آشنایی با روش های مبارزه با علف های هرز مزرعه سیب‌زمینی (قسمت چهارم)

دستورالعمل افزایش اثر بخشی علفكش‌ها

علیرغم آزمایش کارایی علفکش‌های مختلف در سیب‌زمینی، هنوز موثرترین و رایج‌ترین علفکش، متری بیوزین است. این علفکش علی‌رغم اثر مطلوبی که بر کنترل علف‌های هرز دارد، دارای مشکلات و محدودیت‌های زیادی است که می‌تواند در صورت رعایت نکردن آن، موجب خسارت شدید و حتی نابودی محصول شود. سمیت بالای این علفکش، گیاه سوزی، دوام زیاد در خاک، محدودیت در زمان کاربرد خصوصا در کشت‌های زود هنگام به دلیل بارندگی فصلی و مصرف غالبا پیش‌رویشی آن و مهمتر از همه احتمال بروز مقاومت علف‌هرز به این علفکش ایجاب می‌کند با راه کارهایی نسبت به کاهش مصرف آن، بدون کاهش اثرگذاری آن اقدام شود. خوشبختانه علفکش‌های جدید به کار برده شده در آزمایشات، علیرغم اثر کمتر نسبت به متری بیوزین، فاقد محدودیت‌های مصرف آن هستند. لذا جهت کاهش خسارات احتمالی ناشی از مصرف متری بیوزین، می‌بایست با اعمال روش‌های اصولی و به کارگیری از مزایای علفکش‌های جدید همراه با کاهش علفکش متری بیوزین جهت افزایش اثر بخشی علفکش‌ها در کنترل علف‌های هرز زراعت سیب‌زمینی اقدام نمود. افزایش اثر بخشی علفکش‌های موجود به صورت تغییر در زمان یا میزان مصرف و یا به صورت کاربرد ترکیبی، امکان پذیر است. این دستورالعمل از نتایج آزمایش، امکان افزایش اثربخشی علفکش‌ها با تلفیق و توالی آن‌ها در مزارع سیب‌زمینی با سیستم آبیاری قطره‌ای تهیه شده است اما در سایر سیستم‌های آبیاری تحت فشار و ثقلی نیز کاربرد دارد. جهت کاهش خسارت گیاه سوزی علفکش متری بیوزین، به جای یک بار سمپاشی معمول به میزان 750 گرم درهکتار به صورت پیش‌رویشی، دو بار سمپاشی علفکش با تقسیم میزان سم ( 250 + 500گرم در هکتار) و با فاصله یک هفته از هم انجام شد. این عمل، ضمن کاهش احتمال خسارت علفکش به محصول، موجب 9 درصد افزایش اثر بخشی آن در مقایسه با روش رایج ( یک بار سمپاشی با میزان 750 گرم در هکتار) گردید. این آزمایش نشان داد افزایش اثر بخشی علفکش متریبیوزین با اعمال تقسیم میزان مصرف علفکش (مقدار خرد شده) ضمن کنترل بهتر علف‌های هرز موجب افزایش 48/22 درصدی عملکرد نیز گردید. لذا توصیه می‌شود درصورت داشتن امکانات سمپاشی، تقسیم میزان سم با پاشش دو مرحله‌ای از یک مرحله اثربخش‌تر خواهد بود و ضمن کاهش جمعیت علف‌های هرز موجب افزایش عملکرد بیشتری نیز می‌گردد. کاربرد ترکیبی، (اختلاط دو علفکش متری‌بیوزین و پرول) به ترتیب با 500 گرم و 2 لیتر در هکتار، به صورت یک بار سمپاشی پیش‌رویشی، ضمن کاهش مصرف متریبیوزین به میزان 33 درصد و کاهش خطر خسارت احتمالی به محصول، موجب افزایش اثر بخشی کنترلی علف‌های هرز به میزان 4 درصد در مقایسه با کاربرد منفرد علفکش متریبیوزین با میزان 750گرم شد.

در شرایط ترسالی و کشت‌های بهاره، به دلیل شرایط اقلیمی و بارش‌های مستمر، احتمال رویش سیب‌زمینی و از دست رفتن فرصت سمپاشی علفکش عرف منطقه (متری‌بیوزین 750 گرم در هکتار) وجود دارد در این شرایط بهتر است از میزان‌های کاهش یافته این سم ( متری‌بیوزین 500 گرم) و یا ترکیبی آن با پرول استفاده نمود. اگر حداکثر تا 10درصد مزرعه سبز شده بود بهترین تیمار علفکشی، کاربرد متری‌بیوزین 500 گرم با 2 لیتر پندی متالین( پرول) است ولی اگر تا 15 درصد مزرعه سیب‌زمینی از سطح خاک خارج شده بود بهتر است از تیمار ترکیبی متری‌بیوزین 350 گرم به همراه 5/2 – 3 لیتر پرول استفاده گردد و در صورتی که مزرعه بیش از 90 درصد سبز شده بود به شرطی که علف‌های هرز سبز نشده باشند، می‌توان از پرول به میزان 3 لیتر در هکتار استفاده گردد. در صورت سبز بودن علف‌های هرز در این شرایط تیمار ترکیبی پرول با پاراکوات، 3 لیتر از هر کدام نتیجه مطلوبی خواهد داشت. البته پاراکوات به برگ‌های سیب‌زمینی خسارت خواهد زد ولی با رشد مجدد بوته‌ها برطرف می‌گردد.

سمپاشی سرتاسری یا کامل علفکش در مزارعی که خاکدهی و خاکورزی ردیفی انجام می‌دهند موجب بی اثر شدن علفکش بین پشته‌ها (به دلیل برداشته شدن لایه سطحی خاک سمپاشی شده توسط عملیات خاکدهی) و صرف هزینه اضافی است. در پژوهش‌هایی در استان همدان، در مزرعه‌ی کشت سیب‌زمینی، فقط روی پشته‌های کشت، به صورت پیش‌رویشی، سمپاشی به صورت نواری با عرض پاشش 25 سانتی‌متر انجام شد و علفکش بین خطوط کاشت استفاده نگردید، در این روش جهت مبارزه با علف‌های هرز در زمان 15-10 سانتی‌متری رویش سیب‌زمینی، عملیات خاکورزی بین خطوط کاشت صورت گرفت. در این شیوه علاوه بر کنترل مطلوب علف‌های هرز، کاهش مصرف سم علفکش متری بیوزین تا میزان 66 درصد نیز حاصل گردید که علاوه برکاهش هزینه از نظر زیست محیطی و مقاومت علف‌های هرز به علفکش‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است.

شکل 1- سمپاش نواری

درصورت عدم دسترسی به سمپاش یا نازل‌هایی که امکان سمپاشی به صورت نواری و یا عرض پاشش 25 سانت را داشته باشند، میتوان از سمپاش‌های بومدار پشت تراکتوری رایج در کشور با تغییر در زاویه پاشش نازل‌ها استفاده نمود. جهت این کار لازم است دهنه خروج نازل، از موازی با بوم به متمایل به عمود بر بوم سمپاش پشت تراکتوری تغییر یاید (حدود 60 درجه چرخش نازل) در این صورت با افزایش سرعت حرکت تراکتور می‌توانیم محلول علفکشی که برای یک هکتار آماده شده بود را برای حداقل دو هکتار استفاده نماییم.

شکل 2- كاهش 66 درصد مصرف علفکش در سمپاشی نواری روی پشته‌ها

مدیریت علف‌های هرز در انتهای فصل

به دلیل حضور گونه‌های مختلف علف هرز در مزارع معمولا در طول فصل شاهد رویش متناوب گونه‌های مختلف علف‌های هرز هستیم حتی یک گونه از علف هرز هم ممکن است در تاریخ‌های متفاوت در مزرعه رویش یابد ولی نکته‌ای که در پیش‌تر اشاره شد، خسارت شدید علف‌های هرز به محصول در اوایل فصل رشد می‌باشد ( دوره بحرانی خسارت علف هرز 4 تا 6 هفته پس از سبز شدن سیب‌زمینی است)، لذا شیوه‌های مدیریتی ارایه شده در بندهای قبل، غالبا با تمرکز در این محدوده زمانی بود اما علف‌های هرزی هستند که دیر جوانه می‌زنند. این گیاهان اگرچه قادر به رقابت خسارت‌زای شدید با بوته‌های قوی و مستقر شده سیب‌زمینی بر سر جذب منابع، نخواهند بود ولی به طور غیرمستقیم خسارت وارد می‌سازند، موجب کاهش کیفی محصول می‌شوند. در برداشت محصول سیب‌زمینی اخلال ایجاد می‌کند، باعث به جا ماندن غده‌ها در خاک و افزایش ضربات مکانیکی حین برداشت به آن‌ها می‌گردند. بذور و اندام‌های رویشی علف‌های هرز پس از برداشت باعث تشدید مشکل علف‌هرز در اثر پراکنش آن در مزرعه خواهد شد. بنابراین در تصمیم‌گیری برای کنترل علف‌های هرز مزرعه سیب‌زمینی می‌بایست به علف‌های هرز آخر فصل نیز توجه خاصی داشته باشیم. جهت کاهش خسارت علف‌های هرز مزاحم برداشت، می‌توان به اشکال مختلف و بر اساس نوع مزرعه و وسعت آن اقدام به چیدن بوته‌های سیب‌زمینی به همراه علف‌های هرز بین آن‌ها توسط کارگر با ابزارهای دستی و یا ماشین‌های سرزن موجود سیب‌زمینی در مزرعه نمود. در این روش سمپاشی با علفکش‌های عمومی و تماسی مثل پاراکوات به مقدار 2.5 -3 لیتر در هکتار نیز امکان پذیر است.

شکل 3- حذف اندام‌های هوایی توسط ماشین سرزن