روش‌های آبیاری
چهار دسته روش آبیاری در باغ‌های مرکبات انجام می‌شود: آبیاری سطحی (یا ثقلی)، آبیاری بارانی، آبیاری شلنگی و آبیاری میکرو
آبیاری سطحی (ثقلی)
در باغ‌های مرکبات در بین روش‌های آبیاری سطحی، روش‌های کرتی و فارویی متداول‌تر هستند. در روش کرتی معمولا یک یا چند درخت با پشته‌های خاکی با ارتفاع حدود 0.5 متر محصور می‌شوند و با این کار آب در آن‌ها فرصت نفوذ می‌یابد و در اختیار ریشه‌ها قرار می‌گیرد. روش فارویی به دو صورت انجام می‌شود: در حالت اول، وسط هر دو ردیف درخت یک فارو یا (شیار) ایجاد می‌شود و هر فارو دو ردیف مجاور از درختان را آبیاری می‌کند. این روش آبیاری فارویی درباغ‌هایی اجرا می‌شود که فاصله ردیف‌ها تا حدی کم است و خاک بافت سنگین دارد. در حالت دوم، دو فارو در دو سمت ردیف درختان با فاصله کافی از تنه وجود دارد.
عیب بزرگ روش‌های آبیاری سطحی تلفات زیاد آب و احتمال خیس شدن طوقه درختان و بروز بیماری گموز است. راندمان آبیاری در روش سطحی در بعضی مواقع تا یک‌سوم روش قطره‌ای است، یعنی روش سطحی تا سه برابر روش قطره‌ای آب مصرف می‌کند. به‌عبارت دیگر با همان مقدار آبی که در آبیاری سطحی یک باغ استفاده می‌شود، می‌توان با روش قطره‌ای تا سه برابر مساحت آن باغ را آبیاری کرد. امروزه با توجه به کمبود آب مناسب برای مصارف کشاورزی در کشورهایی نظیر ایران، استفاده از آبیاری سطحی فقط در موارد خاصی توصیه می‌شود.
آبیاری بارانی
آبیاری بارانی روشی است که آب از طریق شبکه لوله‌ها به آبپاش‌ها می‌رسد و به‌وسیله آن در سطح باغ پخش می‌شود. در این روش همانند روش سطحی تقریبا همه سطح باغ یا سطحی بیشتر از آبیاری قطره‌ای خیس می‌شود و به‌طورکلی راندمان آبیاری در این روش کمتر از قطره‌ای و بیشتر از روش سطحی است. به نظر می‌رسد در سطح کمتری از باغ‌های مرکبات دنیا از این روش در مقایسه با آبیاری سطحی و قطره‌ای استفاده می‌شود. محل استقرار آبپاش‌ها در آبیاری بارانی در برخی موارد در بالای تاج درخت و در برخی دیگر در زیر تاج است. آبپاش‌هایی که برای نصب در زیر تاج در نظر گرفته می‌شود به زیردرختی شهرت دارند که برای جلوگیری از برخورد آب به شاخ و برگ‌ها، این آبپاش‌ها با زاویه پرتاب کم نسبت به افق ساخته می‌شوند و در بازار وجود دارند. از آنجا که تبخیر پدیدهای گرماگیر است از آبیاری بارانی برای خنک کردن درختان در مناطق گرم استفاده شده است. البته باید دقت داشت که تشکیل قطرات آب روی برگ‌ها گاهی مانند عدسی عمل می‌کند و پرتوهای خورشیدی در برخورد با آن سبب سوختگی برگ می‌شود. در این روش، خیس شدن تقریبا تمام سطح باغ سبب افزایش تلفات آب و رویش علف‌های هرز در مقایسه با سیستم آبیاری میکرو (قطره‌ای) می‌شود.
شلنگی
علاوه بر سه دسته اصلی روش آبیاری (سطحی، بارانی و قطره‌ای)، بعضی از باغداران در باغ‌های کوچک از آبیاری شلنگی استفاده می‌کنند. در این روش آب از منبع تا چند نقطه مناسب در باغ با لوله‌ای که عمدتا به‌صورت ثابت (مستقر در زیرخاک) است، منتقل و در آن نقاط به شیر وصل می‌شود. برای آبیاری هر قسمت از باغ، شلنگی به طول مناسب به نزدیک‌ترین شیر وصل می‌شود و برای قسمت‌های دیگر نیز از همان شلنگ استفاده می‌گردد. از این‌رو هزینه اولیه این روش (خرید و نصب لوله، شلنگ، شیر و اتصالات) کمتر از آبیاری بارانی و قطره‌ای است، ولی برای هر بار آبیاری، نیروی انسانی بسیار بیشتری نیاز دارد. از آنجا که در باغ‌های بزرگ و حتی متوسط که خاک سبک (شنی) دارند، دور آبیاری باید کوتاه باشد، روش شلنگی به دلیل زمان‌بر بودن اجرای آن در هر بار آبیاری، قابل استفاده نیست. این روش را در مناطق جنوبی نیز به دلیل بالا بودن تبخیر و تعرق روزانه و کوتاه بودن دور آبیاری نمی‌توان اجرا کرد.
شکل1- آبیاری باغ مرکبات با شلنگ
روش‌های آبیاری میکرو
در قرن اخیر با رشد صنایع پتروشیمی و تولید انواع لوله‌های پلی‌اتیلن، مجموعه روش‌هایی با نام آبیاری میکرو (قطره‌ای یا موضعی و غیره) گسترش یافته است و در بسیاری از مناطق جهان جایگزین روش‌های سنتی شده است. روش‌های مختلف آبیاری میکرو به‌منظور استفاده صحیح و بهینه از آب و نیز تامین بهتر آب مورد نیاز مرکبات، به کار گرفته می‌شوند. با توجه به محدودیت آب در کشور، استفاده از روش‌های صرفه‌جوی آب که سیستم‌های آبیاری میکرو سرآمد آن‌ها هستند، امری اجتناب‌ناپذیر است. تنوع شرایط کشت‌وکار، آب، هوا و خاک انگیزه ابداع و تولید انبوه لوازم مختلفی از آبیاری میکرو شده است. از این‌رو در ادامه این روش تا حد امکان به‌طور کامل تشریح می‌شود.
آبیاری میکرو به روش‌هایی گفته می‌شود که در آن‌ها آب به مقدار کم ولی به دفعات بیشتر به گیاه داده می‌شود. در این روش برخلاف روش‌های سطحی یا ثقلی (نظیر غرقابی، شیاری و غیره) و بارانی، به‌جای تمام سطح باغ فقط بخشی از مساحت سایه‌انداز درختان را خیس می‌کنند. به همین دلیل آب کمتری در مقایسه با روش‌های دیگر مصرف می‌شود و رشد علف‌های هرز در باغ محدودتر می‌شود. به آبیاری میکرو آبیاری (کم‌حجم)، (آبیاری قطره‌ای) و (خردآبیاری) نیز گفته می‌شود. اصولا به مجموع روش‌هایی آبیاری میکرو می‌گویند که در آن انواع میکروجت، مه‌پاش، خردآبپاش، قطره‌چکان و بابلِر به کار رفته است. البته در بعضی از منابع این روش‌ها، تحت عنوان آبیاری قطره‌ای نیز نامیده شده‌اند. البته بهتر است فقط به روش‌هایی که دارای یکی از انواع قطره چکان هستند، آبیاری قطره‌ای گفته شود. آبیاری میکرو جز روش‌های آبیاری تحت فشار محسوب می‌شود زیرا در این روش نیز آب با فشار در لوله‌ها جریان می‌یابد.
شکل2- آبیاری میکرو در مرکبات
روش یا سیستم آبیاری میکرو دارای اجزا یا قسمت‌های مختلفی است که هر یک از آن‌ها وظیفه خاصی دارند. این اجزا در یک سیستم معمول به ترتیب عبارتند از: منبع آب، موتور و پمپ، صافی‌ها و تانک کود، لوله اصلی، لوله‌های نیمه‌اصلی، لوله‌های توزیع‌کننده، لوله‌های آبده و خروجی‌ها.