امروزه افزایش جمعيت، بشر را نيازمند تامين مواد غذایي بيشتر كرده و این خود توسعه در سطح و عمق اراضي برای توليد بيشتر را سبب شده است. بکارگيری الگوهای توسعه عمقي موجب كاربرد وسيع نهاده‌های كشاورزی به ویژه افزایش كاربرد سموم و انواع كودهای شيميایي گشته است. در پي انجام فعاليت‌های كشاورزی همراه با كاربرد روز افزون كودهای شيميایي برای توليد مواد غذایي بيشتر، حجم زیادی از ضایعات وارد محيط شده به گونه‌ای كه سوء مدیریت آن مشکلات زیست‌محيطي و بهداشتي زیادی را گریبانگير بشر مي‌سازد مصرف بي‌رویه این كودها در دراز مدت موجب مشکلات فراواني از جمله تخریب جمعيت ميکروب‌های مفيد خاكزی، آلودگي‌های زیست‌محيطي و ورود نيترات به چرخه غذایي انسان گردیده و سلامت جامعه بشری را به شدت مورد تهدید قرار داده است. بنابراین، نظام كشاورزی پایدار برای كاهش مخاطرات زیست‌محيطي همگام با افزایش عملکرد گياه، استفاده از نهاده‌هایي با منشا طبيعي را مورد توجه و بررسي‌های خاص قرار داده است. از مهم‌ترین مسائل مؤثر بر سلامت محيط‌زیست و پایداری توليد غذا، كاربرد كودهای آلي به جای كودهای شيميایي مي‌باشد. همزمان با افزایش جمعيت كه افزایش تقاضا برای غذا و كاهش قدرت حاصلخيزی خاک را بوجود مي‌آورد، اهميت استفاده از مواد زائد (به عنوان كود) برای برداشت حداكثری محصول همزمان با كاهش فرسایش و احيای خاک‌ها، بيش از پيش به عنوان یک عامل اقتصادی مشهود بوده است.
هیومیک اسید
مواد هيوميکى (Humic substances) جزو مواد آلى محسوب مى‌شوند. مواد آلى موادى هستند كه برخلاف مواد شيميایى مانند سموم و كودهاى شيميایى ساخته دست بشر نيستند و بصورت طبيعى در محيط‌زیستى پيرامون ما وجود دارند. مواد آلى داراى درصد بالایى از عنصر كربن Cهستند و هر چه خاک حاصلخيزتر باشد درصد مواد آلى یا درصد كربن آلى در آن بالاتر است. مواد هيوميکى شامل اسيدهاى هيوميک (Humic acids)، اسيدهاى فولویک (Fulvic acids)، هيومات‌ها (Humate)، هيومين (Humin) و هوموس (Humus) هستند. مواد هيوميکى نقش اساسى درحاصلخيزى، شادابى و همچنين تغذیه هر گياهى از جمله درختان پسته دارند. خاک‌هاى مرغوب و حاصلخيز داراى مقادیر فراواني از هيومين، اسيدهاى هيوميک و اسيدهاى فولویک هستند در این چنين خاک‌هایى گياهان در مقایسه با خاک‌هاى فقير (خاک‌هایى كه داراى مواد آلى ناچيز) بازدهى بسيار بيشترى دارند.
شکل1-فرمول مولکولی هیومیک اسید
به طور متوسط ميزان مواد آلي در خاك‌های كشاورزی جهان بين 4 تا 6 درصد است كه از عمده‌ترین مواد آلي تركيبي به نام اسيد هيوميک مي‌باشد. در بين تركيبات آلي، اسيد هيوميک و فولویک اسيد به دليل خاصيت كلات كنندگي عناصر معدني مختلف از جمله پتاسيم، منيزیم، روی، كلسيم، آهن، مس و دیگر عناصرغذایي مي‌تواند به عنوان یکي از تركيبات مهم و جایگزین در تأمين نياز غذایي گياهان عمل كنند. این تركيبات در واقع طيف وسيعي از تركيبات آلي معدني گوناگون نظير اسيدهای آمينه، پپتيدها، فنول‌ها، آلدئيدها و اسيدهای نوكلئيک در پيوند با انواع كاتيون‌ها مي‌باشند كه مجموعا تركيب بسيار پيچيده و شگفت‌انگيزی را ساخته‌اند و مي‌تواند ميليون‌ها سال در طبيعت دوام بياورند و اعمال بسيار شگرفي را انجام دهند كه قابل قياس با هيچ تركيب دیگری نيست. استفاده از كودهای هيوميکي در توليد محصولات زراعي به دلایل داشتن پتانسيل بالا در استفاده اكولوژیک و قابليت بالای آن در تنظيم نيتروژن و مقاوم كردن گياه در برابر آفت‌ها و نيز افزایش رشد گياه دارای اهميت بسيار فراواني است. پروسه توليد این ماده به این صورت است كه در فرایند تجزیه بافت‌های گياهي و تحت تاثير گرما در مدت زماني كه معمولا كمتر از یک سال نيست هوموس توليد مي‌گردد اگر مراحل تجزیه تحت تاثير عوامل محيطي ادامه پيدا كند سرانجام مایع قهوه‌ای رنگي كه سرشار از گروه‌های كربوكسيل، فنل و بنزوئيک است به نام اسيد هيوميک تشکيل مي‌گردد كه دارای تركيبات موثر و مفيدی برای گياهان در طول دوره رشد و زایش آن‌ها مي‌باشد.
از آنجا كه بخش عمده‌ای از خاک‌های ایران جز و خاک‌های مناطق خشک و نيمه‌خشک محسوب شده و مقدار مواد آلي آن‌ها كمتر از یک درصد است، استفاده از كودهای آلي نه تنها باعث افزایش توليدات محصولات كشاورزی خواهد شد، بلکه از فرسایش و تخریب خاک جلوگيری نموده و نيل به كشاورزی پایدار را ممکن مي‌سازد. اسيد هيوميک برخلاف كودهای شيميایي كه دوام ناچيزی دارند و به شکل‌های مختلف نظير تجزیه، تبخير، تصعيد، آبشویي و یا تثبيت از دسترس گياه خارج مي‌شوند، دارای پایداری بي‌نظيری است و تنها مقادیر بيش از حد نمک‌های محلول در خاک نظير نمک (NaCl) مي‌تواند هيوميک اسيد را اشباع كرده و بطور موقت و یا دائم از كار بيندازد. به همين دليل اغلب بخش مهمي از هيوميک اسيد مصرف شده برای سال‌های بعد باقي مي‌ماند. اگر به مقدار كافي هيوميک اسيد در یک فصل به خاک داده شود، به احتمال زیاد نيازی به مصرف مجدد آن در فصل بعد وجود ندارد.
كود اسيد هيوميک به عنوان یک جایگزین خوب و دوستدار طبيعت است، كه نه تنها موجب كاهش اثرات منفي زیست‌محيطي ناشي از مصرف كود شده، بلکه در افزایش محصول و جذب عناصر در گياهان مختلف نيز نقش بسزایي دارد.
تقي زاده طبری، زهرا؛ حسين زاده، زهرا؛ لطفي، شایلين.(1391).كاربرد اسيد هيوميک گامي نوین در جهت كشاورزی پایدار، اولين همایش ملي حفاظت و برنامه‌ریزی محيط زیست، همدان: دانشگاه آزاد اسلامي واحد همدان