مصرف کودهاي داراي نیتروژن
میانگین غلظت نیتروژن در میوه زرشک، حدود 0.03 درصد (30میلی‌گرم در 100 گرم ماده خشک) است. با این وجود باید در نظر داشت که اعداد حد مطلوب و غلظت میانگین عناصر غذایی در گیاهان، بسته به موقعیت جغرافیایی، روش مدیریت، روش و زمان نمونه‌برداري، میزان و نوع کود مصرفی متفاوت است.
زرد شدن برگ‌هاي پائینی درختان، ریزش میوه‌ها و کوچک بودن میوه‌ها مهمترین علائمی هستند که به کمبود احتمالی نیتروژن خاك دلالت دارند. میزان مصرف کود اوره، به عنوان رایج‌ترین کود نیتروژنی، در جدول 4 آمده است.
جدول 1- توصیه عمومی مصرف اوره براي درخت زرشک بارده (15ساله) بر اساس عملکرد پتانسیل
|
وزن تَر میوه (کیلوگرم بر درخت)
|
میزان اوره مصرفی (گرم براي هر درخت)
|
|
10
|
400
|
|
20
|
600
|
کود اوره توصیه شده باید در سه تقسیط مصرف شود: یک‌سوم آن در فروردین ماه، در هنگام بهمزدن خاك سایه‌انداز (کولش بهاره)، در عمق 30 سانتی‌متري با خاك مخلوط شود. باید در نظر داشت که این روش، تنها در باغات احداث شده در دشت‌ها توصیه می‌شود و در مورد باغات زرشک در ارتفاعات، به دلیل پائین بودن نسبی دماي خاك در فروردین ماه، محلولپاشی اوره با غلظت 4 در هزار بلافاصله بعد از ریزش گلبرگ‌ها، نسبت به مصرف خاکی این کود در اولویت است. (کود اوره‌ي که براي محلولپاشی درختان استفاده می‌شود بایستی غلظت بیورت آن کمتر از 25/0 درصد باشد). مصرف یک‌سوم کود اوره توصیه شده در جدول 1 نیز، حدود یک ماه بعد از ریزش گلبرگ‌ها و به صورت کودآبیاري توصیه می‌شود.
با توجه به اینکه بخش زیادي از کربوهیدرات‌هایی که بر اثر فتوسنتز در طی فصل رشد در درخت ساخته و ذخیره شده، با برداشت میوه از دسترس خارج می‌شود و درخت براي تشکیل جوانه‌هاي گل در سال آینده و کاهش سال‌آوري، نیاز به کربوهیدرات دارد از این رو توصیه می‌شود یک‌سوم اوره نیز، پس از برداشت میوه در مهرماه (پس از برداشت میوه) به صورت کودآبیاري مصرف شود (به منظور ذخیره‌سازي). البته، در این مرحله، محلولپاشی اوره با غلظت 5-7 در هزار نیز می‌تواند جایگزین روش مصرف کود به صورت کودآبیاري شود. با این روش‌ها، شدت سال‌آوري کاهش خواهد یافت.
شکل 1- مزرعه زرشک
به سبب اینکه کاشت درخت زرشک در برخی نقاط استان خراسان جنوبی در ارتفاعات و کوهپایه‌ها انجام گرفته، در چنین شرایطی نخست به دلیل سبک بودن بافت خاك، خطر شستشوي کود اوره وجود داشته، دوم به دلیل سردي هوا کارائی مصرف کود اوره کم است، ازاین‌رو حداقل در مورد باغات موجود در ارتفاعات، استفاده از کود نیترات آمونیوم بر کود اوره برتري دارد و توصیه اوره در جدول1، تنها به دلیل در دسترس بودن این کود است. البته باید در محاسبات میزان کود مصرفی این نکته را در نظر گرفت که نیترات آمونیوم در مقایسه با اوره داراي نیتروژن کمتري است (نیترات آمونیوم داراي 32درصد و اوره داراي 46 درصد نیتروژن است).
بایستی در نظر داشت که زیادي مصرف هر نوع کود نیتروژنی در فصل بهار می‌تواند سبب ایجاد شاخه‌هاي فرعی جدید و کاهش اندازه میوه‌ها شود. همچنین مصرف بیش از حد کودهاي نیتروژنی در مرداد و یا شهریور، رنگ‌پذیري میوه که پارامتر مهمی در بازارپسندي زرشک است را کاهش خواهد داد. با این وجود، انتظار می‌رود مصرف محلول‌هاي غذایی حاوي نیتروژن، روي و بور (که در بین کشاورزان تحت عنوان کود فروتست شناخته می‌شود) در فروردین ماه (پیش از گلدهی یا پس از ریزش کامل گلبرگ‌ها) به صورت محلولپاشی و اوره با غلظت 3 در هزار در تیرماه، نقش موثري در افزایش تعداد خوشه‌هاي میوه و درشتی میوه‌ها داشته باشد. خاطرنشان می‌شود که استفاده از محلول غذایی حاوي بور، تنها در باغات زرشک احداث شده در ارتفاعات و کوهپایه‌ها توصیه می‌شود و براي باغات دشت‌ها، که معمولا داراي شوري خاك بیش از 4 دسیزیمنس بر متر هستند، استفاده از محلول‌هاي غذایی حاوي نیتروژن و روي (بدون بور)، قابل توصیه است. توصیه اکید می‌شود که پیش از انجام محلولپاشی هر نوع کودي در کل باغ، با انجام آن بر روي چند درخت از عدم آسیب‌رسانی به میوه و بازارپسندي آن مطمئن شد.
مصرف کودهاي داراي فسفر
میانگین غلظت فسفر در میوه زرشک، حدود 0.3 درصد (300میلی‌گرم در 100 گرم ماده خشک) است. وجود مقدار کافی فسفر در خاك، باعث توسعه سیستم ریشه درخت زرشک، دسترسی بیشتر به عناصر غذایی و آب، افزایش رشد شاخه‌هاي جانبی و در نتیجه افزایش عملکرد کمی و کیفی میوه می‌شود. چنانچه در زمان احداث باغ، براي هر نهال زرشک نیم تا یک کیلوگرم کود سوپرفسفات تریپل در ته چاله در فاصله 40 سانتی‌متري از سطح خاك جایگذاري شود نیاز درخت زرشک به فسفر تا سن باروري تامین شده، در سال‌هاي بعد نیز، (مشروط به آنکه، کود دامی به طور منظم هر سال مصرف شود) نیاز کمی به کوددهی فسفر خواهد بود. به طورکلی، توصیه عمومی کود فسفري براي درخت زرشک به شرح جدول 2 است.
جدول 2- توصیه عمومی کود فسفر براي درخت زرشک بارده ( 15ساله) براساس عملکرد پتانسیل و غلظت فسفر قابل جذب خاك
|
فسفر قابل جذب خاک (میلی‌گرم بر کیلوگرم)
|
وزن تر (کیلوگرم بر درخت)
|
سوپر فسفات تریپل (فقط از سال سوم به بعد و هر دو سال، یکبار) (گرم بر درخت)
|
|
کمتر از 5
|
10
|
200
|
|
20
|
250
|
|
10-5
|
10
|
150
|
|
20
|
100
|
|
15-10
|
10
|
50
|
|
20
|
70
|
|
بیشتر از 15
|
_
|
0
|
توصیه‌ي سوپرفسفات تریپل در جدول2، به دلیل در دسترس بودن این کود در بازار و شناخته شده بودن آن براي کشاورزان است. در صورت تمایل، میتوان از کود فسفات دي‌آمونیوم نیز استفاده کرد ولی باید توجه داشت که کود فسفات آمونیوم یک کود نیتروژنی- فسفري محسوب می‌شود و در صورت مصرف آن به عنوان تامین کننده فسفر گیاه، به طور غیرمستقیم، نیتروژن نیز به خاك اضافه شده، در این صورت بایستی مقدار کود اوره توصیه شده را 25 درصد کاهش داد.
با عنایت به اهمیت تولید ارگانیک زرشک و از طرفی به دلیل شوري و قلیائیت خاك‌هاي تحت کشت باغات زرشک (به ویژه باغات احداث شده در دشت‌ها)، به نظر می‌رسد استفاده از کود سوپرفسفات ساده نسبت به سوپرفسفات تریپل برتري داشته باشد چرا که در ساختار سوپرفسفات ساده، گچ وجود دارد و مصرف آن چه بسا تا حدودي بتواند به اصلاح قلیائیت خاك و تامین گوگردي که گیاه لازم دارد کمک نماید.
باید توجه داشت که به دلیل غلظت کم فسفر در کود سوپرفسفات ساده نسبت به سوپرفسفات تریپل، در صورت استفاده از کود سوپرفسفات ساده، اعداد جدول فوق، باید 2.5 برابر در نظر گرفته شوند.
کودهاي فسفاتی را میتوان در بهمن یا اسفندماه به صورت چالکود و یا کانال‌کود مصرف کرد. به دلیل تثبیت و از دسترس خارج شدن فسفر، جایگذاري عمقی و نزدیک به ریشه این کودها ضرورت دارد. همچنین، در صورت لزوم کودهاي فسفري محلول درآب را میتوان به صورت کودآبیاري و البته بهتر است با محلولپاشی در خرداد یا تیرماه مصرف کرد. بایستی توجه داشت که مصرف بیش از نیاز کودهاي فسفري، سبب اختلال در رشد گیاه شده، کمبود روي و مس را نیز به همراه خواهد داشت.
مصرف کودهاي داراي پتاسیم
غلظت پتاسیم در برگ‌هاي درخت زرشک نباید از 2درصد کمتر باشد. همچنین، میانگین غلظت پتاسیم در میوه زرشک، حدود 1300 میلی‌گرم در 100 گرم ماده خشک است. این مقدار، در مقایسه با غلظت دیگر عناصر غذایی از جمله فسفر ( 300میلی‌گرم در 100گرم ماده خشک) بسیار بیشتر بوده، و بیانگر وابستگی زیاد درخت زرشک به عنصر پتاسیم است، با این حال، به کوددهی پتاسیم در مقایسه با دیگر عناصر غذایی توجه نشده است.
پتاسیم می‌تواند در افزایش مقاومت زرشک به تنش‌هاي شوري و کم‌آبی که در منطقه خراسان جنوبی از جمله مهمترین موانع تولید محسوب می‌شود نقش بسزایی داشته باشد. در خاك‌هاي شور، وجود پتاسیم از جذب زیاد سدیم ممانعت نموده، تجمع آن را در برگ کاهش داده و از مسمومیت سدیم می‌کاهد. همچنین، در صورت کمبود پتاسیم، مالات تولید شده در اندام هوائی گیاه به ریشه‌ها منتقل نمی‌شود و رشد ریشه کاهش می‌یابد. علاوه بر این مقدار بهینه پتاسیم در خاك، برخی از اثرات زیادي نیتروژن در گیاه را تا حدودي تعدیل کرده، با افزایش رنگ‌پذیري میوه زرشک، بازارپسندي آن را افزایش می‌دهد. افزایش مقاومت درخت در برابر آفات و بیماري‌ها و کاهش تجمع نیترات در میوه، جلوگیري از کاهش pH میوه ( pHمیوه زرشک در زمان رسیدگی در محدوده 2.5 تا 3 است) از دیگر مزایاي عنصر پتاسیم محسوب می‌شود.
بسته به مقدار ماده آلی و نوع بافت خاك، نوع رس و درصد رس خاك و سابقه کشت و کار و میزان تخلیه پتاسیم از خاك، قدرت تامین پتاسیم خاك و در نتیجه مقدار توصیه کود پتاسیمی براي درخت زرشک متفاوت است. از این‌رو پیشنهاد می‌شود از، جدول 3 تنها به عنوان یک توصیه عمومی براي مصرف کود پتاسیم می‌تواند استفاده شود.
جدول 3- توصیه عمومی کود پتاسیم براي درخت زرشک بارده (15ساله) بر اساس عملکرد پتانسیل و مقدار پتاسیم خاك
|
پتاسیم قابل جذب خاک (میلی‌گرم بر کیلوگرم)
|
وزن تَر (کیلوگرم بر درخت)
|
سولفات پتاسیم (گرم بر درخت)
|
|
کمتر از 150
|
10
20
|
600
1000
|
|
250-150
|
10
20
|
400
600
|
|
300-250
|
10
20
|
100
150
|
|
بیشتر از 300
|
_
|
0
|
با توجه به بالا بودن میزان شوري منابع آب استفاده شده در بیشتر باغات زرشک و همچنین شوري خاك، سولفات پتاسیم مناسب‌ترین کود پتاسیمی است. این کود را میتوان در اسفند ماه به صورت چالکود یا در هنگام بهمزدن خاك (کولش) در سایه‌انداز درختان باغ (نزدیک محل ریشه) مصرف کرد. همچنین در صورت لزوم، بعد از ریزش کامل گلبرگ‌ها یا در اوایل تشکیل میوه زرشک، میتوان سولفات پتاسیم محلول را همراه با آب آبیاري استفاده کرد.