تغذیه گیاه برنج
براي مدیریت تغذیه گیاه برنج دانستن نیاز غذایی این گیاه ضروري است در (جدول 1) میزان برداشت عناصر غذایی توسط گیاه برنج ارائه شده است.
جدول1- متوسط برداشت عناصر غذایی توسط واریته‌هاي پر محصول برنج
(کیلوگرم به ازاي تولید هر تن دانه برنج)
|
N
|
P
|
K
|
Zn
|
S
|
Si
|
Mg
|
Ca
|
Fe
|
Mn
|
Cu
|
B
|
|
کل برداشت عناصر غذایی در دانه و کاه و کلش
|
|
17.5
|
3
|
17
|
0.05
|
1.8
|
80
|
3.5
|
4
|
0.5
|
0.5
|
0.012
|
0.015
|
|
برداشت عناصر غذایی توسط دانه
|
|
10.5
|
2
|
2.5
|
0.02
|
1
|
15
|
1.5
|
0.5
|
0.2
|
0.05
|
0.009
|
0.005
|
روش‌هاي تشخیص کمبود عناصر غذایی
آزمون خاك: با آزمون خاك قبل از کشت از طریق نمونهبرداري صحیح و اندازه‌گیري خصوصیات فیزیکی و شیمیایی و به ویژه غلظت عناصر غذایی قابل جذب خاك مشخص خواهد شد که تا چه حد شرایط خاك براي تأمین رشد گیاه و دستیابی به عملکرد مورد انتظار بهینه است و چه عناصري براي رشد کافی برنج در طول فصل زراعی مورد نیاز خواهد بود. به عبارت دیگر، آزمون خاك روشی مناسب براي پیش آگاهی از نقاط قوت و ضعف خاك در تصمیم‌گیري‌هاي مدیریتی می‌باشد.
آزمون خاك روشی سریع، کم خرج و دقیق بوده که با انجام آن میتوان توصیه کودي صحیح را اریه کرد. برنامه آزمون خاك شامل مراحل زیر می‌باشد.
-نمونهبرداري صحیح از خاك که بیشتر توسط زارعین انجام می‌شود.
-تجزیه صحیح خاك در آزمایشگاه تجزیه خاك و گیاه به منظور تعیین غلظت عنصر غذایی قابل استفاده گیاه در خاك
-تفسیر نتایج آزمایشگاهی و انجام توصیه کودي که توسط کارشناسان تغذیه گیاهی صورت می‌گیرد.
نمونهبرداري صحیح از خاك، کاري بسیار مهم و حساس است. نمونه‌هاي برداشت شده از مزرعه باید به گونه‌اي باشند تا بتوان آن‌ها را نماینده کل خاك آن مزرعه دانست. در صورت یکنواخت بودن خاك مزرعه، معمولا از هر 10 تا 15 هکتار، برداشت یک نمونه مرکب یک کیلوگرمی کفایت می‌کند. بدین منظور یک مسیر مارپیچ در مزرعه در نظر می‌گیرند. در طی مسیر، حدود 7 الی 10نمونه برداشت شده و پس از مخلوط کردن، یک کیلوگرم از آن به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. عمق نمونهبرداري در حدود 30 سانتیمتري خاك سطحی است که در بیشتر موارد عمق منطقه گسترش ریشه در خاك می‌باشد. نکاتی که باید در موقع نمونهبرداري از خاك مزرعه رعایت شود، عبارتند از:
-نمونه خاکی که به آزمایشگاه ارسال می‌شود باید نمودار واقعی زمین زراعی باشد. یعنی اینکه زمین باید قبلا به قطعات یکنواخت از نظر رنگ، شیب، تاریخچه کشت، تناوب و نوع محصول تقسیم‌بندي شود.
-قبل از نمونهبرداري باید کاملا اطمینان حاصل شود که سطح خاك آغشته به کودهاي حیوانی، شیمیایی و یا بقایاي گیاهی نباشد.
-حتی‌الامکان باید از برداشت نمونه از قطعاتی نظیر راه‌آب‌ها، توده‌هاي قدیمی و پوسیده کاه، کناره دیوار و یا پرچین‌ها خودداري شود.
-در مواقعی که زمین خیلی مرطوب است باید از نمونهبرداري اجتناب کرد. بهترین موقع نمونهبرداري وقتی است که زمین گاورو باشد.
-به طور کلی بهترین موقع نمونهبرداري از خاك در مورد گیاهان زراعی، قبل از کشت می‌باشد.
-نمونه مرکب خاك می‌بایست قبل از انتقال به آزمایشگاه در داخل یک کیسه پلاستیکی و یا کاغذي ریخته شده و مشخصات آن روي دو برچسب نوشته شود. یک برچسب در داخل ظرف قرار گرفته و دیگري روي ظرف چسبانده می‌شود. بر روي برچسب زمان نمونهبرداري، محل نمونهبرداري، نام نمونه‌بردار، عمق نمونهبرداري و کشت قبلی نوشته می‌شود.
شکل1- نمونه برداری از خاک شالیزار برنج قبل از کاشت نشاء برنج
تجزیه گیاه
بافت برگی به عنوان یک شاخص مطمئن براي ارزیابی وضعیت عناصر غذایی گیاه برنج می‌باشد. برگ پرچم، و یا جوان‌ترین برگ در زمان پنجه‌دهی فعال، مناسب‌ترین قسمت می‌باشد. در (جدول 2) دامنه غلظت مناسب نیتروژن در برگ برنج ارائه شده است.
جدول 2- دامنه مناسب و سطح بحرانی براي کمبود نیتروژن در برگ در مراحل مختلف رشد برنج
|
مرحله رشد
|
قسمت گیاه
|
دامنه مناسب (درصد)
|
سطح بحرانی برای کمبود (درصد)
|
|
پنجه زنی تا تشکیل خوشه اولیه
|
برگ جوان
|
4.2 – 2.9
|
کمتر از 2.5
|
|
گل دهی
|
برگ پرچم
|
3 – 2.2
|
کمتر از 2
|
|
رسیدن دانه
|
کاه و کلش
|
0.8 – 0.6
|
_
|
غلظت فسفر در اندام‌هاي هوایی گیاه نسبت به ریشه بیشتر است. در طی رشد زایشی ترتیب غلظت فسفر بصورت دانه< برگ <ساقه< ریشه می‌باشد. ریشه‌ها در دوره رویشی گیاه داراي غلظت بالاتري از فسفر هستند. به طور معمول در مرحله رسیدگی، دانه‌ها داراي بالاترین غلظت فسفر می‌باشند. غلظت فسفر در بافت‌هاي رویشی با افزایش سن گیاه کاهش می‌یابد. این الگوي تغییرات متغیر بوده و احتمالا به واریته، سطح فسفر خاك و شرایط محیطی که میزان رشد را تحت تاثیر قرار می‌دهد بستگی دارد. مقدار متوسط فسفر در گیاه برنج تقریبا 0.26 می‌باشد. مقدار آن درکاه وکلش برنج به دلیل تغییرات نسبت دانه به کاه در واریته‌هاي مختلف متفاوت می‌باشد. در مرحله رسیدن، غلظت فسفر در کاه وکلش حدود 1/0 درصد خواهد بود.
در گیاه برنج اگر غلظت فسفر در برگ 0.4– 0.2 درصد در طی دوره رشد رویشی (قبل از گلدهی) باشد ذخیره فسفر کافی بوده و گیاه پاسخی به مصرف فسفر نمی‌دهـد. عملکرد بیش از 7 تن در هکتار نیاز به فسفر بیش از 0.06 درصد در کاه و کلش و فسفر بیش از 0.18 در برگ پرچم در مرحله گلدهی دارد. در جدول (3 تا 6) غلظت مناسب فسفر، پتاسیم و کلسیم ارائه شده است.
جدول 3- غلظت فسفر (درصد) در قسمت‌هاي مختلف گیاه در دو زمان خوشه‌دهی و برداشت
|
مرحله رشد
|
لبه برگ
|
پهنک برگ
|
ساقه
|
ریشه
|
سنبله
|
|
خوشه دهی
|
0.061
|
0.078
|
0.066
|
0.049
|
0.056
|
|
برداشت
|
0.015
|
0.015
|
0.028
|
0.042
|
0.026
|
جدول 4- دامنه مناسب و سطح بحرانی براي کمبود فسفر در برگ در مراحل مختلف رشد برنج
|
مرحله رشد
|
اندام گیاه
|
حد مناسب (درصد)
|
سطح بحرانی کمبود (درصد)
|
|
پنجه زنی تا تشکیل خوشه اولیه
|
برگ جوان
|
0.4 – 0.2
|
کمتر 0.1
|
|
گل دهی
|
برگ پرچم
|
0.3 – 0.2
|
کمتر 0.18
|
|
رسیدن دانه
|
کاه و کلش
|
0.15 – 0.1
|
کمتر از 0.06
|
جدول 5- حد مطلوب پتاسیم در برگ در مراحل مختلف رشد برنج
|
مرحله رشد
|
قسمت گیاه
|
حد مطلوب (درصد)
|
|
شروع گلدهی
|
برگ پرچم
|
1.8
|
|
رسیدن دانه
|
دانه
|
0.26
|
|
رسیدن دانه
|
کاه
|
1.4
|
جدول 6- دامنه مناسب و سطح بحرانی کلسیم در بافت‌هاي گیاه برنج
|
مرحله رشد
|
قسمت گیاه
|
دانه مناسب (درصد)
|
سطح بحرانی کمبود (درصد)
|
|
جوانه زنی تا خوشه دهی
|
برگ جوان، ساقه
|
0.6 – 0.2
|
کمتر از 0.15
|
|
رسیدن دانه
|
امدام هوایی
|
0.5 – 0.3
|
کمتر از 0.15
|
در طی رشد رویشی قبل از گلدهی در غلظت‌هاي بیش از 15/0 درصد گوگرد در ساقه برنج، احتمال پاسخ گیاه به کاربرد کود گوگردي کم است. بین پنجه‌زنی و گلدهی غلظت کمتر از 0.1 درصد گوگرد در ساقه با نسبت نیتروژن به گوگرد (N:S) بیش از 15-20 مشخصه کمبود گوگرد می‌باشد. در مرحله رسیدگی، غلظت کمتر از 0.06 درصد گوگرد با نسبت نیتروژن به گوگرد (N:S) بیش از 14 در اندام هوایی (بیش از 26در دانه) نشانه کمبود گوگرد می‌باشد. در (جدول 7) دانه مناسب غلظت گوگرد و در (جدول 8) غلظت مناسب عناصر کم مصرف و سیلیسیم در گیاه برنج نشان داده شده است.
جدول 7- دامنه مناسب و سطح بحرانی گوگرد دربافت گیاهی برنج
|
مرحله رشد
|
قسمت گیاه
|
دامنه مناسب (درصد)
|
سطح بحرانی کمبود (درصد)
|
|
پنجه زنی
|
برگ جوان
|
0.3 – 0.15
|
کمتر از 0.16
|
|
پنجه زنی
|
ساقه
|
|
کمتر از 0.11
|
|
گلدهی
|
برگ پرچم
|
0.15 – 0.1
|
کمتر از 0.1
|
|
گلدهی
|
ساقه
|
|
کمتر از 0.07
|
|
رسیدن دانه
|
اندام هوایی
|
|
کمتر از 0.06
|
شکل 2- نمونه برداری از گیاه برنج
جدول 8- دامنه مناسب و حد بحرانی براي کمبود و سمیت عناصر کم مصرف و سیلیسیم در بافت گیاه برنج
|
عنصر
|
مرحله رشد
|
اندام گیاه
|
دامنه مناسب (میلی گرم در کیلوگرم)
|
حد بحرانی برای کمبود (میلی گرم در کیلوگرم)
|
حد بحرانی برای بیش بود (میلی گرم در کیلوگرم)
|
|
روی
|
تشکیل خوشه اولیه
پنجه دهی
|
برگ پرچم
ساقه
|
25-50
25-50
|
20<
10<
|
500<
500<
|
|
آهن
|
پنجه دهی
پنجه دهی
|
برگ پرچم
ساقه
|
75-150
60-100
|
70<
50<
|
300<
|
|
منگنز
|
پنجه دهی
پنجه دهی
|
برگ پرچم
ساقه
|
40-700
50-150
|
40<
20<
|
800<
|
|
مس
|
پنجه دهی
رسیدگی
|
برگ پرچم
کاه
|
7-15
_
|
5<
6<
|
25<
30<
|
|
بور
|
پنجه دهی
رسیدگی
|
برگ پرچم
کاه
|
6-15
_
|
5%<
3%<
|
100<
100<
|
|
سیلیسیم
|
پنجه دهی
رسیدگی
|
برگ پرچم
کاه
|
8-10%
|
5%<
5%<
|
|