مدیریت تلفیقی تغذیه پنبه
تولید غذا براي جمعیت در حال رشد مستلزم مدیریت تلفیقی میزان عناصر غذایی و حاصلخیزي خاك توسط کشاورزان می‌باشد. مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه، به صورت استفاده هوشمندانه از ترکیب بهینه منابع آلی، معدنی و بیولوژیکی عناصر غذایی در یک تناوب زراعی براي دستیابی به عملکرد و تولید بهینه بدون آسیب رساندن به اکوسیستم خاك تعریف می‌شود. به عبارت دیگر مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه با حفظ حاصلخیزي خاك و فراهمی عناصر مورد نیاز گیاه در سطح بهینه، منجر به تولید پایدار محصول به میزان مورد انتظار می‌گردد. استفاده مداوم از مقادیر بالاي کودهاي شیمیایی اثرات منفی بر تولید پایدار محصول داشته و استفاده نابجاي آن‌ها می‌تواند به آلودگی محیط زیست منجر شود. کشاورزي پایدار چیزي جز مدیریت ماده آلی خاك و استفاده نسبی از کودهاي آلی و زیستی، کود سبز، بقایاي گیاهی و انواع کمپوست نخواهد بود. از آنجایی که، کودهاي آلی به تنهایی قادر به تأمین نیازهاي غذایی محصولات کشاورزي پربازده در کشاورزي امروزي نیست، استفاده تلفیقی از کودهاي شیمیایی، آلی و زیستی راه حل مناسبی در توصیه کود می‌باشد. از طرف دیگر، استفاده توأم کودهاي شیمیایی و آلی می‌تواند به بهبود شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاك کمک کرده و به دنبال آن سبب افزایش میزان کربن آلی و عناصر غذایی خاك گردد.
مصرف بهینه کودهاي شیمیایی
توصیه مصرف نیتروژن
نیتروژن بیش از هر عنصر غذایی می‌تواند باعث افزایش محصول پنبه شود. نتایج تحقیق در خصوص جذب نیتروژن توسط پنبه نشان می‌دهد که گیاه پنبه جهت تولید هر عدل محصول، نیاز به 60 کیلوگرم نیتروژن خالص در هر هکتار دارد. البته هنگام توصیه کودي نیتروژن، به مقادیر نیتروژن قابل جذب از مواد آلی، ذخیره عمقی و بارندگی نیز می‌بایست دقت لازم مبذول شود.
نیتروژن و کیفیت: طول الیاف، استحکام الیاف، ظرافت الیاف، مقدار روغن و میزان پروتئین پنبه دانه مهمترین خصوصیات کیفی هستند که تابع فاکتورهاي متعدد از جمله عناصر غذایی می‌باشد. در خصوص کیفیت الیاف پنبه ذکر یک نکته ضروري است. چون وش را بر اساس کیفیت آن درجه بندي و قیمت‌گذاري می‌کنند. بنابراین تولید پنبه با کیفیت بالا براي تولیدکننده بسیار مهم است. مقدار مناسب نیتروژن به طور طبیعی خصوصیات کیفی الیاف و بذور پنبه را بالا می‌برد. همچنین مصرف نامناسب آن می‌تواند مقادیر کیفیت الیاف را تا حد بسیار زیادي کاهش دهد. بنابراین براي دستیابی به عملکرد مطلوب و تولید الیافی با کیفیت بالا لازم است مصرف بهینه کود را رعایت نمود. این عمل از طریق آزمون خاك صورت می‌گیرد تا بتوان بر اساس عملکرد مورد انتظار، کود مناسب را توصیه نمود. مقادیر بالاي نیتروژن موجب رشد رویشی بیرویه و در نتیجه موجب کم شدن نفوذ نور و هوا به قسمت‌هاي پائین و داخلی گیاه می‌شود که در نهایت میزان فتوسنتز را کاهش و سبب ایجاد محیطی مناسب براي شیوع آفات و بیماري‌هاي پنبه می‌گردد. مصرف بیش از حد نیتروژن علاوه بر رشد رویشی بیرویه، باعث کاهش طول الیاف، افزایش درصد پروتیین دانه و کاهش درصد روغن استحصالی می‌گردد.
مقدار نیتروژن مورد نیاز پنبه: مقدار نیتروژن مورد نیاز با توجه به مقدار کربن آلی خاك و میزان نیتروژن خاك و همچنین انتظار عملکرد تعیین می‌گردد. جدول 1 توصیه کود اوره بر اساس آزمون خاک و میزان کربن آلی خاک را در مزارع پنبه نشان می‌دهد.
جدول 1- توصیه کود اوره بر اساس میزان کربن آلی خاک در محصول پنبه
|
کربن آلی در خاک (درصد)
|
توصیه کود اوره (کیلوگرم در هکتار)
|
|
کمتر از 5/0
|
400
|
|
5/0 -1
|
350
|
-
5/1
|
250
|
|
بیشتر از 5/1
|
200
|
شکل1- مزرعه پنبه
زمان مصرف کودهاي نیتروژنی در پنبه
زمان کوددهی نیتروژن در پنبه بسیار مهم است. برخلاف محصولاتی چون ذرت و تنباکو، گیاه پنبه تنها بخشی کوچکی از نیتروژن کل مورد نیاز خود را قبل از تشکیل جوانه‌هاي گل جذب می‌کند. تقریبا 45روز پس از جوانه‌زنی، جذب نیتروژن به طور سریع افزایش می‌یابد تا اینکه پس از گذشت 2 هفته از ظهور اولین گل به حداکثر مقدار خود می‌رسد. بنابراین تأمین مقدار مناسب نیتروژن براي گیاه در این مرحله حائز اهمیت است.
براساس نتایج تحقیقات انجام شده، 12 درصد از مواد غذایی مورد نیاز پنبه از مرحله کاشت تا مرحله 4 برگی شدن، 58 درصد از مرحله 4 برگی شدن تا تشکیل گل و 30 درصد دیگر از مواد غذایی در مرحله بعدي جذب می‌گردد. بنابراین پنبه از شروع ماه دوم و در ماه سوم دوره رشد به نیتروژن بیشتري نیاز دارد به طوري که در ماه اول، به علت سیستم ریشه‌دهی ضعیف، تنها 12 درصد از کل نیتروژن مورد نیاز خود را برداشت می‌کند. به دلیل اینکه حلالیت کودهاي نیتروژن زیاد است به هنگام مصرف در مزارع می‌بایست مقدار مصرف را رعایت کرد به گونه‌اي که موجب آبشویی زیاد کود نگردد. نیتروژن را می‌بایست در زمان‌هاي مناسب و در زمان نیاز گیاه مصرف نمود. به عبارت دیگر مصرف این کودها به صورت تقسیط و در چند نوبت توصیه می‌شود. مسأله مهم در دادن کود سرك آبیاري مزرعه بعد از کودپاشی است. باید فقط قسمتی از کود نیتروژنی مورد نیاز پنبه را در آغاز مصرف نمود که این مقدار می‌تواند تا 60-80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نیز باشد که به صورت نواري و در زیر و کنار بذر قرار داده می‌شود. در شرایطی که آبیاري سنگین براي جوانه‌زدن بذر انجام می‌شود بهتر است اولین قسط مصرف نیتروژن بعد از آبیاري اولیه و در زمان اولین یا سومین آبیاري باشد. در این زمان تنها 20 درصد از کود نیتروژنی مورد نیاز می‌بایست مصرف شود. بعد از تنک کردن و وجین 30درصد از کود نیتروژنی مصرف می‌گردد.
در زمان ظهور اولین گل 50 درصد باقیمانده کود به صورت سرك مصرف می‌شود. چنانچه از آبیاري تحت فشار استفاده شود (آبیاري بارانی یا قطره‌اي) میتوان مقدار کود نیتروژنی مورد نیاز را در مراحل بیشتري پس از کاشت استفاده نمود. در این شرایط 3 تا 4 تقسیط نیتروژن در نظر گرفته می‌شود و در هر مرحله مقدار نیتروژن کمتري مصرف خواهد شد.
نوع کود نیتروژنی در زراعت پنبه
به طور کلی انتخاب منبع کودي مورد استفاده بستگی به مدیریت زراعی، موجود بودن کود در بازار و همچنین قیمت آن دارد. تحقیقات انجام شده نشان داده است که کودهاي حاوي مخلوطی از نیترات و آمونیوم بهتر هستند. پنبه از گیاهانی است که نیتروژن نیتراتی را به نیتروژن آمونیومی ترجیح می‌دهد. از آنجا که تبدیل آمونیاك به نیترات در خاك به کمک ریزجانداران خاك انجام می‌گیرد، بنابراین در مناطق سرد به ویژه در اوایل فصل رشد پنبه باید سعی شود مقداري نیتروژن نیتراتی در اوایل فصل رشد به گیاه داده شود. مشکل دیگر در مورد کودهاي آمونیاکی به ویژه اوره تلفات از طریق تصعید به صورت آمونیاك از سطح خاك است. این نوع تلفات در شرایط pH بالا، حرارت زیاد، رطوبت نسبتا کم و باد شدید زیادتر است و لازم است در اینگونه شرایط زمین بلافاصله بعد از پخش کود آبیاري شود و از کودهاي مناسب‌تر مانند نیترات آمونیوم استفاده شود. موضوع با اهمیت دیگر در انتخاب نوع کود، اثر آن بر pHخاك است. در خاك‌هاي ایران به علت pHبالا، مصرف کودهاي اسیدزا مانند سولفات آمونیوم مناسب می‌باشد. مطالعات نشان داده است که براي محصولاتی که نیتروژن زیادي مصرف می‌کنند و یا محصولاتی که دورة رشد طولانی‌تري دارند، مانند پنبه، مصرف کودهاي نیتروژنی کندرها مانند SCU ارجحیت دارد اما از لحاظ واحد نیتروژن گران قیمت است. میتوان در زمان کاشت از کود SCUاستفاده نمود که احتمال آبشویی و هدر رفت نیتروژن را کاهش می‌دهد. اوره با 46درصد نیتروژن و نیترات آمونیوم با 33 درصد نیتروژن در ایران استفاده بیشتري دارند.
روش‌هاي کاربرد کودهاي نیتروژنی در پنبه
پخش نیتروژن در سطح خاك و حضور در سطح خاك براي مدت طولانی موجب تصعید و در نتیجه اتلاف بخش قابل توجهی از نیتروژن مصرفی می‌گردد. توصیه کلی براي مصرف کودهایی که در خاك مصرف می‌شوند، از جمله کودهاي نیتروژنی، مصرف آن‌ها به صورت نواري است. با این روش علاوه بر این که مقدار کمتري کود مصرف می‌شود، از تصعید آن نیز جلوگیري می‌گردد. کودها را میتوان توسط کودکار–بذرکارهاي مناسب در عمق و فاصلۀ مناسبی از بذر قرار داد. فاصله تقریبی کودها 5 سانتی‌متر کنار و 5 سانتی‌متر زیر بذر است. در مورد سرك نیتروژن نیز میتوان آن را همزمان با سله شکنی (کولتیواتور زدن) با دستگاه کولتیوار-کودکار مصرف نمود. دلیل آن این است که اولا گیاهان از جمله پنبه فرم نیتراتی نیتروژن را به فرم آمونیومی آن ترجیح می‌دهند جهت تبدیل نیتروژن آمونیومی به نیتروژن نیتراتی اکسیژن لازم است. سله‌شکنی راهی مفید براي تأمین اکسیژن است. ثانیا با انجام این عمل کودها در کنار ریشه‌ها قرار گرفته و در نتیجه قابلیت استفاده آن‌ها بالا می‌رود. محلولپاشی نیتروژن نیز در زراعت پنبه توصیه شده است.