مشخصات گیاه‌شناسی زیتون
گیاه زیتون با نام علمی (Olea europaea) از خانواده (Oleaceae) اولئاسه است. فقط گونه زیتون Olea europea دارای میوه خوراکی است. برگ درخت زیتون متقابل و باریک و سبز تیره و دائمی و همیشه سبز است. برگ نسبتا ضخیم بوده و در قسمت فوقانی یعنی روی سطح برگ کاملا صاف و صیقلی است. جوانه گل زیتون در اواخر تابستان بین برگ و ساقه جوان همان سال ظاهر میشود ولی به حال رکود باقی می‌ماند تا بهار سال بعد که این جوانه رشد کرده و شاخه تولید می‌کند. گل زیتون دارای چهار گلبرگ و دو پرچم است و گل آذین آن خوشه‌ای است. جوانه گل روی شاخه همان سال ظاهر میشود ولی میوه زیتون روی شاخه سال قبل قرار دارد. تعداد گل در هر خوشه خیلی زیاد است ولی تمام گل‌های یک درخت تبدیل به میوه نمی‌شوند. شکل تنه درخت زیتون خیلی نامنظم است یعنی تنه درخت صاف و عمودی رشد نمی‌کند و اغلب برجستگی‌ها و غده‌هایی روی تنه و شاخه‌های آن مشاهده میشود. روی ریشه درخت زیتون نیز مجموعه‌ای از جوانه‌ها ساقه هوایی فشرده به یکدیگر به شکل غده که اندازه آن به درشتی یک تخم غاز است مشاهده میشود.
جدول 1- مشخصات گیاه‌شناسی زیتون
|
نام فارسی
|
زیتون
|
|
نام انگلیسی
|
olive
|
|
نام علمی
|
Olea europaea
|
|
خانواده
|
Oleaceae
|
شکل 1- آشنایی با درخت،برگ، گل و میوه زیتون
تکثیر
تولید نهال زیتون در اکثر مناطق دنیا به وسیله روش‌های غیرجنسی صورت می‌پذیرد اما تکثیر به طریق جنسی نیز انجام میشود. بهترین زمان مناسب برای جمع آوری بذور مورد نیاز برای کشت، اواخر شهریور ماه تا اواخر مهر ماه می‌باشد که میوه در مرحله تغییر رنگ سبز به زرد می‌باشد. ازدیاد غیرجنسی به دو روش صورت می‌پذیرد، روش مستقیم که از اندام‌های رویشی گیاه به عنوان قلمه استفاده میشود و در روش غیرمستقیم ابتدا، بذر زیتون را کاشته و سپس بر روی نهال‌های به وجود آمده پیوند انجام می‌دهند.
شکل 2- نهال زیتون
کاشت
بهترین عملکرد و کیفیت زیتون در مناطقی است که دارای زمستان‌های معتدل و تابستان‌های گرم و خشک طولانی باشد، در این شرایط است که میوه‌ها امکان رسیدن خواهند یافت. درخت زیتون در حرارت 10 تا 12 درجه سانتیگراد بیدار شده، در 15 درجه سانتی گراد رشد اندام‌های آن شروع میشود. شکوفه‌های آن در 18 تا 20 درجه سانتیگراد ظاهر شده و تلقیح گل‌ها در حرارت 20 تا 22 درجه سانتیگراد انجام میشود. خاک مناسب برای کاشت درخت زیتون زمین‌های با شیب کم، عمیق، حاصلخیز، نفوذپذیر به آب و با قابلیت بالای خاک برای نگهداری آب و خاک‌های با بافت رسوبی می‌باشد.
کاشت درختان زیتون در دوره استراحت این گیاه انجام میشود، این زمان معمولا از آبان ماه تا بهمن ماه می‌باشد. مناطقی که زمستان‌های معتدل‌تری دارند بهتر است زودتر اقدام به کشت درختان شود. به دلیل آنکه میزان تولید در باغ مستقیما با میزان تراکم درختان ارتباط دارد و چون بیشترین باردهی درخت زیتون بر روی شاخه‌های خارجی درخت که بیشتر در معرض نور قرار دارند می‌باشد، انتخاب فواصل کاشت مناسب در باغ از اهمیت بسیاری برخوردار می‌باشد. در مناطق خشک از 17 تا 70 اصله درخت در هکتار توصیه میشود. در شرایط نیمه خشک درصورتی که بارندگی تا 600 میلیمتر برسد می‌توان تا 130 اصله درخت نیز در هکتار کشت کرد.
چاله‌ای که برای کاشت نهال‌های زیتون کنده میشود باید به اندازه‌ای باشد که ریشه‌ها بتوانند به آسانی در آن رشد نمایند. بلافاصله بعد از کاشت نهال باید آن را آبیاری کرده، اما در آبیاری باید دقت شود زیرا زیتون به اشباع شدن خاک حساسیت دارد، پس از کاشت نهال‌ها 40 تا 50 لیتر آب برای هر نهال کافی است.
شکل 3- باغات زیتون
داشت
درخت زیتون در طول فصل زمستان که در حال استراحت می‌باشد، چندان نیازی به آب ندارد در حالی که فصل تابستان اوج فعالیت گیاه است و در این فصل گیاه احتیاج شدیدی به آب دارد، در مناطقی که خاک عمیق کافی داشته باشد قادر است بارش‌های زمستانه را در خود ذخیره کند و در فصل فعالیت گیاه مورد استفاده گیاه قرار دهد. بارش‌های بهاره نیز با تاثیر مثبت بر میوه بستن و کاهش ریزش میوه سبب افزایش محصول خواهد شد. در مناطقی که میزان بارندگی سالانه حدود 400 تا 600 میلیمتر باشد، زیتون بصورت دیم کشت میشود و احتیاج به آبیاری ندارد، حتی در بعضی مناطق که متوسط بارندگی سالیانه 200 میلیمتر باشد، این درخت به رشد خود ادامه می‌دهد.
برنامه کوددهی را می‌بایست با تعیین و تشخیص وضعیت تغذیه‌ای و میزان مواد غذایی موجود بر پایه تجزیه سالیانه برگی تنظیم نمود. درخت زیتون برای تکمیل رشد، شاخه‌های جوان و تشکیل برگ و گل نیاز زیادی به ازت مخصوصا بین ماه‌های دی تا خرداد دارد. توصیه میشود برای افزایش تشکیل میوه در درختان هر ساله با استفاده از ترکیب اوره 5 در هزار، اسید بوریک 5 در هزار و سولفات روی 5 در هزار، درختان قبل از باز شدن جوانه‌های گل در اواخر اسفند ماه سمپاشی گردند. پتاس را بسته به میزان محصول، هر ساله بایستی به مقدار 600 الی 1000 گرم برای هر درخت بارده در نظر گرفت.
هرس درختان زیتون در اواخر زمستان و اوایل بهار انجام میشود، هرس رشد گیاه را تحریک نموده و گیاه را به صدمات ناشی از سرما حساس‌تر می‌کند. در شرایط آب و هوای ملایم و بدون سرمای بهاره، هرس را می‌توان در زمستان آغاز کرد.
برداشت
تعیین زمان برداشت میوه کار آسانی نیست زیرا از منطقه به منطقه اختلاف زیادی وجود دارد. بهترین زمان برداشت از راه کنترل و تجزیه میوه در آزمایشگاه تشخیص میشود. در روش برداشت مکانیکی یا از ماشین‌های کوچک که به صورت شیکر عمل می‌کنند استفاده میشود که این روش جهت برداشت زیتونهای سیاه برای استخراج روغن می‌باشد.
شکل 4- برداشت دستی زیتون