نقش جیبرلین‌ها در افزایش کمی و کیفی میوه انگور
محققين نشان دادند که محلولپاشی اسيدجيبرليک اثر معنی‌داری بر درجه بریکس ميوه داشت، به طوری‌که کاربرد آن موجب کاهش ميزان مواد جامد محلول ميوه در مقایسه با شاهد شد. کاهش مواد جامد محلول در تيمار جيبرلين به علت ماهيت این هورمون گياهی و نحوه القای رشد توسط آن است. این هورمون رشد شدیدی را از طریق افزایش طول سلول‌ها تحریک می‌کند ولی تأثير چندانی روی افزایش تعداد سلول‌ها ندارد. برای چنين رشدی نياز به جذب آب فراوان است که در نهایت منجر به رقيق‌تر شدن شيره سلولی و کاهش درصد مواد جامد در ميوه‌ها خواهد شد. اسـيد جيبرليک تاثير معنی‌داری بر اسيد کل عصاره ميوه نداشت.
از محاسن بزرگ اسيد جيبرليک عدم تغيير در مقدار اسيد ميوه‌ها و نيز در ميزان ترشی آن‌ها است. این مورد هم برای انگورهای مخصوص فرآوری و هم انواع مخصوص تازه خوری حائز اهميت است.
همچنين بادر و همکاران گزارش دادند كاربرد جيبرليك اسيد دو هفته و چهار هفته پس از گلدهي با غلظت 40 ميلی‌گرم در ليتر باعث افزايش طول و عرض حبه‌ها وكاهش درصد مواد جامد محلول شد. گزارش داد،كه جيبرلين، اثری دو جانبه بر روی رشد ميوه دارد، به اين معني‌كه اگر پيش از باز شدن گل‌ها و تلقيح مادگي‌ها صورت گيرد فقط باعث ازدياد حجم ياخته مي‌گردد، مادگي‌ها را از بين برده و باعث ريزش ميوه خواهد شد، اما اگر تلقيح شده باشد، ديگر اثری بر روی گل و مادگي نداشته و در نتيجه، حبه‌ها درشت‌تر خواهند شد. كاربرد اسيدجيبرليك برروی انگور ياقوتي پيش از گلدهي، به عنوان عاملي تنك‌كننده و پس از گلدهي، به عنوان محرك رشد به شمار مي‌آيد.
شکل1- اثر اسيد جيبرليک بر افزايش طول و عرض حبه‌ها
تيمار اسيد جيبرليك در غلظت‌های بالا ( 50 ميلی گرم در ليتر) باعث كاهش عملكرد كل تاك، تعداد خوشه و وزن خوشه شد ولي طول خوشه، pH ، ميزان اسيد تارتاريك و درصد مواد جامد محلول به نسبت بيشتر شد، اين مشاهده نشان مي‌دهدكه تيمار با اسيدجيبرليك از نظركيفي مطلوب است ولي از نظركمي باعث كاهش عملكرد مي‌شود.
بقال‌زاده و همکاران (1393) نشان دادند که مصرف اسيد جيبرليک با غلظت 20 و 40 ميلی‌گرم در ليتر به صورت محلولپاشی در مرحله ميوه بندی باعث افزایش ميزان ویتامين ث می‌گردد. برخی محققين نشان دادند در انگورکاربرد 40 ميلي‌گرم در ليتر اسيدجيبرليک در مرحله گلدهی سبب افزایش اسيدآسکوربيک (ویتامين ث) ميوه شد. ویتامين ث زیاد در ميوه‌ها یکی از فاکتورهای مهم کيفی است، که با افزایش آن کيفيت ميوه افزایش می‌یابد. به‌طوركلي تمام جنبه‌های مختلف رشد و نمو درگياهان از رويش دانه تا تشكيل ميوه مي‌توانند تحت تاثير جيبرلين‌ها قرار بگيرند. جيبرلين‌ها به مقادير مختلف در همه بخش‌های گياه وجود دارند. جيبرلين باعث افزايش فعاليت و يا سنتزگروه ويژه‌ای از آنزيم‌ها مي‌گردد كه همين افزايش فعاليت باعث رشد بيشتر تاك از لحاظ رويشي شده و باعث ريزش ميوه مي‌شود، دليل ديگركاهش عملكرد مربوط به زمان هورمون‌پاشي مي‌باشد كه زمان قبل از گلدهي باعث تنك كردن و ريزش ميوه مي‌شود. جيبرلين با تنک کردن حبه‌ها در خوشه مقدار پوسيدگی را نيز کاهش می‌دهد.
بررسی تاثیر اسیدجیبرلیک برخصوصیات کیفی انگور یاقوتی
این بررسی در سال 1395 در منطقه جعفرآباد واقع در 45 کيلومتری غرب شهرستان قم در باغات انگور موسسه زائر کریمه انجام گرفت.
بخش جعفرآباد در جلگه حاصلخيز و آبرفتی دشت طغرود واقع شده و دارای پتانسيل بالایی در توليد محصولات کشاورزی و دامی می‌باشد.
از مهمترین محصولات کشاورزی منطقه می‌توان گندم، جو، پنبه، صيفی، پسته، انگور و انار را نام برد.
بوته‌های انگور مورد آزمایش 10 ساله بوده و فاصله بوته‌ها 2 × 3 متر و به روش پاچراغی تربيت شده بودند. سيستم آبياری قطره‌ای بود. بافت خاک شنی لومی و شوری آب آبياری 1.37 دسی زیمنس بر متر بود.
ابتدا محلول اسيد جيبرليک با غلظت 20 ميلی‌گرم در ليتر آماده و در مرحله 10 روز قبل از تلقيح گل‌ها بر روی بوته‌های انگور محلولپاشی گردید. در زمان برداشت خوشه‌های انگور از قطعات محلوپاشی شده و نشده به طور مجزا برداشت شده و جهت اندازه‌گيری درصد مواد جامد محلول (TSS)، اسيدیته کل (TA)، ویتامين ث (C) و pH به آزمایشگاه ارسال گردید، همچنين جهت بررسی اثر اسيد جيبرليک بر روی تنک حبه‌ها و ميزان لهيدگی و گندیدگی حبه‌ها از خوشه‌های انگور تصویر برداری شد، تيمار مصرف اسيدجيبرليک باعث تنک شدن حبه‌ها شده و فضای بيشتری بين حبه‌ها وجود دارد و هيچ گونه ظهور بيماری سفيدک و گندیدگی در خوشه‌ها مشاهده نشد، در حالي که بوته‌های محلولپاشی نشده همان طوری که در اشکال مشخص هست دارای خوشه‌های متراکم می‌باشند و حبه‌ها به صورت بسيار فشرده در کنار هم قرار گرفته‌اند که این مسئله باعث افزایش ظهور بيماری سفيدک، گندیدگی و لهيدگی در حبه‌های خوشه‌ها شده که به شدت از کيفيت آن‌ها کاسته شده است. نتایج بررسی‌های غلامعلی و همکاران (1382) نشان داد جيبرلين با تنک کردن حبه‌ها در خوشه مقدار پوسيدگی را کاهش می‌دهد.
نتایج اندازه‌گيری درصد مواد جامد محلول (TSS)، اسيدیته کل (TA)، ویتاميـن ث (C) و pH عصاره ميوه در جدول شماره یک نشان داد که در تيمار محلولپاشی اسيد جيبرليک، درصد مواد جامد محلول 23.2 درصد بود که نسبت به شاهد (20.2 درصد) بالاتر بـود. نتایـج بررسی‌های افشاری و همکاران (1393) نيز نشان داد که تيمار اسيد جيبرليک در غلظت‌های بالا ( 50 ميلی گرم در ليتر) باعث افزایش درصد مواد جامد محلول شد. با کاربرد اسيدجيبرليک به صورت محلولپاشی قبل از تلقيح گل‌ها تعداد حبه در خوشه‌ها کاهش یافته و درنتيجه مواد جامد محلول بيشتری به حبه‌های باقيمانده انتقال می‌یابد که این خود باعث افزایـش درصد مواد جامد محلول در حبه‌ها می‌گردد.
جدول 1- نتایج اندازه گيری درصد مواد جامد محلول (TSS)، اسيدیته کل (TA)، ویتاميـن ث (C) و pH عصاره ميوه
|
تیمار
|
مواد جامد محلول (درصد)
|
اسیدیته کل (درصد)
|
pH
|
ویتامین c (میلی گرم در 100 گرم وزن تر میوه)
|
|
مصرف اسید جیبرلیک
|
23.2
|
39.5
|
3.2
|
14.08
|
|
عدم مصرف اسید جیبرلیک (شاهد)
|
20.2
|
60.4
|
3.25
|
12.32
|
نتایج اسيدیته کل نشان داد که در تيمار محلولپاشی اسيد جيبرليک، اسيدیته کل 5/39 بود که نسبت به شاهد (4/60 درصد) پایين تر بود. همان طوری که نتایج نشان می‌دهد با مصرف اسـيد جيبرليک نسبت به شاهد درصد مواد جامد محلول افزایش در حاليکه اسيدیته کل کاهش یافت، که در مجموع نشان داد که مصرف اسيد جيبرليک باعث افزایش قابل توجه شاخص طعم یا درجه رسيدگی (TSS/TA) نسبت به شاهد (عدم مصرف اسيد جيبرليک) شد.
که در نتيجه آن‌را برای مصارف فراوری بویژه آب انگور مناسب می‌سازد. نتایج اندازه‌گيری pH نشان داد که بين تيمارهای مصرف و عدم مصرف اسيد جيبرليک تفاوت قابل ملاحظه‌ای وجود نداشت.
نتایج اندازه‌گيری ویتامين ث نيز نشان داد که در تيمار محلولپاشی اسيد جيبرليک، ميزان ویتامين ث، 14.08 ميلی‌گرم در 100گرم وزن تر ميوه بود که نسبت به شاهد (عدم مصرف اسيد جيبرليک) (12.32 ميلی‌گرم در 100گرم وزن تر ميوه) بالاتر بود. بقال‌زاده و همکاران (1393) و سينگ و همکاران (1994) نشان دادند که مصرف اسيد جيبرليک با غلظت 20 و 40 ميلی‌گرم در ليتر به صورت محلولپاشی در مراحل گلدهی و ميوه‌بندی باعث افزایش ميزان ویتامين ث گردید. ویتامين ث زیاد در ميوه ها یکی از فاکتورهای مهم کيفی است، که با افزایش آن کيفيت ميوه افزایش می‌یابد. نتایج بررسی‌های پارامترهای کيفی حبه انگور نشان داد که مصرف اسيد جيبرليک به صورت محلولپاشی قبل از تلقيح گل‌ها با کاهش تعداد حبه‌ها در خوشه و در نتيجه کاهش فشردگی خوشه‌هـا، افزایش شاخص طعم یا درجه رسيدگی و افزایش ویتامين ث حبه‌ها باعث افزایش قابل توجه کيفيت حبه‌ها می‌گردد که آن‌را مناسب مصرف تازه خوری و استفاده در فرآوری به صورت شيره و آب ميوه می‌سازد.
توجیه اقتصادی طرح
جهـت محلولپاشـی یک هکتار تاکستان، نياز به 10گرم هورمون اسيد جيبرليک( با غلظت 10ميلی‌گرم در ليتر) می‌باشد که با توجه به اینکه قيمت هر گرم هورمون اسيد جيبرليک، 1300000 ریال می‌باشد بنابراین هزینه هورمون مصرف شده در هر هکتار (10گرم در 1000ليتر آب)، 13.000.000 ریال می‌باشد که با هزینه محلولپاشی (1.000.000ریال در هکتار)،14000000 می‌گردد. از طرفی با توجه به اینکه عملکرد انگور یاقوتی به طور متوسط در هر هکتار 6 تن می‌باشد و ارزش افزوده برای هر کيلوگرم انگور محلولپاشی شده با اسيد جيبرليک با توجه به افزایش کيفيت (عدم وجود گندیدگی و لهيدگی) و تراکم پایين‌تر حبه‌ها حدود 100000ریال می‌باشد که در هر هکتار حدود 000/000/60 ریال می‌باشد، که چنانچه هزینه هورمون و محلولپاشی (14000000) از آن کسر گردد، سود خالص از محلولپاشی حدودا 46000000 ریال در هر هکتار می‌باشد که رقمی قابل توجه برای تاکداران می‌باشد، لذا عمليات محلولپاشی انگور یاقوتی به جهت افزایش قيمت ناشی از بهبود کيفيت حبه‌ها توصيه می‌گردد.