مقاله آشنایی با زراعت سورگوم

سورگوم یکی از پنج گیاه زراعی عمده دنیا است و در بین غلات بعد از گندم، برنج، ذرت و جو مقام پنجم را دارا می‌باشد. سطح زیر کشت سورگوم در جهان حدود 45 میلیون هکتار، 75 درصد آن در آسیا و آفریقا است. سورگوم دانهای در مقایسه با برنج، گندم و ذرت از پتانسیل عملکرد بالایی برخوردار و در شرایط مطلوب عملکرد آن بالاتر از 11 تن دانه در هکتار و در شرایطی که رطوبت عامل محدود کننده نباشد، متوسط عملکرد آن 7 تا 9 تن در هکتار است. گرچه سورگوم، بومی مناطق گرم و مرطوب بوده و عمدتا به عنوان یک محصول زراعی برای آب و هوای گرم و خشک شناخته شده است اما با اصلاح ژنتیکی ارقام محتمل به درجه حرارت پایین و در دسترس بودن هیبریدهای زودرس، این گیاه را در مناطق معتدل و حتی سردسیر میتوان کشت نمود.

سورگوم با شرایط آب و هوایی ایران بخصوص مناطق گرم و خشک و معتدل آن سازگاری خوبی دارد. در مناطق مرطوب با استفاده از ارقام مناسب و در مناطق سرد با رعایت تاریخ کاشت در اواخر بهار و اوایل تابستان امکان پذیر است.

 

مشخصات گیاهشناسی سورگوم

چائیر، جاروی رشتی (Sorghum) گیاهی از خانواده غلات است که در ایران ذرت خوشهای نامیده می‌شود. با توجه به شباهت ظاهری این گیاه با ذرت و اَرزن که باعث شده آمار سطح کشت این دو گیاه با هم مخلوط شود، برای ایجاد تمایز میان این دو از اسم سورگوم که یک اسم جهانی برای این گیاه است استفاده میشود.

سورگوم غله‌ای بدون پوسته (هال) است. کروی شکل می‌باشد. وزن آن بین ۲۰ تا ۳۰ میلی‌گرم است. به رنگ‌های مختلف اعم از سفید، زرد، قرمز، قهوه‌ای و… دیده می‌شود؛ که معمولترین آن‌ها زرد و قرمز است. سرگوم از سبوس، آندوسپرم و جوانه تشکیل شده است.

سورگوم گياهي است يك ساله ولي در سرزمينهاي گرمسيري مي‌تواند چند ساله باشد. ارتفاع بوتههاي آن بين 80 تا 200 سانتيمتر بوده ولي در بعضي از ارقام به 5 متر هم ميرسد. اين گياه مانند ساير غلات، ريشههاي كوتاه و افشان دارد ولي سامانه ريشهاي آن بسيارگسترده و توانمند است. اين گياه، داراي ساقه باريك، كشيده، محكم و گرهدار ميباشد. سورگوم تعداد زيادي برگ كشيده و پهن همانند ذرت دارند ولي كوتاه‎تر و باريكتر هستند. همچنين مشخصه برگهاي سورگوم در مقايسه با ذرت اين است كه برگ سورگوم داراي رگبرگ برجستهاي است. اين گياه خاصيت پنجهزني دارد و روي هر بوته معمولا چند ساقه بوجود ميآيد. گل آذين سورگوم از نوع خوشه اي (پانيكول) است و روي هم رفته گياهي خودگرده افشان (داراي 95 درصد خودگشني) مي باشد. سنبلكهاي تشكيل دهنده گل آذين، هر كدام داراي دو گل ميباشند كه روي هم قرار دارند. اين گياه از لحاظ مسير فتوسنتزي چهاركربنه ميباشد.

جدول 1- مشخصات گیاهشناسی سورگوم

نام فارسی

چائیر، جاروی رشتی، سورگوم،ذرت خوشهای

نام انگلیسی

Sorghum

نام علمی

Sorghum bicolor Moench

خانواده

غلات

 

آشنایی با قسمت های مختلف گیاه سورگوم

شکل 1- آشنایی با قسمت های مختلف گیاه سورگوم

کاشت

سورگوم برای کشت در مناطقی که متوسط درجه حرارت آنها برای 3 تا 4 ماه متوالی 32-21 درجه سانتیگراد باشد مناسب است. حداقل حرارت خاک برای جوانهزنی و ظهور مناسب گیاهچه در اکثر واریته‌های سورگوم 18-16 درجه سانتی گراد است اما جوانهزنی آن در 12-11 درجه سانتی گراد آغاز می‌شود. حرارت مناسب در زمان گلدهی و رسیدگی دانه حدود 30 درجه سانتیگراد است. زمانی که حرارت به کمتر از 18 درجه سانتیگراد می‌رسد، رشد سورگوم کم شده و اگر به مدت زمان طولانی در معرض حرارت کمتر از 7 درجه سانتیگراد قرار گیرد در این صورت از بین خواهد رفت.

سورگوم یکی از محتملترین گیاهان زراعی به تنش خشکی است و به آن شتر گیاهان زراعی جهان لقب داده‌اند. این لقب برای این گیاه می‌تواند به دلیل ظرفیت بالای آن برای تولید دانه در شرایط رطوبت کم و درجه حرارت بالا باشد. نیاز آبی سورگوم در بین غلات بعد از اَرزن کمترین است و علاوه بر آن در شرایط خشکی با پیچش برگهای خود حول محور رگبرگ اصلی و تشکیل لولهای بسته روی روزنههای برگ، سایه اندازی کرده و تعرق را کاهش می‌دهد. همچنین در شرایط تنش خشکی، میزان موم روی برگ‌ها و ساقه‌ها افزایش یافته و باعث انعکاس نور خورشید و خنک شدن برگ می‌گردد.

سورگوم گیاهی روز کوتاه محسوب میشود، هرچند واکنش آن به طول روز به تیپ ژنتیکی آن نیز وابسته است (طول روز مناسب آن 10 ساعت است).

مزرعه سورگوم

شکل 2- مزرعه سورگوم

سورگوم در خاک های حاصلخیز با زهکش و ساختمان خوب و بافت متوسط عملکرد بالایی دارد. این گیاه در خاکهایی که برای کشت محصولات زراعی دیگر مناسب نیستند مانند خاک‌های شور و قلیایی با pH حدود 8-9 عملکرد قابل قبولی دارد. بطوری که تا شوری 4 دسی زیمنس بر متر هیچ اثر منفی بر جوانه‌زنی آن نداشته و از 14 دسی زیمنس به بالا میزان جوانه زنی سورگوم کاهش مییابد.

برای تهیه بستر کاشت بذر سورگوم، با توجه به تاریخ کاشت مناسب در ابتدا زمین را شخم عمیق زده و پس از اجرای دیسک سنگین، کود فسفر و پتاس مورد نیاز را با توجه به نتایج آزمون خاک به زمین اضافه نموده و با کمک دیسک سبک آن را با خاک مخلوط کرده و پس از تسطیح زمین، بسته به روش آبیاری (کرتی یا شیاری) به کرت بندی یا ایجاد شیار اقدام می‌نماییم.

تراکم کشت در سورگوم دانهای، فاصله ردیف‌ها 45 سانتی متر و فاصله بوته روی هر ردیف 6 سانتی متر میباشد و در سورگوم علوفهای که برداشت با چاپر انجام می‌شود، فاصله ردیف‌ها 70 سانتی متر و فاصله بوته روی هر ردیف 3 سانتی متر مناسب است.

عمق مناسب کاشت بذر در بستر با خاک سبک 2 تا 4 سانتی متر و در بستر با خاک فشرده و سنگین 5 تا 6 سانتی متر میباشد.

داشت

سورگوم به کم آبی مقاوم بوده، ولی لازم است در شرایطی که این محصول در اراضی آبی کشت میشود، در روزهای اولیه کاشت، آبیاریها با فاصله کوتاه‌تری (7 تا 8 روز) نسبت به مراحل بعدی انجام شود، تا محصول بطور یکنواخت سبز و مستقر گردد. بعد از مرحله استقرار گیاه آبیاری‌های بعدی با فاصله بیشتری (8 تا 10 روز)، بسته به نقاط مختلف آب و هوایی صورت می‌گیرد. بطور کلی سورگوم در طول دوره رشد خود 35 تا 40 درصد کمتر از ذرت آب مصرف می‌کند.

آبیاری مزرعه سورگوم

شکل 3- آبیاری مزرعه سورگوم

بالاترین میزان جذب ازت در مرحله رشد سریع سورگوم، یعنی 25 تا 35 روز بعد از ظهور گیاهچه صورت میگیرد. ازت تا شروع گلدهی بطور فعال مصرف می‌شود (ازت مورد نیاز سورگوم دانه‌ای را باید در سه مرحله قبل از کاشت، مرحله 5 برگی و در مرحله شروع آبستنی استفاده نمود و در سورگوم علوفه‌ای می‌بایست در مراحل قبل از کاشت، 5 برگی و بعد از چین برداری‌ها مصرف شود).

سورگوم از همان روزهای اول رشد، شروع به مصرف مقدار زیادی فسفر کرده و تا زمان ظهور خوشه در حدود 50 درصد مجموع فسفر خاک را جذب مینماید. الگوی جذب پتاسیم در سورگوم در تمام دوره رشد نسبت به عناصر دیگر یکنواخت‌تر است.

علف کشهای توصیه شده برای ذرت میتواند در سورگوم هم مورد استفاده قرار گیرند. بنابراین برای مبارزه با علف‌های هرز پهن برگ و نازک برگ می‌توان از آترازین قبل از کاشت و قبل و بعد از ظهور گیاهچه استفاده کرد. همچنین برای مبارزه با علفهای هرز پهن برگ میتوان از توفوردی در زمانی که سورگوم حدود 20 سانتی متر ارتفاع دارد استفاده نمود.

برداشت

برداشت سورگوم بسته به رقم و نوع استفاده از آن (چِرای مستقیم، تهیه سیلاژ علوفه‌ای، علوفه‌تر و خشک) در زمان‌های مختلفی صورت میگیرد. سورگوم‌های که به مصرف چِرا می‌رسند در زمانی که ارتفاع بوته‌ها حدود یک متر شد، اقدام به چِرای مستقیم آنها می‌گردد و در صورتی که بخواهیم به عنوان علوفه تر و خشک مورد استفاده قرار دهیم وقتی ارتفاع بوته‌های ارقام علوفه‌ای به حدود 150 سانتی‌متر رسید (و یا در ابتدای ظهور خوشه) اقدام به چین برداری می‌نماییم. در خصوص ارقام سیلویی بطور کلی ارتفاع آن‌ها از ارقام علوفه‌ای کمتر بوده و در آخر مرحله خمیری نرم اقدام به برداشت با ماشین چاپر خورشیدی مینماییم.

برداشت مکانیکی و دستی سورگوم

شکل 4- برداشت مکانیکی و دستی سورگوم

 

ترابی، مسعود. (1394). کشت سورگوم در مناطق خشک و نیمه خشک. اصفهان: سازمان جهاد کشاورزی اصفهان

 

ارسال نظر