مقاله آشنایی با روش‌های ضد عفونی بذر (قسمت اول)

آشنایی با روش‌های ضد عفونی بذر (قسمت اول)

مدت زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
تاریخ انتشار: 1400/01/25 آخرین تاریخ ویرایش: 1400/01/29

ضدعفونی

تعداد بازدید 1,867

مقدمه

اولین قارچ‌کش‌هایی که به منظور کنترل بیماری‌های گیاهی به‌کار گرفته شدند، ضدعفونی‌کننده‌های بذر بودند. یکی از دانشمندان در ابتدا سولفات‌ مس را جهت ضدعفونی بذر توصیه کرد. اگرچه مصرف سولفات‌ مس علیه سیاهک پنهان گندم کاملا مؤثر بوده است، اما نتایج نامطلوبی را نیز به همراه داشته است که از آن جمله خسارت دیدن بذر و گیاهچه‌های جوان بود. از سال 1861 در آمریکا متداول شده بود که بعد از خیساندن بذرهای گندم در محلول سولفات ‌مس، بذرهای مرطوب را به‌ وسیله پاشیدن آب آهک خیس نمایند. در سال 1873 محقق دیگری گزارش نمود که افزودن آهک به محلول سولفات ‌مس از خاصیت گیاه‌سوزی آن می‌کاهد. یکی دیگر از موارد نامطلوب سولفات‌مس، عدم تاثیر آن روی سیاهک آشکار گندم (شکل 1) بود.

متن

سیاهک آشکار گندم و جو

شکل 1- سیاهک آشکار گندم و جو

چگونگی ضد عفونی بذر

با توجه به هدف و ماهیت ضد عفونی بذر سه حالت کلی زیر برای ضد عفونی بذر مشاهده می‌شود:

الف- ضد عفونی کامل بذر (حذف عامل بیماری‌زا Disinfection)

ب- زدودن عامل بیماری‌زا از بذر (Disinfestation)

ج- محافظت بذر در مقابل بیماری (Seed Protection)

الف: ضد عفونی کامل بذر

عملیات مربوط به ضد عفونی کامل بذر مشکل‌ترین بخش از عملیات سه‌گانه فوق می‌باشد. هنوز برای ضدعفونی و کنترل عوامل بیماری‌زا که بذرها را آلوده می‌کنند (مانند بیماری‌های برق‌زدگی نخود یا Ascochyta spp، سوختگی عمومی لوبیا یا Xanthomonas spp و آنتراکنوز لوبیا (شکل 2) یا (Colletotrichum spp) روش کاملا قاطع و مؤثری پیدا نشده است. روش ضدعفونی بذر در مواردی به‌ کار گرفته می‌شود که عامل آلودگی در زیر پوست یا در بافت‌های عمیق‌تر بذر و داخل جنین جای گرفته باشد و با به‌ کارگیری یک ضدعفونی کننده مناسب به ‌طور کامل ریشه‌کن شود. روش ضدعفونی بذر به ‌وسیله آب گرم بر عوامل بیماری‌زای متعددی شامل سیاهک آشکار گندم، سیاهک آشکار جو، ساق سیاه چلیپائیان، پوسیدگی سیاه چلیپائیان، لکه قهوه‌ای کرفس، پوسیدگی نواری جو و پوسیدگی ریزوکتونیایی گوجه‌فرنگی به‌طور کامل مؤثر می‌باشد. در ایالت پنجاب هند، از حرارت خورشید نیز برای مبارزه با سیاهک آشکار گندم و جو استفاده می‌شود، برای این منظور، بذرها را به مدت چهار ساعت در آب خیسانده و آنگاه به مدت یک ساعت در آفتاب پهن می‌کنند. همچنین خیساندن بذرهای آلوده داخل اسیداستیک 8% برای مدت 24 ساعت باعث ضدعفونی کامل می‌گردد. تخمیر گوجه‌فرنگی‌های آلوده به عامل شانکر باکتریایی برای مدت 96 ساعت در حرارت 20 درجه سانتی‌گراد باعث کنترل کامل بیماری می‌شود که دلیل این امر افزایش غلظت اسید حاصل از تخمیر و تاثیر آن روی عامل بیماری می‌باشد.

بیماری آنتراکنوز لوبیا

شکل 2- بیماری آنتراکنوز لوبیا

ب- حذف عامل بیماری‌زا از بذر

عملیاتی که طی قرون 17 و 18 میلادی به منظور مبارزه با سیاهک پنهان گندم روی بذرهای غلات انجام می‌شد، کم و بیش علیه آن گروه از عوامل بیماری‌زایی که در سطح بذر وجود داشتند (مانند تلیوسپور سیاهک پنهان)، مؤثر بود. اگرچه سولفات‌ مس برای این منظور مؤثر بود اما دارای خاصیت گیاه‌سوزی بود. زمانی که فرمالدئید برای ضدعفونی معرفی گردید، مصرف آن بخصوص برای یولاف به سرعت متداول شد. پودر کربنات ‌مس بر خلاف سولفات ‌مس به دلیل عدم گیاه‌سوزی، بر سایر ضدعفونی‌کننده‌های بذر پیشی گرفت. اما پودر کربنات ‌مس دارای یک نقطه ضعف نیز بود و آن آسیب مکانیکی بذر به‌ وسیله دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده اولیه بود. هم ‌اکنون از ترکیبات آلی مختلفی برای ضدعفونی بذر غلات استفاده می‌شود. به‌عنوان مثال، متیل‌مرکوری و اتیل‌مرکوری از قدرت کافی برخوردار هستند تا بتوانند به زیر گلوم گندم نفوذ کرده و تلیوسپور عامل سیاهک پنهان گندم (شکل 3) را از بین ببرند. به‌علاوه بخارات سم نیز اطراف بذر را به خوبی پوشش می‌دهند که به این ترتیب تاثیر آنها افزایش می‌یابد. از اواخر دهه 1920، پودرهای قارچ‌کش با سرعت زیادتری به‌کار گرفته شدند تا اینکه در سال 1940 روش ضد عفونی مرطوب (Slurry) متداول گردید. در روش ضد عفونی مرطوب، 15 تا 20 سانتی‌متر مکعب از محلول‌های تغلیظ شده (Concentrated Liquid) برای 36 کیلوگرم بذر گندم به‌کار می‌رود.

سیاهک پنهان گندم