مصرف کودهاي داراي گوگرد
گوگرد جزئی از ترکیبات اسیدهاي آمینه و در نتیجه پروتئین‌ها به شمار می‌آید. در مورد گوگرد و نقش و اهمیت آن در تغذیه زرشک اطلاعات منتشر شده‌اي وجود ندارد. با این وجود، به نظر می‌رسد مانند اغلب گیاهان، غلظت گوگرد در زرشک نیز زیاد بوده، ازاین‌رو توجه به تغذیه گوگرد در زرشک به‌ویژه به دلیل شور و قلیا بودن خاك‌هاي تحت کشت این محصول، ضروري است.
در گذشته، استفاده از کودهاي گوگردي چندان مرسوم نبوده، ولی به تازگی به کاربرد آن، به ویژه از سوي تولیدکنندگانی که خواهان عملکردهاي بالاتري در خاك‌هاي شور و قلیا هستند، توجه شده است. یکی از ارزان‌ترین و در دسترس‌ترین کودهاي گوگردي موجود در بازار، گوگرد پودري است ولی استفاده آن، به دلیل تماس گوگرد با پوست، چشم و تنفس، مشکلات و آسیب‌هایی را به وجود می‌آورد. از این‌رو، به تولید و مصرف گوگرد بنتونیت‌دار و گرانوله اهمیت بیشتري داده شده است.
مشکل عمده‌اي که پس از مصرف کودهاي گوگردي در خاك مطرح میشود، اکسیداسیون این عنصر و تبدیل آن به شکل قابل جذب گیاه (یون سولفات) است. این تغییر و تبدیل توسط باکتري‌هاي تیوباسیلوس انجام میشود ولی در خاك‌هاي مناطق تحت کشت زرشک، اغلب به دلیل کم بودن ماده آلی و نیز کمبود رطوبت خاك، این باکتري‌ها قادر به فعالیت نیستند. ازاین‌رو، اختلاط 200 گرم مایه تقیح تیوباسیلوس با حدود دو کیلوگرم کود گوگرد گرانوله (براي هر درخت زرشک بارده 15 ساله) و مصرف آن به صورت چالکود در زمستان، توصیه میشود ضمن اینکه، پس از مصرف، تا حد امکان با انجام آبیاري منظم، رطوبت خاك تامین شود. با این میزان مصرف، نیاز درخت به گوگرد تا سه سال زراعی تامین خواهد شد. یادآوري میشود که در صورت عدم دسترسی به مایه تلقیح تیوباسیلوس، اختلاط کود گوگردي با کود دامی تا حدودي می‌تواند به اکسیداسیون گوگرد و تبدیل آن به شکل قابل جذب گیاه کمک نماید.
باید در نظر داشت که براساس تجربیات، در شرایط با دور آبیاري 30 و 50 روزه، به دلیل عدم تامین رطوبت کافی در خاك، مصرف کود گوگردي اثربخشی نخواهد داشت.
مصرف کودهاي داراي کلسیم
میانگین غلظت کلسیم در میوه زرشک، حدود 210 میلی‌گرم در 100 گرم ماده خشک است. کمبود مطلق کلسیم در خاك‌هاي مناطق تحت کشت زرشک عمومیت ندارد، زیرا بیشتر خاك‌ها آهکی بوده و از نظر کلسیم غنی هستند. با این وجود، در این مناطق عوامل متعددي وجود دارند که انتقال این عنصر در گیاه، به ویژه انتقال آن به میوه را مختل می‌کنند. این عوامل عبارتند از:
1-شوري زیاد منابع آب وخاك و وجود یون سدیم، یون سدیم با جذب کلسیم توسط گیاه رقابت می‌کند و در نتیجه میزان جذب کلسیم را کاهش می‌دهد.
2-مصرف بی رویه کودهاي فسفري باعث می‌شوند کلسیم در شیره پرورده به صورت فسفات کلسیم رسوب کند.
3-رطوبت نسبی پائین در طی روز توام با درجه حرارت زیاد و تابش شدید نور خورشید در زمان تشکیل و رشد میوه؛ سبب افزایش تعرق از برگ شده، در چنین شرایطی کلسیم بیشتر در برگ تجمع پیدا می‌کند و میوه با کمبود این عنصر مواجه میشود.
4-آبیاري کم و یا نامنظم در باغات زرشک؛ به دلیل اینکه کلسیم تنها در آوندهاي چوبی انتقال می‌یابد از این رو با کاهش جذب آب، جذب کلسیم نیز کاهش می‌یابد.
با رعایت نکاتی مانند آبیاري منظم باغات، انجام آبیاري در غروب و یا در طول شب، و مصرف متعادل کودهاي فسفري میتوان بدون نیاز به مصرف کود داراي کلسیم، به بهبود وضعیت کلسیم در گیاه کمک کرد. در صورت نیاز، محلولپاشی کلرید کلسیم (مرغوب و با ناخالصی کم) با غلظت دو در هزار (یکبار در اوایل تشکیل میوه زرشک و مرتبه دوم به فاصله دو هفته) به عنوان آخرین راهکار پیشنهاد میشود. رعایت کامل موارد مربوط به محلولپاشی از جمله استفاده از آب غیرشور، محلولپاشی در هنگام عصر؛ هنگامی که تابش خورشید مستقیم نباشد، استفاده از مویان (سورفکتانت)، و آبیاري باغ بلافاصله بعد از محلولپاشی ضروري است. همچنین تاکید میشود محلولپاشی نخست بر روي سه درخت انجام شده، پس از گذشت چند روز و اطمینان از عدم سوختگی برگ و میوه، محلولپاشی در تمام باغ انجام شود.
مصرف کودهاي داراي عناصر کم‌مصرف (ریزمغذي)
تعیین حد بحرانی عناصر غذایی براي درختان میوه از جمله زرشک به دلیل گستردگی ریشه آن‌ها در عمق خاك کاربرد موفقیت‌آمیزي ندارد و باید غلظت عناصر غذایی در برگ مبناي توصیه کودي قرار گیرد. با این وجود، در نبود اطلاعات لازم براي درخت زرشک و براساس برخی تشابه‌هاي تغذیه‌اي با دیگر درختان از جمله عناب، تجربیات کارشناسان و معدود نتایج آزمون خاك مربوط به برخی باغات زرشک، جدول‌هاي 1و 2 می‌تواند براي ارزیابی کلی از وضعیت عناصر غذایی کم‌مصرف و توصیه عمومی کودهاي حاوي این عناصر استفاده شود.
جدول 1- برآورد حدود کمبود و کفایت غلظت عناصر کم‌مصرف (میلی‌گرم بر کیلوگرم خاك)براي درخت زرشک
|
عنصر غذایی
|
کمبود
|
کفایت
|
|
روی
|
کمتر از 1.5
|
1.5 – 2
|
|
منگنز
|
کمتر از 2
|
2 – 6
|
|
آهن
|
_
|
_
|
|
مس
|
کمتر از 0.5
|
0.5 – 1
|
|
بور
|
کمتر از 0.5
|
0.5 - 1
|
جدول 2- توصیه عمومی کودهاي داراي عناصر کم‌مصرف براي درخت زرشک بارده (15ساله)
|
عنصر غذایی
|
نوع کود
|
میزان مصرف (گرم) برای هر درخت
|
روش مصرف
|
زمان مصرف
|
|
روی
|
سولفات روی
|
300
|
چالکود
|
بهمن یا اسفند
|
|
منگنز
|
سولفات منگنز
|
100
|
چالکود
|
بهمن یا اسفند
|
|
آهن
|
سولفات آهن
|
500
|
چالکود
|
بهمن یا اسفند
|
|
مس
|
سولفات مس
|
100 (هر سه سال یکبار)
|
چالکود
|
بهمن یا اسفند
|
|
بور
|
اسید بوریک
|
40
|
چالکود
|
بهمن یا اسفند
|
شکل 1- باغستان زرشک
نکاتی که بایستی در کوددهی عناصر کم‌مصرف رعایت شود:
1-تمامی کودهاي یاد شده در جدول،2 می‌توانند به صورت محلولپاشی (با غلظت 4 در هزار) پیش از پیدایش گل‌ها و یا در شروع تشکیل میوه استفاده شوند. البته باید مراقبت‌هاي لازم به منظور جلوگیري از زنگار میوه و کاهش بازارپسندي به عمل آید.
2-انجام آبیاري سنگین به ویژه در ماه‌هاي خرداد، تیر و مرداد باعث آشکارشدن کمبود آهن و منگنز در برگ‌ها خواهد شد.
3-کوددهی بور، در شوري‌هاي بیش از 2 دسی‌زیمنس بر متر انجام نشود.
4-براي جبران کمبود آهن، روي، مس و منگنز میتوان از کلات‌هاي این عناصر که در بازار وجود دارند نیز استفاده کرد ولی گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ترکیبات کلاته پس از جذب توسط گیاه در زنجیره غذایی وارد شده، در درازمدت خطراتی براي سلامتی انسان ایجاد می‌کنند وجود داشته. ازاین‌رو براي محصولاتی مانند عناب، زرشک و زعفران که مصارف داروئی داشته و جنبه‌هاي تولید ارگانیک آن اهمیت دارد اولویت نخست، استفاده از سولفات‌هاي عناصر یاد شده است.
5-سولفات آهن، باید همراه با کود دامی پوسیده و در زمستان چالکود شود. در غیر این صورت، اثربخشی نخواهد داشت.
6-با مصرف سالیانه و حتی دو سال یکبار کود دامی پوسیده (به ویژه اگر همراه با گوگرد + تیوباسیلوس باشد) و عدم انجام آبیاري غرقابی سنگین، نیاز درخت زرشک به اغلب عناصر کم‌مصرف (به جز آهن) برطرف شده، نیازي به کوددهی این عناصر نخواهد بود.