آشنایی با کیتوسان و اثر میکروب‌کشی و آفت‌کشی آن (قسمت شانزدهم)

کیتوسان به عنوان یک پوشش خوراکی با اثرات چندگانه

نرم شدن بافت محصول در نتیجه اتلاف آب، تولید و اثر اتیلن و رشد میکروارگانیسم‌ها منجر به از بین رفتن بازار پسندی و تخریب بافت محصول می‌شود. نتایج تحقیقات متعدد محققین نشان می‌دهد که کیتوسان در بسیاری از میوه‌ها از جمله توت‌فرنگی، گیلاس، سیب، مرکبات، تمشک، گوجه‌فرنگی، هلو و پاپایا باعث جلوگیری از نرم شدن محصول می‌گردد. گزارش شده که پوشش‌دار کردن میوه‌های گوجه‌فرنگی با کیتوسان به غلظت ۲ درصد باعث کاهش معنی‌دار در تولید اتیلن و اثر آن شده و ماندگاری میوه‌ها را به مقدار زیادی افزایش می‌دهد (شکل 1).

شکل 1ـ پوشش‌دار کردن میوه‌های گوجه‌فرنگی با کیتوسان ماندگاری میوه‌ها را به مقدار زیادی افزایش می‌دهد.

به‌طوری که میوه‌های پوشش داده شده با کیتوسان ضمن این‌که دارای میزان پوسیدگی بسیار پایین‌تری بودند، سفت‌تر بوده، میزان اسیدهای قابل تیتراسیون بالاتر و رنگ قرمز بیشتری نسبت به میوه‌های شاهد داشتند. نتایج مشابهی در مورد حفظ سفتی و افزایش رنگ قرمز در مورد توت‌فرنگی نیز گزارش شده زمانی که چند روز قبل از برداشت با کیتوسان تیمار گردیده بودند. همچنین ثابت شده که کاربرد پس از برداشت کیتوسان تخریب آنتوسیانین و کاهش رنگ را در میوه‌های لیچی (شکل 2)، توت‌فرنگی و تمشک به تاخیر می‌اندازد.

شکل 2ـ میوه لیچی

 در آزمایشی که با استفاده از کیتوسان در غلظت‌های 0.5 و 1 درصد بر میزان توسعه پوسیدگی‌های قارچی و خواص کیفی انگور رقم ریش بابای قرمز انجام دادیم، نتایج نشان داد که کیتوسان به‌خوبی باعث حفظ میزان اسید آسکوربیک در مقایسه با شاهد گردید. همچنین کمترین میزان قهوه‌ای شدن حبه‌ها و نیز کم‌ترین میزان ریزش حبه در خوشه‌های تیمار شده مشاهده شد. با وجود این‌که کیتوسان باعث حفظ بهتر خواص کیفی گردید، ولی میوه‌های تیمار شده دارای عطر و طعم نامطلوبی بودند که به خاطر طعم خاص کیتوسان می‌باشد. در آزمایش دیگری کیتوسان را به همراه اسید سالیسیلیک به‌کار بردیم که در کنترل پوسیدگی‌های قارچی اثر هم‌افزایی داشتند و اسیدسالیسیلیک باعث از بین رفتن عیب کیتوسان در ایجاد طعم نامطلوب گردید. به‌طوری که میوه‌های تیمار شده با هر دو ترکیب عطر و طعم بسیار خوبی داشتند و هیچ‌گونه اثرات طعم نامطلوب کیتوسان بر آنها مشاهده نشد. در تحقیق دیگر که با کیتوسان با غلظت‌های مشابه بر روی گیلاس رقم سیاه مشهد انجام گرفت. نتایج نشان داد که کیتوسان 5/0 درصد با کاهش فرآیندهای متابولیکی و کنترل عوامل ایجاد پوسیدگی باعث جلوگیری از افزایش شدید مواد جامد محلول و حفظ وزن میوه می‌گردد. میوه‌های تیمار شده دارای pH پایین‌تر، اسیدهای آلی بالاتر و وضعیت ظاهری بسیار بهتری نسبت به شاهد بودند. با توجه به این‌که با هزینه بسیار پایین‌تری نسبت به بسیاری از ترکیبات شیمیایی قابل تهیه است، از این ترکیب می‌توان به عنوان یک ماده آلی طبیعی و سازگار با محیط زیست و سلامت انسان در برنامه‌های تولید ارگانیک استفاده نمود. برای افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی، مقابله با آفات و بیماری‌ها در محیط‌های کشت آزاد و کنترل شده نظیر گلخانه‌ها و سیستم‌های کشت بافت مقاومت به محدوده وسیعی از تنش‌های محیطی به‌ویژه خشکی، شوری و تنش عناصر سنگین این ترکیب بسیار مفید بوده و می‌توان از آن با موفقیت خصوصا در برنامه‌های تلفیقی تولید محصول استفاده نمود. باید توجه داشت که برای هر گیاه، برنامه به‌خصوصی باید از غلظت‌های مناسب کیتوسان و در ترکیب‌های مشخص استفاده گردد و در غیر این‌صورت یا اثرات مفید آن را شاهد نخواهیم بود و یا دارای اثرات سمی برای گیاه خواهد بود.