1 الی 2 سال متغیر است.
ورمی‌کمپوست در طول سال میتواند تهیه شود. در فصل تابستان در فضای باز و در فصل زمستان در فضای بسته صورت می‌گیرد. برای زهکشی بستر میتوان از جعبه‌های چوبی، پلاستیکی و فلزی در ابعاد 35*60*40 سانتی‌متری با ایجاد سوراخ‌هایی به اندازه مناسب در کف و دیواره‌های آن استفاده کرد.
بستر تغذیه کرم
بستر تغذیه کرم‌ها از کود دامی نیمه پوسیده، کاه و کلش و ضایعات و بقایای گیاهی می‌باشد. رطوبت بستر تغذیه کرم‌ها باید حدود 70 درصد وزنی باشد و هوادهی، تغذیه، جلوگیری از سفت شدن بستر و نگهداری pH آن در حدود 5/6 -7 از نکات مهم می‌باشند. هر کرم در هر روز در حدود وزن بدن خود تغذیه می‌کند. ضریب تبدیل کود یا ضایعات به ورمی‌کمپوست معادل 70 درصد برآورد می‌شود.
پرورش کرم به روش پشته‌ای
از میان روش‌های تولید ورمی‌کمپوست، روش پشته‌ای ساده‌ترین روش می‌باشد که به شرح زیر توضیح داده می‌شود:
-
انتخاب یک زمین مسطح که سطح آن سیمان یا آسفالت شده باشد.
-
باتوجه به اینکه کرم‌ها از بارندگی و نور آفتاب گریزان هستند، بنابراین ایجاد یک سقف و سایه‌بان برای محوطه ضروری است.
-
بر روی سطح آماده شده، به ایجاد پشته‌ای از کود گاوی نیمه پوسیده و یا ضایعات کشاورزی با عرض 80 سانتیمتر و ارتفاع 50 سانتیمتر و طول دلخواه مبادرت می‌شود.
-
پس از ایجاد پشته، آبیاری پشته‌ها تا خروج شیرابه از آن تداوم می‌یابد.
-
در طول بالاترین قسمت پشته شیاری به عمق 15 سانتیمتر ایجاد می‌کنند. کرم‌ها در داخل شیار و در طول پشته می‌ریزند و سپس کود را بر روی آن بر می‌گردانند.
-
در طول فعالیت کرم‌ها هر روز به اندازه آبیاری چمن بر روی پشته‌ها آب‌پاشی می‌کنند تا رطوبت مطلوب آن‌ها حفظ گردد.
-
پس از مدتی که مواد بستر تبدیل به ورمی‌کمپوست گردید، به جدا‌سازی کرم‌ها از پشته اقدام می‌شود. به این منظور از غربال استفاده می‌کنند و یا یک توده از کود نیمه پوسیده و یا ضایعات کشاورزی را در کنار پشته قبلی که فاقد مواد غذایی لازم برای تغذیه کرم‌ها است ایجاد می‌کنند. در این صورت کرم‌ها از پشته‌های قدیمی به این پشته‌ها مهاجرت می‌کنند.
شکل 3- پرورش کرم به روش پشته‌ای
سه نکته اساسی در تولید ورمی‌کمپوست
-
آبیاری پشته‌ها باید روزانه و بطور منظم انجام گیرد.
-
نباید از کود دامی تازه استفاده گردد (استفاده از کود مرغی حداکثر به میزان 20 درصد توصیه می‌شود).
-
کرم‌ها از نور آفتاب و بارندگی گریزان هستند، بنابراین آن‌ها را باید از گزند این دو عامل محافظت کرد.
شکل 4- کرم‌ها از نور آفتاب و بارندگی گریزان هستند، بنابراین آن‌ها را باید در زیر سایبان قرار داد.
موارد مصرف کود ورمی‌کمپوست
ورمی‌کمپوست در کلیه محصولات زراعی، باغی و گلخانه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقدار مصرف کود ورمی‌کمپوست به ازای هر متر مربع در نهالستان‌ها 1 الی 2 کیلوگرم، درختچه‌های زیستی 2 الی 3 کیلوگرم، انواع گل‌ها 1 الی 2 کیلوگرم و برای گیاهان گلدانی 10 الی 20 درصد حجم گلدان مصرف می‌شود.