جاسمونات‌ها گروه مهمی از هورمون‌های غیرکلاسیک هستند که در دهه‌های اخیر شناسایی شده‌اند. اولین بار در سال 1962 متیل جاسمونات‌ها به عنوان یک ترکیب با بوی خنک از عصاره گل‌های گیاه یاس سفید استخراج شد و بعدها معلوم شد که اثرات مختلفی در فرآیندهای رشد و نموی گیاه دارد. از آن به بعد این ترکیب و ترکیبات شبیه به آن (جاسمونات‌ها) در گیاهان مختلف شناسایی شده‌اند و مشخص گردیده که دارای اثرات هورمونی بسیار وسیعی در گیاهان مختلف هستند.
آشنایی با جاسمونات‌ها
این هورمون‌ها که بیشتر شامل جاسمونیک اسید و متیل‌جاسمونات هستند، مسئول بروز تعدادی از پاسخ‌های دفاعی در شرایط تنش خصوصا در مقابل حمله آفات و تنش‌های خشکی و سرما می‌باشند. جاسمونات‌ها برخلاف اسیدسالیسیک و پلی آمین‌ها باعث افزایش تولید اتیلن شده و برخی از مکانیسم‌های مقاومت را به واسطه افزایش تولید اتیلن ایجاد می‌نماید.این هورمون‌ها به تحریک تنفس، بسته شدن روزنه‌ها، تحریک تولید اسیدآبسیزیک، پیشرفت پیری و ریزش در اواخر فصل کمک می‌کنند. همچنین از رشد اکسپلنت‌ها در کشت بافت، جوانه‌زنی بذر، سنتز کلروفیل و فتوسنتز جلوگیری می‌کنند. لذا جاسمونات‌ها بیشتر به عنوان بازدارنده رشد و یا به عبارت بهتر تعدیل کننده رشد طبقه‌بندی می‌شوند. به طوری که نقش بارز آنها در فعال کردن برخی مکانیسم‌های دفاعی خصوصا در مقابل تنش‌های غیرزنده و آفات می‌باشد. این هورمون‌ها از تشکیل جوانه گل در برخی گیاهان جلوگیری می‌کنند و نیز رشد مریستم‌های انتهایی و جوانه‌های رویشی را به مقدار زیادی کاهش می‌دهند.
شکل 1ـ جاسمونات‌ها رشد مریستم‌های انتهایی و جوانه‌های رویشی را به مقدار زیادی کاهش می‌دهند.
این به این دلیل است که اولا با تحریک تولید اتیلن و اسید آبسیزیک و جلوگیری از تولید هورمون‌های رشد یعنی اکسین‌ها، سیتوکینین‌ها و جیبرلین‌ها مکانیسم‌های بازدارندگی را اعمال می‌کنند. دوما در تقسیم سلولی از آرایش منظم میکروتوبول جلوگیری کرده و نظم آنها را به هم می‌زند و به این ترتیب سرعت و میزان تقسیم سلولی را کاهش می‌دهند. بنابراین در اغلب گیاهان از جوانه‌زنی بذر و دانه گرده جلوگیری می‌کنند. همچنین به دلیل کاهش تولید هورمون‌های رشد که نقش اساسی در تولیدو حفظ کلروفیل دارند، تولید کلروفیل را کاهش داده و با تحریک تولید بازدارنده‌های رشد و نیز آنزیم‌های تخریب کننده کلروفیل باعث تخریب بیشتر کلروفیل می‌شوند. در آخر فصل رشد و با پیر شدن بافت‌ها، وقتی که فرآیندهای رشدی به تدریج کاهش می‌یابند، جاسمونات‌ها در نتیجه تولید جدید و یا شکیتن کمپلکس آنها با سایر ترکیبات به سرعت تولید می‌شوند. اسید تیوبرونیک که ساختمانی شبیه جاسمونات دارد به خانواده جاسمونات‌ها تعلق دارد. این تنظیم کننده رشد عامل تحریک تولید غده و پیاز بوده و باعث بلوغ آنها و القا خواب در این بافت‌ها و سایر بافت‌های گیاهی می‌شوند. محدوده وسیعی از اثرات جاسمونات‌ها به تحریک تولید اسیدآبسیزیک مربوط می‌شود، زیرا جاسمونات‌ها اغلب الگوی انتقال علائم مربوط به اسیدآبسیزیک را فعال می‌سازند و ثابت شده که در خیلی از موارد اسید آبسیزیک با تحریک تولید جاسمونات‌ها اثرات خود را اعمال مل‌کند و برعکس اسید آبسیزیک برخی اثرات خود را به واسطه تحریک تولید جاسمونات‌ها اعمال می‌کند و در حال حاضر اثر سینرژیستی این دو گروه هورمونی بر همدیگر و همکاری آنها با هم کاملا مشخص است.
با توصیفات فوق شاید چنین به نطر برسد که جاسمونات‌ها فقط به عنوان بازدارنده‌های رشد عمل می‌کنند و برای تولید محصول شاید اثرات منفی داشته باشند، می‌توان به خوبی استنباط کرد که وجود این هورمون‌ها برای ایجاد تعادل بین رشد و نمو و تولید محصول با کیفیت حداکثری و کمیت مطلوب (و نه حداکثری) لازم و ضروری می‌باشد. چرا که این گروه هورمونی علاوه بر این که با کاهش سرعت تقسیم و بزرگ شدن سلولی، سلول‌ها را به سمت ساختن همزمان ترکیبات کیفی هدایت می‌کند بلکه با فعال کردن مسیرهای مقاومت به آفات و تنش‌های غیرزنده نقش مهمی در مقاومت گیاه به این عوامل نامساعد ایفا می‌کند.
حجت جلالی، علی اکبر(1385). کنترل زیستی نماتدهای انگل گیاهی (چاپ اول). کرمانشاه: انتشارات طاق بستان.
Graham R.stirling. (2005). Biological control of plant parasitic nematodes, 1th ed.