عامل بیماری
عامل بیماری بلاست برنج قارچ Pyricularia oryzae است که بر روی شلتوك، بقایاي گياهي، در خاك مزرعه و علف‌های هرز زمستان‌گذراني می‌کند.
شکل 1- بیماری بلاست در مزرعه برنج
خسارت بيماري
بیماری بلاست در مرحله رویشی در آلودگی‌های شدید علاوه بر کاهش کمی محصول، سبب دیررسی می‌شود و در مرحله زایشی علاوه بر خسارت کمی و کیفی مانند کوچک شدن دانه، گچی شدن و افزایش درصد خرد سبب کاهش قیمت محصول در بازار می‌شود.
علائم و خسارت بیماری
علائم بيماري بلاست برنج در بیشتر قسمت‌هاي هوايي از جمله برگ، بندهای ساقه، یقه برگ پرچم و خوشه مشاهده مي‌شود.
-علائم بیماری بر روی برگ شامل لكه‌هاي دوكي شکل با مركز خاكستري مايل به سفيد (کاهی رنگ) و حاشيه قهوه‌اي تا قهوه‌اي مايل به قرمز است.
-بسته به درجه حساسيت رقم برنج، شرايط محيطي و سن لكه‌ها، شكل و رنگ لكه‌ها متفاوت است. در ارقام حساس در شرايط محیطی مساعد لکه‌ها بزرگ شده، به یکدیگر پیوسته و سطح وسیعی از برگ را می‌پوشاند.
-بیشترین خسارت بیماری هنگامی است كه گردن خوشه يا خوشه آلوده شود. بسته به زمان بروز آلودگی، دانه در خوشه تشکیل نمی‌شود و یا دانه‌ها کوچک و ضعیف می‌شوند.
شکل 2- علائم بیماری بلاست بر روی برگ، بندهای ساقه و خوشه برنج
گسترش بيماري
در فصل رشد، انتشار بیماری معمولا توسط کنیدی‌ها (هاگ غیر جنسی و غیر متحرک قارچ) با باد انجام می‌شود. کنیدی‌ها پس از استقرار روی برگ و یا دم خوشه، با وجود رطوبت بالا جوانه‌زده و به داخل بافت میزبان نفوذ می‌کنند. معمولا چهار تا پنج روز پس از نفوذ، لکه‌ها ظاهر می‌شوند.
شرایط محیطی مناسب جهت بروز و گسترش این بیماری به شرح ذیل است:
-
دمای مؤثر جهت ایجاد و گسترش بیماری 28 - 25 درجه سانتي‌گراد است.
-
رطوبت نسبي در این مورد بالای 90 درصد است.
-
میزان بارندگی، ابری بودن هوا و شبنم روی برگ‌ها و میزبان حساس در بروز و گسترش بیماری تاثیرگذار هستند، که در صورت تداوم آن‌ها چرخه بيماري چندین بار تكرار مي‌شود.
-
كاربرد مقادير بالای کود نيتروژن سبب افزايش آلودگي به بیماری بلاست و سطوح بالاي سيليس سبب كاهش آلودگی به این بیماری می‌شود.
مدیریت بیماری بلاست
1-ضدعفونی بذر، هیچ قارچکشی منحصرا جهت کنترل زادمایه بذرزاد این بیماری ثبت نشده است اما ضدعفونی معمول بذر با یکی از قارچکش‌های ثبت شده برنج می‌تواند تأثیرگذار باشد. ابتدا جهت سبک سنگین کردن، بذور برنج در آب و نمک 16.5 درصد (165 گرم نمک به ازای هر لیتر آب) قرار می‌گیرند. اگر وسایل دقیق اندازه‌گیری حجم آب و میزان نمک در دسترس نبود براي اطمينان از مناسب بودن غلظت نمك ميتوان يك عدد تخم مرغ خام و تازه را در محلول آب و نمک غوطه‌ور کرد. هنگامی که به اندازه يك سكه از تخم مرغ از محلول بیرون باشد غلظت مورد نظر مناسب است. در داخل محلول آب نمک، بذور سالم تهنشین شده و بذور پوك و ضعیف در سطح آب شناور می‌شوند. پس از حذف بذور شناور، بذور سالم با آب شيرين شسته و برای جوانه‌دار کردن به مدت 24 ساعت در آب ولرم با درجه حرارت حدود 25 تا 30 درجه سـانتی‌گراد در حالت غرقاب قرار می‌گیرند. سپس بذور از آب خارج شده و به مدت 24 ساعت در محلول یکی از قارچکش‌های ضدعفونی کننده بذر برنج قرار می‌گیرند.
2- كشت ارقام مقاوم، معمولا ارقام بومی و محلی حساس و بیشتر رقام اصلاح شده مانند شیرودی، ندا، فجر، سپیدرود، رش و تیسا مقاوم به بیماری بلاست هستند.
3-رعایت اصول صحیح زراعت برنج، زمان مناسب نشاکاری و فاصله مناسب کاشت بر حسب نوع رقم مورد نظر قرار گیرد. معمولا در مزارعی که نشـکاری زودتر انجام می‌شود از بیماری بلاست برگ برنج جلوگیری می‌شود اما به دلیـل همزمانی مرحله خوشه‌دهي آن‌ها با مرحله پنجه‌زني و شكم گیاهان در سایر مزارع برنج، بلاست خوشه خسارت‌هايي را وارد می‌سـازد. البته این امر به شدت تحت تأثیر شرایط آب و هوایی است. به طوریکه در استان گیلان در دو سال اخیر به دلیل بارش‌های مرداد ماه، بلاست خوشه خسارت شدیدی را متوجه مزارع متوسط و دیر کشت کرده است. كاشت متراكم شرایط را برای گسترش بیماری بلاست برگ برنج مساعد می‌کند. توصیه می‌شود در هنگام کاشت، فاصله مناسب نشاها بسته به نوع رقم برنج رعایت شود.
4- مصرف بهینه كود نيتروژنه، کود نیتروژنه به میزان توصیه شده براساس نوع رقم برنج و آزمون خاک (متناسب با کودهای پتاسـیم و فسفر)، به صورت پایه (همزمان با نشاکاری) و دست کم دو بار تقسیط، در سطح مزرعه يكنواخت پخش شود و از انباشت كود در يك منطقه خاص جلوگيري شود.
5- كنترل شيميايي، در این روش به شرح ذیل می‌بایست عمل نمود.
در صورت کشت ارقام محلی و حساس به بیماری بلاست، با تداوم شرایط مناسب برای توسعه بیماری براساس پیشبینی هواشناسی شامل دما، بارندگی، رطوبت و ابری بودن، در خزانه به محض مشاهده علائم و در مزرعه در مرحله پنجه‌زنی، در صورت مشاهده لکه‌های اولیه بیماری و مساعد بودن شرایط محیطی، همچنین برای جلوگیری از خسارت بلاست گردن و خوشه، در زمان ظهور 20 درصد خوشه‌ها، میتوان مزارع برنج را با یکی از قارچکش‌های ثبت شده در کشور برای این بیماری، سمپاشی نمود.
در صورت مهيا بودن شرایط گسترش بيماري، با رعایت تناوب در کاربرد قارچکش‌هـا، سمپاشي پس از 10 روز تكرار شود.
جدول 1 – قارچکش‌های مورد نیاز جهت کنترل بیماری بلاست برنج
|
نام عمومی قارچکش
|
فرمولاسیون
|
نام تجاری
|
میزان مصرف
|
|
تری‌سیکلازول + تیوفانات‌متیل
|
72.5 % WP
|
ویستا
|
400-500 گرم در هکتار
|
|
تری‌فلوکسی‌استروبین + تبوکونازول
|
75 % WG
|
ناتیوو
|
160 گرم در هکتار
|
|
تری‌فلوکسی‌استروبین + تبوکونازول
|
37.5 % SC
|
تیلما
|
320 میلی لیتر در هکتار
|
|
تری‌سیکلازول
|
75 % WP
|
بیم
|
500 گرم در هکتار
|
|
کارپروپامید
|
30 % SC
|
وین
|
400 میلی لیتر در هکتار
|