علف‌های هرز مزرعه سیب‌زمینی
علف‌های‌هرز ضمن خسارت مستقیم به محصول، ممکن است میزبان‌هایی برای انواع آفات، (سوسک کلرادو) بیماری‌ها ( ساق سیاه و پژمردگی باکتریایی) و حتی نماتدها ( نماتد سیست طلایی سیب‌زمینی) باشند. برخی از علف‌های هرز به طور مستقیم از خود بوته سیب‌زمینی تغذیه می‌کنند، (انگل سس و گل جالیز)، که باعث ضعف شدید گیاه و در نتیجه افت محصول تا 100 درصد می‌شوند. بعضی از علف‌های هرز به وسیله اندام‌های خود مثل ریشه و ریزوم‌های قوی به غده‌های سیب‌زمینی رخنه کرده و باعث خسارت به محصول می‌شوند (مرغ و قیاق). بسیاری از علف‌های‌هرز خصوصا علف‌های‌هرز انتهای فصل، باعث کاهش کارایی ماشین‌های برداشت می‌گردند (پیچک صحرایی).علاوه بر این به دلیل به بذرنشستن علف‌های‌هرز آخر فصل، میزان بانک بذر خاک افزایش یافته که مشکلاتی برای کشت سال بعد به همراه خواهد داشت.
مدیریت علف‌های هرز مزارع سیب‌زمینی بر اساس بهترین زمان کاربرد آن، جهت بیشترین اثر بخشی به تفکیک قبل از کاشت، زمان داشت و مدیریت علف‌های هرز در انتهای فصل رشد محصول به صورت گام به گام ارایه می‌گردد. با توجه به تنوع اقالیم و شرایط زراعی متغیر مناطق کشور، انجام آزمایشات مقدماتی توصیه‌های ارایه شده در خصوص علفکش‌ها پیشنهاد می‌گردد.
شکل1- مزرعه سیب‌زمینی
دستورالعمل مدیریت علف‌های‌هرز قبل از كاشت
مدیریت علف‌های هرز بخشی از مدیریت تولید محصول در مزرعه است که رعایت آن اصول، موجب داشتن مزرعه‌ای سالم با سرعت رشد بالا و در نتیجه افزایش قدرت رقابت بیشتر با عوامل خسارت‌زا، خصوصا علف‌های هرز خواهد شد. در زیر به مهمترین موارد و نکات قابل توجه قبل از اقدام به کاشت سیب زمینی اشاره می‌گردد.
انتخاب منطقه مناسب كاشت
در انتخاب منطقه مناسب جهت کاشت سیب‌زمینی خصوصا در مزارع تولید بذر باید عوامل اکولوژیکی منطقه را در نظر گرفت. سیب‌زمینی گیاهی است با سیستم ریشه‌ای ضعیف و نسبتا سطحی، بنابراین تولید آن در مناطقی که دارای شرایط آب و هوایی خنک و معتدل باشد دارای بالاترین عملکرد خواهد بود. تولید در مناطق با تابستان‌های گرم و خشک به دلیل فراهم بودن محیط پر تنش، به ویژه از لحاظ رطوبتی و حرارتی، روی کاهش عملکرد و افزایش خسارت علف‌های هرز موثر خواهد بود، همچنین به دلیل احتمال بروز برخی از بیماری‌های قارچی مانند بیماری نقطه سیاه، بیماری باکتریایی، اسکلب معمولی و افزایش خسارت آفاتی مانند کنه دولکه‌ای و زنجرک سیب‌زمینی، موجب ضعف و کم سبزی مزرعه شده و نهایتا فضا برای رشد علف‌های هرز و خسارت بیشتر آن به محصول فراهم می‌شود. بنابراین تولید و کاشت در مناطقی که از لحاظ آب و هوایی در فصل تابستان خنک و معتدل‌تر هستند توصیه می‌شود. در انتخاب مزرعه، علاوه بر در نظر گرفتن شیب و پستی و بلندی سطح خاک مزرعه، توجه به ویژگی‌های خاک از اهمیت زیادی برخوردار است. هر چند سیب‌زمینی در طیف گسترده‌ای از خاک‌ها کاشته می‌شود، اما هر نوع خاکی مناسب برای تولید محصولی با کیفیت و عملکرد مناسب نیست. گیاه سیب‌زمینی نیازمند خاک‌های حاصلخیز می‌باشد. بنابراین قبل از کشت با انجام آزمایشات لازم، از سطح حاصلخیزی مزرعه اطلاعات لازم را به دست آوریم. یکنواختی خاک مزرعه از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا اتخاذ روش‌های مدیریت زراعی و گیاهپزشکی در این نوع مزارع آسان‌تر و نتایج بهتری نیز در بر دارد. آفات و بیماری‌ها در چنین مزارعی بیشتر می‌باشد در نتیجه ضعف مزرعه موجب کاهش قدرت رقابت گیاه و نهایتا خسارت بیشتر علف‌های هرز می‌گردد. بنابراین در انتخاب مزارع با بافت خاک یکنواخت و نسبتا سبک و حاصلخیز با شیب کم میتوان ضمن کاهش خسارت برخی از آفات و بیماری‌ها، به راحتی مدیریت علف‌های هرز را با صرف هزینه و انرژی کمتر انجام داد.
برنامه كوددهی در زمان كاشت
مدیریت تغذیه و حاصلخیزی خاک از راه کارهای اساسی برنامه مدیریت تلفیقی علف‌های هرز در زراعت سیب‌زمینی به شمار می‌رود. مدیریت تغذیه گیاه باید به گونه‌ای باشد که شرایط لازم جهت رشد یکنواخت و بهتر اندام‌های هوایی و غده‌ها را در تمامی طول دوره رویش فراهم نماید. جهت این کار میتوان با انجام آزمون خاک برای آگاهی از میزان عناصر غذایی و حاصلخیزی خاک اقدام نمود.
در شرایط تغذیه نامناسب و کمبود عناصر غذایی، شدت فعالیت برخی از آفات ( زنجرک‌ها) و گسترش بیماری‌ها ( لکه موجی یا آلترناریا) و ظهور نشانه‌های زوال و پیری زودرس در برگ‌ها، به ویژه در اثر کمبود نیتروژن در مزرعه مشاهده می‌شود. استرس تغذیه‌ای منجر به تولید بوته‌هایی ضعیف و کاهش مقاومت مزرعه‌ای در مقابل آفات، بیماری‌ها، علف‌های هرز و سایر عوامل محیطی مانند تغییرات درجه حرارت در طول فصل رشد می‌گردد. برنامه کوددهی باید بر اساس نتایج آزمایشگاهی نمونه خاک و به گونه‌ای باشد که کلیه عناصر غذایی درشت مغذی (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) و ریز مغذی‌ها (آهن، روی، منگنز، منیزیم، بور و مس) در اختیار ریشه قرار گیرد. بعد از تعیین مقدار نیاز کودهای شیمیایی، کودهای فسفر و پتاس با هم اختلاط داده شده و 50 درصد آن‌ها به صورت پخش در سطح مزرعه قبل از کاشت و 50 درصد بقیه همزمان با کاشت و با استفاده از دستگاه‌های کارنده مجهز به واحد کودکار به صورت نواری و زیر بستر بذر و اطراف ردیف‌های کاشت قرار گیرد. کودهای نیتروژنه بهتر است در طول فصل و به صورت سرک استفاده گردد.کودهای ریز مغذی نیز به صورت محلولپاشی روی اندام‌های هوایی در فصل رشد و پس از همپوشانی بوته‌های سیب‌زمینی در مزرعه طی چند مرحله انجام شود.
انتخاب بذر سالم و آماده سازی غده‌ها قبل از كاشت
در زراعت سیب‌زمینی اصطلاحا به غده‌های مورد استفاده جهت کشت، بذر اتلاق می‌گردد. امروزه ثابت شده است داشتن بذر سالم عاری از بیماری‌ها و با کلاس بذری بالا نقش به‌سزایی در عملکرد مطلوب دارد. بذر سالم، موجب داشتن مزرعه قوی با قدرت رقابت بالا با علف‌های هرز و باعث کاهش خسارت آن می‌گردد. از طرفی خود ارقام نیز دامنه تحمل مختلفی نسبت به رقابت علف‌های هرز دارند. هرچه ارقام دارای سرعت رشد بیشتری خصوصا در ابتدای فصل باشند خسارت علف‌های هرز به شدت در آن کاهش می‌یابد. در آزمایش مقایسه 50 رقم سیب‌زمینی جهت تعیین دامنه تحمل ارقام نسبت به انگل گل جالیز مشخص گردید ارقامی (مثل مورن) که سرعت رشد بیشتر و بیوماس نهایی بالاتری داشتند خسارت کمتری از انگل گل جالیز نشان دادند. در هر صورت اگر چه داشتن بذر سالم و قوی برای حذف خسارات ناشی از رقابت علف‌های هرز کافی نیست، اما هنگامی که که سایر روش‌های مدیریتی نیز به کار می‌رود، این مقدار رقابت در مجموع سهم مهمی را در کنترل علف‌های هرز در پی خواهد داشت.
یکی دیگر از مسایلی که قبل از کاشت باید برای آن برنامه‌ریزی نمود، پیش جوانه‌دار کردن غده‌های سیب‌زمینی است. این روش خصوصا برای کشت‌های دیر که به گرما برخورد می‌کند بیشتر اهمیت دارد زیرا باعث افزایش سرعت رشد، استقرار زودتر بوته در مزرعه، کاهش حداقل یک دور آبیاری و کاهش رقابت عوامل کاهنده محصول مثل علف‌های هرز می‌گردد. برای این کار میتوان از سبدهای پلاستیکی استفاده کرد.
داخل هر سبد به ابعاد تقریبی 30 در 40 سانتی‌متر یا بزرگتر یک یا دو لایه از غده‌های بذری ریخته و در دمای 18-22 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی حدود 80 درصد نگهداری و بعد از شروع به رشد جوانه‌ها و هنگامی که طول آن به حدود نیم تا یک سانتی‌متر رسید با نوردهی غیر مستقیم به آن‌ها شرایط را جهت خشبی شدن جوانه آن‌ها فراهم می‌کنیم.
آماده‌سازی بستر كاشت بذر
آماده‌سازی مناسب بستر کاشت، اولین قدم در عملیات مزرعه‌ای است که میتواند عملکرد کمی و کیفی محصول تولیدی را تحت تاثیر خود قرار دهد. انجام عملیات خاکورزی اولیه یا شخم در شرایط رطوبتی مناسب ضمن تهیه بستری یکنواخت و بدون کلوخه باعث کاهش حجم و هزینه عملیات خاکورزی ثانویه نیز می‌شود. تهیه بستر مناسب در شرایط رطوبتی مطلوب میتواند در مدیریت بهتر آبیاری، عمق کاشت یکنواخت و مناسب
غده‌های سیب‌زمینی، ایجاد پشته‌هایی به اندازه دلخواه، فراهم آوردن شرایط جهت رشد هماهنگ بوته‌ها و خروج جوانه‌ها از خاک و مدیریت بهتر علف‌های هرز به دلیل پخش یکنواخت‌تر علفکش‌های خاک کاربرد در مزرعه به سبب عدم وجود کلوخه و در نتیجه کاهش خسارت ناشی از آن را ایجاد کند. در عملیات خاکورزی ثانویه جهت تهیه بستر مناسب کاشت، استفاده از سیکلوتیلرها و روتوشیپر، ضروری است. شخم ثانویه یک شخم اضافی به منظور خرد کردن کلوخه‌ها، نرم و هموارسازی زمین و از بین بردن علف‌های هرز تازه سبز شده قبل از کشت می‌باشد.
شکل 2- آماده‌سازی زمین برای کاشت سیب‌زمینی
ماخار ( تهیه بستر كاشت بذر كاذب)
گام بسیار موثری که میتواند قبل از کاشت، خصوصا در برنامه کاشت تابستانه انجام داد و موجب افزایش سرعت رشد بوته‌های سیب‌زمینی و کاهش رقابت آن‌ها با علف‌های هرز شود، تهیه بستر بذر کاذب یا دروغین است که اصطلاحا در ایران و خصوصا در جنوب کشور به عملیات ماخار معروف است. برای انجام عملیات ماخار، حدود یک ماه قبل از برنامه کاشت، اقدام به آبیاری سبک مزرعه مورد نظر می‌نماییم (مزارعی که دارای سیستم آبیاری بارانی هستند امکان این عمل فراهم‌تر است). آبیاری باعث تحریک و آماده سازی بذور علف‌های هرز خصوصا علف‌های هرز یکساله شده و حدود یک ماه پس از آن، با انجام شخم سطحی توسط ادوات خاکورز سبک و یا درصورت اقدام به کشت توسط دستگاه کارنده، علف‌های هرز رویش یافته در مزرعه نابود و در ابتدای فصل کشت، به دلیل عدم حضور علف هرز، رقابت بین آن و بوته‌های سیب‌زمینی جهت جذب منابع به حداقل خواهد رسید. میتوان بسته به شرایط و گونه علف‌هرز، در این روش از علفکش‌های مناسب نیز جهت نابودی علف‌های هرز استفاده نمود (علفکش عمومی و تماسی پاراکوات برای علف‌های هرز یک ساله و علفکش عمومی سیستمیک گلیفوزیت برای علف‌های هرز چند ساله) با حفظ رطوبت مناسب خاک، موجب بستر سازی بهتر و مطلوب‌تر کاشت غده‌های سیب‌زمینی نیز می‌گردد.
شکل3- ماخار مزرعه سیب‌زمینی
رعایت تناوب زراعی
تناوب زراعی یکی از مهمترین روش‌های مدیریت تلفیقی برای جلوگیری از افزایش تراکم علف‌های هرزی است که با محصول سیب‌زمینی تطابق یافته‌اند. بعضی از علف‌های هرز دارای نیازهای مشابه و مشترکی با سیب‌زمینی هستند و دوره رشد و چرخه زندگی یکسانی با آن دارند، به همین خاطر، این علف‌های هرز در مزارع سیب‌زمینی فراوان‌تر یافت می‌شوند. مثل علف هرز سلمک، انواع تاج‌خروس و تاجریزی. تغییر الگوی
کشت گیاهان زراعی در یک مزرعه باعث تغییراتی در شرایط خاص آن محصول (تاریخ کاشت، نوع سموم، شیوه آبیاری و کوددهی، رقابت گیاه زراعی و عملیات خاک ورزی و غیره) ایجاد می‌کند که این تغییرات فصلی موجب عدم سازگاری و استقرار علف هرز در مزرعه خواهد شد و نتیجه آن، تعادل نسبی در بین گونه‌های مختلف جمعیت علف‌های هرز می‌باشد. در مجموع، موفقیت تناوب زراعی در مدیریت تلفیقی علف‌های هرز، بستگی به توانایی کنترل مطلوب علف‌های هرز موجود در مزرعه و در آن محصول دارد. تناوب زراعی باعث جلوگیری از غالب شدن یک گونه علف هرز در مزرعه می‌شود، اما ممکن است باعث ایجاد تنوع در گونه‌های علف‌های هرز در همان مزرعه نیز گردد. تناوب زراعی در مناطق مختلف کشور بسته به شرایط اقلیمی و تنوع کشت محصولات آن منطقه متفاوت است ولی بهتر است در تناوب سعی شود از محصولات پهن برگ و نازک برگ استفاده شود تا با کاربرد علفکش‌های متفاوت، از استقرار و غلبه علف‌های هرز خاص در مزرعه جلوگیری شود. بهترین توصیه تناوبی برای سیب‌زمینی استفاده از غلات مثل گندم، جو و ذرت و از حبوبات، یونجه در مناطق مستعد کشت این محصولات است. بهتر است جهت جلوگیری از شیوع برخی بیماری‌ها از لوبیا در تناوب با سیب‌زمینی استفاده نشود.
استفاده اصولی و درست از کود سبز در تناوب، قبل از کشت سیب‌زمینی، ضمن بهبود خصوصیات فیزیکی و افزایش حاصلخیزی خاک، میتواند موجب کاهش تراکم و خسارت علف‌های هرز و افزایش تولید محصول گردد.گیاهانی همچون کلزا، جو، چاودار، گندم، شبدر، ماشک، چغندر قند و ... ضمن داشتن قابلیت کاربرد کود سبز، به دلیل داشتن خاصیت دگرآسیبی( آللوپاتی) قادرند بر اثر تولید مواد شیمیایی توسط ریشه‌ها یا بافت‌های خود و ترشح آن در خاک مانع یا کاهنده جوانه‌زنی بذور بسیاری از علف‌های هرز یا به تاخیر انداختن آن‌ها شوند.
رعایت تاریخ كاشت مناسب
تاریخ کشت سیب‌زمینی به شرایط اقلیمی منطقه، رقم مورد استفاده، تناوب زراعی مزرعه و اهداف تولید محصول ( تولید بذری، خوراکی یا صنعتی) بستگی دارد. درصورت مساعد بودن شرایط محیطی، کشت زودتر با استفاده بیشتر محصول از مولفه‌های دمای مناسب و بارندگی موثر، با تولید بیشتر محصول همراه است. در زراعت سیب‌زمینی ثابت شده است که کشت زودتر میتواند خسارت بعضی از علف‌های هرز، مثل انگل گل جالیز را به نحو چشمگیری کاهش دهد و به دلیل دمای مناسب رشد سیب‌زمینی در ابتدای فصل، قدرت رقابت سیب‌زمینی با سایر علف‌های هرز نیز افزایش می‌یابد. کشت زود هنگام سیب‌زمینی دارای محدودیت‌هایی از لحاظ کنترل بعضی از علف‌های هرز خصوصا علف‌های هرز تابستانه در انتهای فصل و مواردی نظیر بحث انبارداری و بازاریابی محصول نیز در پی دارد. از سوی دیگر تأخیر در کشت، سبب بهره‌گیری کمتر از مؤلفه‌های تولید شده و افزایش هزینه‌های تولید را به دنبال دارد. مسئله قابل توجه این است که نبایستی در هنگام کشت غده‌های سیب‌زمینی دمای خاک پایین‌تر از 10 درجه سانتیگراد باشد. بر این اساس و بر پایه آزمایشات انجام شده بهترین تاریخ کاشت بهاره در مناطق سرد، اردیبهشت و در کشت پاییزه، 22 شهریور تا 22 مهرماه و زمان کشت زمستانه در مناطق گرم، نیمه دوم دی ماه می‌باشد.
رعایت تراكم بوته مناسب
در اکثر گیاهان زراعی، تراکم گیاه به تعداد بوته در واحد سطح اطلاق می‌شود. در گیاه سیب‌زمینی، تراکم، متاثر از تعداد ساقه در واحد سطح است و عملکرد محصول به شدت وابسته به تعداد تولید ساقه در بوته است. تعداد ساقه نیز تحت تاثیر عواملی از قبیل نوع رقم، سن فیزیولوژیکی بذر و شرایط محیطی بستر کاشت بذر می‌باشد.