آشنایی با کمبود عناصر غذایی در گیاهان

دلایل بروز کمبود عناصر غذایی در گیاه

شستشوي خاك: شستشوي خاك به ویژه در خاك‌هاي سبک که باعث کمبود عناصر محلول در خاك مثل نیتروژن و منیزیم می‌شود. در شرایط اسیدي خاك، این حلالیت براي آهن و کلسیم بروز کرده و شسته می‌شوند و در شرایط قلیایی شستشوي پتاسیم اتفاق می‌افتد.

شکل 1- کمبود عناصر غذایی خاک به دلیل آبشویی عناصر غذایی از خاک

فشرده شدن خاك: با فشرده شدن خاك و عدم تبادلات گازي در خاك، گاز دي‌اکسیدکربن محبوس شده و با کربنات‌هاي خاك تشکیل بی‌کربنات داده و رسوب کلسیم می‌دهد و شرایط قلیایی ایجاد شده در خاك، منجر به کمبود برخی عناصر می‌شود.

شکل 2- فشردگی و تراکم خاک سبب کاهش عناصر غذایی موجود در خاک می‌شود.

مصرف کود حیوانی نپوسیده: مصرف کود حیوانی نپوسیده در ابتدا باعث می‌شود تا نیتروژن موجود در خاك صرف پوسیدن کود شده و در نتیجه گیاه با کمبود نیتروژن مواجه شود و از طرفی با مصرف کود حیوانی، میزان بعضی از عناصر، در خاك چندین برابر افزایش یافته و منجر به کمبود جذب دیگر عناصر موجود در خاك می‌شود. استفاده از کودهاي شیمیایی پرمصرف و عدم کاربرد کودهاي شیمیایی کم‌مصرف، منجر به کمبود آن‌ها در خاك شده که لزوم یک مدیریت صحیح در مصرف کودهاي پرمصرف و کم‌مصرف در خاك ضروري به نظر می‌رسد. در زمان خشکی و تبخیر بیش از حد از سطح خاك، برخی نمک‌هاي محلول مثل کلرور پتاسیم و سدیم و کمی هم کلسیم و منیزیم و یا ترکیبات نیترات به سطح خاك آمده و در نتیجه جذب این عناصر براي ریشه امکان‌پذیر نخواهد بود.

روش‌هاي تعیین کمبود عناصر غذایی در درختان میوه

براي تعیین کمبود عناصر غذایی در گیاهان، روش‌هایی وجود دارد از جمله:

آنالیز و تجزیه خاك: این آزمایش در آزمایشگاه‌هاي تجزیه خاك و آب به وسیله کارشناسان مجرب صورت می‌گیرد. بدین صورت که از خاك باغ نمونه‌گیري شده و با مراجعه به آزمایشگاه اسیدیته، شوري و املاح محلول در خاك و میزان عناصر موجود در خاك تعیین می‌شود. نتایج پژوهش نشان داده است که ارتباط چندانی بین اطلاعات آنالیز خاك با وضعیت تغذیه‌اي درخت وجود ندارد. این بدان علت است که نمونه‌برداري معمولا از لایه‌هاي سطحی خاك انجام می‌گیرد، در حالی که ریشه گیاه از اعماق پایین‌تر نیز جذب انجام می‌دهد.

شکل 3- نمونه برداری از خاک برای انجام آزمون خاک

آنالیز و تجزیه بافت‌هاي گیاهی (برگ و دمبرگ): این آزمایش وقتی گیاه در حال رشد است انجام می‌شود. آزمایش مزبور براي تأیید اختلالات ظاهري مورد استفاده قرار می‌گیرد. با تجزیه برگ درخت، میزان عناصر موجود در آن اندازه‌گیري می‌شود و با میزان طبیعی (مستلزم وجود آزمایشگاه‌هاي استاندارد) که بایستی در برگ وجود داشته باشد، مقایسه می‌شود.

شکل 4- آنالیز بافت گیاهی برای شناخت کمبود عنصر غذایی در گیاه

تشخیص ظاهري از روي علائم: گیاهان با ایجاد علائم خاصی بر روي اندام‌هاي خود به ویژه برگ‌ها، به کمبود عناصر گوناگون عکس‌العمل نشان می‌دهند. این علائم میتواند به عنوان محکی براي تشخیص استفاده شوند، اما نمی‌تواند معیار دقیقی براي تشخیص کمبود عناصر باشد، به عبارتی دیگر، بعضی از عناصر کم‌مصرف علائمی شبیه به یکدیگر دارند و در مواردي نیز کمبود یک عنصر به صورت پنهان است و هیچگونه علائم ظاهري به وجود نمی‌آورد، ولی بر روي عملکرد نهایی گیاه تأثیر می‌گذارد. با توجه به اینکه برگ‌ها کارخانه تولید مواد غذایی براي میوه‌ها هستند که اگر سالم نباشند عملکرد و کیفیت میوه نیز کاهش می‌یابد، لذا با بروز اولین علائم باید جهت رفع خسارت به درمان پرداخت.

شکل 5- شناسایی کمبود عنصر غذایی از روی علائم ظاهری گیاه

رابطه علائم کمبود عناصر غذایی با تحرك آن‌ها در گیاه

محل ظهور علائم کمبود عناصر غذایی در گیاهان، به وسعت و میزان انتقال عناصر غذایی از برگ‌هاي پیر به قسمت‌هاي جوان گیاه بستگی دارد که میتوان عناصر را بر اساس جابه‌جایی در گیاه به دو دسته تقسیم نمود:

عناصر متحرك: علائم کمبود این عناصر، ابتدا در برگ‌هاي پیر (برگ‌هاي پایینی) اتفاق می‌افتد. زیرا این عناصر می‌توانند از برگ‎‌هاي پیر پایینی به سوي برگ‌هاي جوان بالایی حرکت کنند، که این عناصر عبارت‌اند از: نیتروژن (N) ، منیزیم (Mg) ، پتاسیم (K) و فسفر (P).

عناصر غیرمتحرك: علائم کمبود این عناصر ابتدا در برگ‌هاي جوان (برگ‌هاي بالایی) اتفاق می‌افتد زیرا این عناصر نمی‌توانند از برگ‌هاي پیر پایینی به سوي برگ‌هاي جوان بالایی حرکت کنند، که این عناصر عبارت‌اند از: کلسیم (Ca)، بور (B)، مولیبدن (Mo)، منگنز (Mn)، روی (Zn)، مس (Cu) و آهن (Fe).

عدم رسیدگی به وضعیت تغذیه‌اي گیاه، سلامتی گیاه، عملکرد و کیفیت محصول را به میزان قابل توجهی کاهش داده و در نتیجه تولیدکننده متضرر می‌شود. فهم قواعد تغذیه گیاهان و تشخیص علائم کمبود و بیش‌بود عناصر غذایی و استفاده از کودهاي مناسب، کلیدهاي سلامت و سودآوري محصول است که بایستی رعایت شوند.

جدول 1- عناصر غذایی و فرم قابل جذب و نحوه تحرک آن‌ها در گیاه