توصیه کودی پنبه (قسمت سوم)

توصیه مصرف کلسیم

کلسیم جزو لاینفک دیواره سلولی بوده و در فعالیت مریستم و رشد ریشه ضروري است. میزان جذب کلسیم 6.2 تا 13.1 کیلوگرم به ازاي 1000کیلوگرم در هکتار الیاف می‌باشد. کمبود کلسیم در پنبه سبب شکستگی دمبرگ‌ها و ریزش برگ‌ها، قرمزرنگ نشدن برگ‌هاي باقی‌مانده و در نهایت توقف رشد گیاه و محدود شدن رشد و توسعه ریشه می‌شود. در صورت نیاز گیاه به کلسیم میتوان از محلولپاشی کودهاي کلسیمی و یا استفاده از کودهایی مانند نیترات کلسیم به صورت کود آبیاري استفاده نمود.

توصیه مصرف منیزیم

مهمترین نقش عنصر منیزیم، شرکت در ساختمان ملکول کلروفیل است. بنابراین براي فتوسنتز ضروري است. همچنین به عنوان کوفاکتور در فرایند فسفریلاسیون و در متابولیسم پروتئین نقش دارد. در خاك‌هاي شنی و درشت بافت، علی‌الخصوص آن‌هایی که براي سال‌هاي متوالی کودهاي آمونیومی داده شده است علایم کمبود آن آشکار می‌گردد. نسبت بین منیزیم و سایر کاتیون‌ها مثل کلسیم، پتاسیم و آمونیوم بسیار مهم است. این کاتیون‌ها ممکن است باعث شستشوي منیزیم شوند یا داراي روابط آنتاگونیستی با منیزیم باشند. براي رفع کمبود منیزیم میتوان از سولفات منیزیم حداقل به میزان 100 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. با استفاده از محلولپاشی سولفات منیزیم با غلظت یک درصد میتوان باعث کاهش مؤثر رنگ قرمزي برگ پنبه شده و در نتیجه به باز شدن قوزه‌ها و عملکرد کمک نمود.

توصیه مصرف گوگرد

گوگرد در ساختار آمینواسیدهاي متیونین و سیستئین و ویتامین‌هاي بیوتین و تیامین وجود دارد. گوگرد در افزایش درصد روغن گیاهانی چون سویا، پنبه و کلزا نقش مثبت دارد. گیاه پنبه نسبت به سایر گیاهان نیاز بیشتري به گوگرد داشته و به همین خاطر برخلاف سایر گیاهان مقدار کل گوگرد در پنبه بیشتر از کل مقدار فسفر است. از کل گوگرد جذب شده توسط پنبه نصف آن در بذر وجود دارد. به ازاي هر 12 تا 15 قسمت نیتروژن در گیاه، یک قسمت گوگرد می‌بایست وجود داشته باشد. حد بحرانی گوگرد در خاك با روش عصاره‌گیري با استات 14 میلی‌گرم در کیلوگرم می‌باشد. به عبارت دیگر خاک‌هایی که کمتر از 14 میلی‌گرم در کیلوگرم گوگرد قابل جذب دارند نیازمند کاربرد کودهاي گوگردي می‌باشند. علاوه بر این حد بحرانی گوگرد در برگ توسط محققان مختلف 1500-2000 میکروگرم در گرم گزارش شده است.

جدول1- درصد گوگرد در ماده خشک براي تعیین وضعیت تغذیه‌اي گوگرد

گوگرد علاوه بر نقش تغذیه‌اي، تأثیر بسیار مطلوبی بر اسیدیته خاك به ویژه در منطقه ریزوسفر خاك داشته و از این طریق می‌تواند کارایی مصرف دیگر عناصر از جمله فسفر و عناصر کم مصرف را بالا ببرد.

کمبود گوگرد به راحتی با مصرف گچ یا گوگرد پودري مرتفع می‌شود. سایر منابع کودي گوگرد عبارتند از: سوپرفسفات ساده، سولفات آمونیوم یا سولفات پتاسیم. گوگرد عنصري نیز از منابع تأمین گوگرد براي گیاه می‌باشد. گوگرد عنصري براي اینکه توسط گیاه قابل جذب باشد، بایستی اکسید شده و به سولفات تبدیل شود، این اکسیداسیون توسط باکتري‌هاي خاك مثل تیوباسیلوس صورت می‌پذیرد. زمان مصرف گوگرد عنصري بسیار مهم بوده و می‌بایست 3تا 4 هفته قبل از کاشت گیاه مصرف شود. کاربرد یک تن در هکتار از گوگرد بنتونیتی پاستیلی به همراه 2درصد باکتري تیوباسیلوس می‌تواند سبب افزایش قابل توجه عملکرد پنبه گردد.

شکل1- مزرعه پنبه

توصیه کاربرد عناصر کم مصرف

عناصر کم‌مصرف به مقدار بسیار کمی مورد نیاز پنبه هستند. مهمترین آن‌ها عبارتند از آهن، روي، بور، منگنز، مس و مولیبدن. اگر چه کلر نیز براي رشد ضروري است اما تاکنون کمبود این عنصر در مورد پنبه گزارش نشده است. عناصر کم‌مصرف در بسیاري از آنزیم‌هایی که فرآیندهاي گیاهی را کنترل می‌کنند یافت می‌شوند. این عناصر با توجه به اینکه به مقدار ناچیز مورد نیاز گیاه پنبه می‌باشند ولی براي رشد آن ضروري بوده و فقدان آن‌ها باعث ایجاد اثرات نامطلوبی بر رشد بوته پنبه خواهد شد. قابلیت دسترسی این عناصر تا حدود زیادي وابسته به pH خاك است. عوامل مختلفی از جمله مصرف زیاد کودهاي فسفري، آهکی بودن خاك‌ها و عدم مصرف کودهاي آلی موجب بروز کمبود این عناصر غذایی می‌گردد.

آهن: حاکمیت شرایط آهکی در خاك‌هاي کشور، بی‌کربناته بودن آب‌هاي آبیاري و بالا بودن  pHاز عواملی هستند که به کمبود آهن می‌انجامند. شاید بهتر باشد در مواردي این عارضه را زردبرگی ناشی از آهک نامید. چرا که در بسیاري موارد مقدار کافی آهن در خاك موجود است ولی به دلایل ذکر شده در بالا قابل جذب براي گیاه نیست. آبیاري‌هاي سنگین و تراکم خاك نیز از عواملی هستند که به ظهور علایم کمبود آهن منجر می‌شوند. پنبه کشت شده در خاك‌هاي شدیدا آهکی دچار کمبود آهن می‌شود و با مصرف کلات‌هاي آهن این علایم رفع می‌شود. کلات‌هاي آهن را میتوان در خاك مصرف نمود و یا به صورت محلولپاشی برگی به کار برد.

روي: روي به صورت یون  Zn²⁺بوسیله ریشه گیاه جذب می‌گردد. همچنین ممکن است به شکل ترکیبات مولکولی کمپلکس کنندة مواد آلی مانند EDTA جذب شود. گیاه پنبه نسبت به کمبود روي بسیار حساس است. روي در فعالیت بسیاري از آنزیم‌ها، هورمون‌ها و تنظیم روابط آلی گیاه دخالت دارد. کمبود روي در پنبه یکی از شایع‌ترین کمبودهاي عناصر کم مصرف می‌باشد. در ایران به علت حاکمیت شرایط آهکی بسیاري از خاكها دچار کمبود روي هستند و نتایج آزمایش‌هاي مختلف نشان می‌دهد که گیاه پنبه نسبت به مصرف روي واکنش مثبت نشان می‌دهد. دو بار محلولپاشی 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار سولفات روي و یا استفاده از کلات روي با غلظت 3 در هزار می‌تواند موجب رفع کمبود روي در محصول پنبه گردد.

منگنز: منگنز به صورت یون  Mn²⁺و یا به صورت ترکیبات مولکولی با بعضی عامل‌هاي کمپلکس کننده آلی به وسیله گیاه جذب می‌شود. همچنین گیاه می‌تواند این عنصر را به هر یک از دو صورت فوق مستقیما از برگ جذب نماید. براي رفع کمبود منگنز میتوان از سولفات منگنز به صورت مصرف خاکی و یا محلولپاشی بهره جست.

بور: بور بیشتر به صورت H₃BO₃ و به مقدار کمتر به شکل گونه‌هاي یونی به یک یا چند شکل یونی مانند B₄O₇^2- و H₂BO₃^- ،  HBO₃^2- ،  BO3^3-جذب گیاه می‌شود. بور به مقدار کم مورد نیاز گیاهان است. به راحتی از اندام‌هاي پیر به بافت‌هاي مریستمی منتقل نمی‌شود. پنبه بیش از سایر گیاهان به بور نیاز دارد و اثر آن تقریبا شبیه به اثر کلسیم می‌باشد. کمبود بور نیز بیشتر در خاك‌هاي با بافت سبک اتفاق می‌افتد. بور در طول رشد و نمو پنبه لازم است. اما تأمین مقدار کافی آن به ویژه هنگام گلدهی و قوزه‌دهی ضروري است. خشکی خاك می‌تواند باعث بروز علایم کمبود بور شود. گیاه پنبه به ازاي دو عدل محصول، تقریبا 100 گرم بور در هر هکتار نیاز دارد.

مس: مس به صورت یون  Cu²⁺و یا به شکل کمپلکس آلی مانند EDTAجذب می‌گردد. از علایم کمبود مس زرد رنگ شدن برگ‌ها و در صورت کمبود شدید بافت مردگی در نوك و کنار برگ‌ها می‌باشد. نمک‌هاي مس از طریق برگ گیاهان نیز جذب می‌شوند.

جدول2- علایم کمبود، حد بحرانی در برگ و توصیه کودي عناصر کم مصرف در پنبه