آبیاری قطره‌ای نواری(تیپ)
به روش‌هاي گوناگونی از آبیاري تحت فشار که در آن‌ها آب مستقیما در محدوده کوچکی در نزدیکی هر گیاه و توسط قطره چکان‌ها یا پاشنده‌هایی که در امتداد یک خط توزیع آب مستقر شده‌اند، پخش می‌گردد آبیاري قطره‌اي گفته میشود. در واقع در این سیستم، آب در نزدیکی منطقه توسعه ریشه گیاه به زمین داده میشود تا مساحت و عمق کوچکی از سطح خاك خیس شودکه ضمن صرفه‌جویی در مصرف آب باعث افزایش عملکرد محصول و نیز کاهش رشد علف‌هاي هرز می‌گردد. یکی دیگر از مزایاي آبیاري قطره‌اي، امکان استفاده از کودهاي مایع یا حل شونده در آب می‌باشد و براي رساندن این مواد غذایی به گیاه می‌توان از این سیستم استفاده نمود.
مهمترین تفاوت آبیاري قطره‌اي با سایر روش‌هاي آبیاري در این است که بین تبخیر تعرق و مقدار آبی که باید به زمین داده شود، در یک دوره زمانی 24 تا 72 ساعته توازن برقرار میشود. این امر باعث میشود با توجه به محدود بودن میزان آب، بیشترین بهره‌وري از آب انجام پذیرد. از آنجا که سیستم‌هاي آبیاري موضعی قطره‌اي ثابت هستند، خودکار کردن بسیاري از آن‌ها آسان است. هزینه‌هاي زیاد و تکنیک‌هاي نسبتا پیشرفته روش قطره‌اي، نمک‌ها و مواد جامد معلق در آب‌هاي ایران (که سبب گرفتگی قطره چکان‌ها می‌شوند) از معایب آبیاري قطره‌اي بوده و باعث شده که کشاورزان با دقت و تحقیقات بیشتري از این روش آبیاري استفاده کنند؛ ولی این موارد دلیل نمی‌شود که روش آبیاري قطره‌اي را مطرود بدانیم و در پی رفع معایب آن باشیم. براي حل این مشکل و پایین آوردن هزینه‌هاي سیستم آبیاري قطره‌اي معمولی، آبیاري قطره‌اي نواري رایج شده است.
شکل1- آبیاری قطره‌ای
آبیاري قطره‌اي نواري چیست؟
یکی از روش‌هاي آبیاري قطره‌اي است که بیشتر براي کشت‌هاي ردیفی از جمله کشت پنبه بکار می‌رود. در این روش آبیاري قطره‌اي، براي رساندن قطره آب به پاي گیاه از نوار آبیاري قطره‌اي یا تیپ (tape) استفاده میشود. آبیاري قطره‌اي نواري، نوعی از لوله‌هاي قطره چکان‌دار با جداره نازك مختص آبیاري قطره‌اي بوده که اولین بار در دهه 1960 میلادي (حدود 50 سال قبل) در ایالات متحده آمریکا تولید شده است. نوار آبیاري از جنس پلی اتیلن می‌باشد و معمولا هر کلاف آن چند صد متر (1000 ،1200 یا 1500 متر) است. نوار تیپ بر خلاف لوله پلی اتیلن سخت، به صورت تقریبا مسطح و بسیار نرم می‌باشد. در واقع نوار تیپ داراي جنسی نرم و انعطاف پذیر است که هنگام ورود آب به آن پر میشود و پس از پایان آبیاري، مجددا نوار تیپ به صورت مسطح در می‌آید. در واقع نوار آبیاري کاملا انطاف‌پذیر است. ضخامت دیواره نوار تیپ بسیار نازك است و معمولا بین 1/0 تا 6/0 میلی‌متر می‌باشد. از تیپ‌هاي ضخیم‌تر معمولا براي آبیاري زیرسطحی گیاهان مختلف استفاده میشود. براي آبیاري زیر سطحی عمیق، استفاده از لوله‌هاي قطره چکان‌دار توصیه میشود. قطره‌هاي آب از طریق قطره چکان‌هاي تعبیه شده بر روي نوار آبیاري خارج می‌گردد.
شکل 2- آبیاری نواری
انواع نوارهاي آبیاري و کاربرد آن‌ها
نوارهاي آبیاري براي روش‌هاي مختلف آبیاري قطره‌اي (سطحی و زیرسطحی) و گیاهان مختلف، با تنوع بسیار زیادي از نظر ضخامت و فاصله بین قطره چکان‌ها یا درزها تولید می‌شوند. نوارهاي آبیاري به دو صورت درزدار (زیپی) و پلاك‌دار تولید میشود. به قطره چکان‌هاي روي نوار تیپ، پلاك نیز می‌گویند. در نوع درزدار همزمان با ساخت نوار تیپ، روزنه‌هایی جهت خروج آب ایجاد میشود. نوار تیپ آبیاري درزدار قطره چکان ندارد و به جاي آن مسیري زیگزاگ (زیپ مانند) روي آن وجود دارد که فشار آب را گرفته و قطره آب از طریق درز موجود در نوار تیپ خارج میشود.
اما در پلاك‌دار، ابتدا قطره چکان‌ها بصورت مجزا تولید شده و در زمان تولید نوار تیپ به آن اضافه میشود. نوار آبیاري پلاك‌دار داراي قطره چکان است. فاصله بین قطره چکان‌ها در آبیاري مختلف است و معمولا بین 10 تا 60 سانتیمتر می‌باشد. اما پرمصرف‌ترین نوع آن‌ها نوار آبیاري با ضخامت 200 و 150 میکرون با فواصل آبدهی 10، 20و 30 سانتیمتر می‌باشد. معمولا نوارهاي آبیاري ایرانی از نوع درزدار و نوارهاي آبیاري خارجی از نوع پلاك‌دار می‌باشند. انواع نوارهاي آبیاري مورد استفاده شامل یورودریپ، رویال دریپ، سانستریم، گلدن، واترفال و تیپ‌هاي ایرانی با کیفیت می‌باشند.
اجزاي سیستم آبیاري قطره‌اي نواري
منبع آب، پمپ، فیلتر سیکلون، فیلتر شن، تانک کود، مرکز کنترل، فیلتر توري، لوله اصلی، لوله آبرسانی، نوار آبیاري
طرز کار شبکه آبیاري قطره‌اي نواري
آب توسط پمپ از منبع آب به داخل شبکه پمپ شده و ضمن عبور از سیکلون، شن و مواد خارجی خیلی درشت آن ته نشین میشود و در فیلتر شن بقیه مواد جامد معلق در آب گرفته میشود. بخشی از آب وارد تانک کود شده با حل مقداري کود در آب این محلول از انتهاي دیگر تانک خارج و مجددا وارد جریان اصلی آب می‌گردد. آب پس از عبور از فیلترتوري یا دیسکی وارد لوله‌هاي توزیع کننده شده و مرکز کنترل این مجموعه را هماهنگ می‌کند. سپس از طریق روزنه‌ها یا قطره چکان‌هایی که روي نوار آبیاري نصب شده به پاي بوته منتقل میشود. نوار به سادگی و به سرعت نصب می‌گردد و از کارایی بالایی برخوردار می‌باشد. این لوله به گونه‌اي طراحی شده است که روزنه‌هاي ورودي آب، لوله زیگزاکی کناري، نوار آبیاري، یک واحد منسجم را تشکیل می‌دهند. آب از روزنه‌هاي ورودي آب به داخل لوله زیگزاکی که براي پایین آوردن فشار خروجی آب پیش بینی شده است هدایت میشود. این روزنه‌ها خود به صورت یک صافی عمل کرده و از ورود ذرات معلق احتمالی موجود در آب به مجراي زیگزاك جلوگیري می‌نماید. یعنی در عمل هر قطره چکان بطور جداگانه داراي یک فیلتر و یک مجراي پایین آورنده فشار بوده که به صورت مستقل عمل کرده و در فشار مشخص دبی خروجی آن ثابت می‌باشد.
مزایاي آبیاري قطره‌اي نواري
1-ارزان‌ترین سیستم آبیاري قطره‌اي براي گیاهان ردیفی
2-صرفه‌جویی در مصرف آب، کود، سموم و انرژي
3-کاهش هزینه‌ها، فرسایش خاك، ضایعات محصول و نمک به هنگام شوري آب و در نهایت اقتصادي بودن تولید
4-کنترل دقیق رطوبت عمومی مزرعه و میزان مصرف آب، کود و سموم
5-قیمت مناسب، نصب و جمع‌آوري سریع و آسان
6-رشد و رسیدن یکنواخت و افزایش عملکرد و کیفیت محصول
7-مدیریت دقیق شوري آب و خاك
8-بهبود کیفیت و تهویه خاك و عدم ایجاد سله و روان آب
9-استفاده بهینه از سطح زیر کشت
10-استفاده با فشار بسیار پائین (دامنه فشاري بین 3 تا 10 متر)
11-قابلیت کاربرد براي سیستم‌هاي کم فشار ثقلی (بدون استفاده از پمپ)
12- عدم رسوب گیري به دلیل طراحی ویژه روزنه‌هاي ورودي آب و کانال زیگزاك هدایت کننده
معایب آبیاري قطره‌اي نواري
1-هزینه اولیه زیاد
2-نیاز به آموزش براي استفاده از سیستم
3-هزینه سالیانه
4-احتمال جویدگی اتصالات توسط جوندگان
5-گرفتگی قطره چکان
موارد کاربرد آبیاري قطره‌اي نواري
1-گیاهان صنعتی: چغندر، نیشکر، ذرت ، پنبه، آفتابگردان، سویا، کلزا و...
2-مزارع: جالیزي، صیفی‌جات، سبزیجات، سیبزمینی، پیاز، غلات
3-باغات: میوه، مرکبات، تاکستان، چاي، جنگل‌کاري، نهال‌کاري و..
4-گلخانه: معمولی و هیدروپونیک (کشت بدون خاك)
5-گلکاري: مزارع گل، فضاي سبز و..
روش‌هاي نصب نوارهاي آبیاري
نوارهاي آبیاري تیپ یکی از حساس‌ترین و مهمترین بخش‌هاي آبیاري می‌باشند. زیرا عدم کارکرد درست این محصولات باعث وارد آمدن خسارات فراوانی به گیاهان و کشاورزان میشود. نگهداري، حمل و نقل، انبارداري و نصب و محافظت از این نوارها بسیار مهم می‌باشد. این نوارها به خاطر ضخامت و قطر کم منافظ خروجی آبشان نسبت به فشارها و تنش‌هاي محیطی همچون کشیدگی در موقع حمل و یا نصب، اشیا برنده و نور آفتاب بسیار حساس می‌باشند.
نصب نوارهاي آبیاري به دو روش دستی و مکانیزه امکان پذیر می‌باشد. در هر حال نباید تحت هیچ شرایطی نوار بر روي زمین کشیده شده و یا تحت نیروي کشش پهن شود. به همین خاطر کلاف نوار باید روي دستگاه ساده‌اي که محور آن از دو طرف در دو بلبرینگ قرار گرفته و به راحتی می‌چرخد، قرار گیرد و توسط دست یا بصورت مکانیزه نصب گردد. از نصب قرقره در کنار مزرعه و کشیدن نوار توسط کارگر در طول مزرعه جدا خودداري شود. زیرا این کار باعث خراشیدگی و کاهش عمر نوار می‌گردد.
در صورت نصب نوار به روش مکانیزه الزاما باید از سیستم‌هاي استاندارد پهن کردن نوار استفاده شود. بطوری که در تمام مسیر لوله هدایت نوار از کلاف تا روی زمین (شامل محل ورود و خروج نوار از لوله و سطح داخلی لوله) هیچگونه تماس با سطوح تیز، برنده و ساینده که موجب پارگی و آسیب نوار میشود، وجود نداشته باشد. قبل از نصب نوار به لوله، خطوط اصلی و نیمه اصلی و فرعی شستشو داده شود.