مقاله آشنایی با زراعت سورگوم

آشنایی با زراعت سورگوم

مدت زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه
تاریخ انتشار: 1399/11/13 آخرین تاریخ ویرایش: 1400/01/18

گیاهان علوفه ای

تعداد بازدید 3,280

مقدمه

سورگوم یکی از پنج گیاه زراعی عمده دنیا است و در بین غلات بعد از گندم، برنج، ذرت و جو مقام پنجم را دارا می‌باشد. سطح زیر کشت سورگوم در جهان حدود 45 میلیون هکتار، 75 درصد آن در آسیا و آفریقا است. سورگوم دانه‎ای در مقایسه با برنج، گندم و ذرت از پتانسیل عملکرد بالایی برخوردار و در شرایط مطلوب عملکرد آن بالاتر از 11 تن دانه در هکتار و در شرایطی که رطوبت عامل محدود کننده نباشد، متوسط عملکرد آن 7 تا 9 تن در هکتار است. گرچه سورگوم، بومی مناطق گرم و مرطوب بوده و عمدتا به عنوان یک محصول زراعی برای آب و هوای گرم و خشک شناخته شده است اما با اصلاح ژنتیکی ارقام محتمل به درجه حرارت پایین و در دسترس بودن هیبریدهای زودرس، این گیاه را در مناطق معتدل و حتی سردسیر می‎توان کشت نمود.

سورگوم با شرایط آب و هوایی ایران بخصوص مناطق گرم و خشک و معتدل آن سازگاری خوبی دارد. در مناطق مرطوب با استفاده از ارقام مناسب و در مناطق سرد با رعایت تاریخ کاشت در اواخر بهار و اوایل تابستان امکان پذیر است.

متن

مشخصات گیاه‎شناسی سورگوم

چائیر، جاروی رشتی (Sorghum) گیاهی از خانواده غلات است که در ایران ذرت خوشه‎ای نامیده می‌شود. با توجه به شباهت ظاهری این گیاه با ذرت و اَرزن که باعث شده آمار سطح کشت این دو گیاه با هم مخلوط شود، برای ایجاد تمایز میان این دو از اسم سورگوم که یک اسم جهانی برای این گیاه است استفاده می‎شود.

سورگوم غله‌ای بدون پوسته (هال) است. کروی شکل می‌باشد. وزن آن بین ۲۰ تا ۳۰ میلی‌گرم است. به رنگ‌های مختلف اعم از سفید، زرد، قرمز، قهوه‌ای و… دیده می‌شود؛ که معمول‎ترین آن‌ها زرد و قرمز است. سرگوم از سبوس، آندوسپرم و جوانه تشکیل شده است.

سورگوم گياهي است يك ساله ولي در سرزمين‎هاي گرمسيري مي‌تواند چند ساله باشد. ارتفاع بوته‎هاي آن بين 80 تا 200 سانتيمتر بوده ولي در بعضي از ارقام به 5 متر هم مي‎رسد. اين گياه مانند ساير غلات، ريشه‎هاي كوتاه و افشان دارد ولي سامانه ريشه‎اي آن بسيارگسترده و توانمند است. اين گياه، داراي ساقه باريك، كشيده، محكم و گره‎دار مي‎باشد. سورگوم تعداد زيادي برگ كشيده و پهن همانند ذرت دارند ولي كوتاه‎تر و باريك‎تر هستند. همچنين مشخصه برگ‎هاي سورگوم در مقايسه با ذرت اين است كه برگ سورگوم داراي رگبرگ برجسته‎اي است. اين گياه خاصيت پنجه‎زني دارد و روي هر بوته معمولا چند ساقه بوجود مي‎آيد. گل آذين سورگوم از نوع خوشه اي (پانيكول) است و روي هم رفته گياهي خودگرده افشان (داراي 95 درصد خودگشني) مي باشد. سنبلك‎هاي تشكيل دهنده گل آذين، هر كدام داراي دو گل مي‎باشند كه روي هم قرار دارند. اين گياه از لحاظ مسير فتوسنتزي چهاركربنه مي‎باشد.

جدول 1- مشخصات گیاهشناسی سورگوم

نام فارسی	چائیر، جاروی رشتی، سورگوم،ذرت خوشه‎ای
نام انگلیسی	Sorghum
نام علمی	Sorghum bicolor Moench
خانواده	غلات

آشنایی با قسمت های مختلف گیاه سورگوم

شکل 1- آشنایی با قسمت های مختلف گیاه سورگوم

کاشت

سورگوم برای کشت در مناطقی که متوسط درجه حرارت آن‎ها برای 3 تا 4 ماه متوالی 32-21 درجه سانتیگراد باشد مناسب است. حداقل حرارت خاک برای جوانه‎زنی و ظهور مناسب گیاهچه در اکثر واریته‌های سورگوم 18-16 درجه سانتی گراد است اما جوانه‎زنی آن در 12-11 درجه سانتی گراد آغاز می‌شود. حرارت مناسب در زمان گلدهی و رسیدگی دانه حدود 30 درجه سانتیگراد است. زمانی که حرارت به کمتر از 18 درجه سانتیگراد می‌رسد، رشد سورگوم کم شده و اگر به مدت زمان طولانی در معرض حرارت کمتر از 7 درجه سانتیگراد قرار گیرد در این صورت از بین خواهد رفت.

سورگوم یکی از محتمل‎ترین گیاهان زراعی به تنش خشکی است و به آن شتر گیاهان زراعی جهان لقب داده‌اند. این لقب برای این گیاه می‌تواند به دلیل ظرفیت بالای آن برای تولید دانه در شرایط رطوبت کم و درجه حرارت بالا باشد. نیاز آبی سورگوم در بین غلات بعد از اَرزن کمترین است و علاوه بر آن در شرایط خشکی با پیچش برگ‎های خود حول محور رگبرگ اصلی و تشکیل لوله‎ای بسته روی روزنه‎های برگ، سایه اندازی کرده و تعرق را کاهش می‌دهد. همچنین در شرایط تنش خشکی، میزان موم روی برگ‌ها و ساقه‌ها افزایش یافته و باعث انعکاس نور خورشید و خنک شدن برگ می‌گردد.

سورگوم گیاهی روز کوتاه محسوب می‎شود، هرچند واکنش آن به طول روز به تیپ ژنتیکی آن نیز وابسته است (طول روز مناسب آن 10 ساعت است).

مزرعه سورگوم

شکل 2- مزرعه سورگوم

سورگوم در خاک های حاصلخیز با زهکش و ساختمان خوب و بافت متوسط عملکرد بالایی دارد. این گیاه در خاک‎هایی که برای کشت محصولات زراعی دیگر مناسب نیستند مانند خاک‌های شور و قلیایی با pH حدود 8-9 عملکرد قابل قبولی دارد. بطوری که تا شوری 4 دسی زیمنس بر متر هیچ اثر منفی بر جوانه‌زنی آن نداشته و از 14 دسی زیمنس به بالا میزان جوانه زنی سورگوم کاهش می‎یابد.

برای تهیه بستر کاشت بذر سورگوم، با توجه به تاریخ کاشت مناسب در ابتدا زمین را شخم عمیق زده و پس از اجرای دیسک سنگین، کود فسفر و پتاس مورد نیاز را با توجه به نتایج آزمون خاک به زمین اضافه نموده و با کمک دیسک سبک آن را با خاک مخلوط کرده و پس از تسطیح زمین، بسته به روش آبیاری (کرتی یا شیاری) به کرت بندی یا ایجاد شیار اقدام می‌نماییم.

تراکم کشت در سورگوم دانه‎ای، فاصله ردیف‌ها 45 سانتی متر و فاصله بوته روی هر ردیف 6 سانتی متر می‎باشد و در سورگوم علوفه‎ای که برداشت با چاپر انجام می‌شود، فاصله ردیف‌ها 70 سانتی متر و فاصله بوته روی هر ردیف 3 سانتی متر مناسب است.

عمق مناسب کاشت بذر در بستر با خاک سبک 2 تا 4 سانتی متر و در بستر با خاک فشرده و سنگین 5 تا 6 سانتی متر می‎باشد.

داشت

سورگوم به کم آبی مقاوم بوده، ولی لازم است در شرایطی که این محصول در اراضی آبی کشت می‎شود، در روزهای اولیه کاشت، آبیاری‎ها با فاصله کوتاه‌تری (7 تا 8 روز) نسبت به مراحل بعدی انجام شود، تا محصول بطور یکنواخت سبز و مستقر گردد. بعد از مرحله استقرار گیاه آبیاری‌های بعدی با فاصله بیشتری (8 تا 10 روز)، بسته به نقاط مختلف آب و هوایی صورت می‌گیرد. بطور کلی سورگوم در طول دوره رشد خود 35 تا 40 درصد کمتر از ذرت آب مصرف می‌کند.

آبیاری مزرعه سورگوم

شکل 3- آبیاری مزرعه سورگوم

بالاترین میزان جذب ازت در مرحله رشد سریع سورگوم، یعنی 25 تا 35 روز بعد از ظهور گیاهچه صورت می‎گیرد. ازت تا شروع گلدهی بطور فعال مصرف می‌شود (ازت مورد نیاز سورگوم دانه‌ای را باید در سه مرحله قبل از کاشت، مرحله 5 برگی و در مرحله شروع آبستنی استفاده نمود و در سورگوم علوفه‌ای می‌بایست در مراحل قبل از کاشت، 5 برگی و بعد از چین برداری‌ها مصرف شود).

سورگوم از همان روزهای اول رشد، شروع به مصرف مقدار زیادی فسفر کرده و تا زمان ظهور خوشه در حدود 50 درصد مجموع فسفر خاک را جذب می‎نماید. الگوی جذب پتاسیم در سورگوم در تمام دوره رشد نسبت به عناصر دیگر یکنواخت‌تر است.

علف کش‎های توصیه شده برای ذرت می‎تواند در سورگوم هم مورد استفاده قرار گیرند. بنابراین برای مبارزه با علف‌های هرز پهن برگ و نازک برگ می‌توان از آترازین قبل از کاشت و قبل و بعد از ظهور گیاهچه استفاده کرد. همچنین برای مبارزه با علف‎های هرز پهن برگ می‎توان از توفوردی در زمانی که سورگوم حدود 20 سانتی متر ارتفاع دارد استفاده نمود.

برداشت

برداشت سورگوم بسته به رقم و نوع استفاده از آن (چِرای مستقیم، تهیه سیلاژ علوفه‌ای، علوفه‌تر و خشک) در زمان‌های مختلفی صورت می‎گیرد. سورگوم‌های که به مصرف چِرا می‌رسند در زمانی که ارتفاع بوته‌ها حدود یک متر شد، اقدام به چِرای مستقیم آن‎ها می‌گردد و در صورتی که بخواهیم به عنوان علوفه تر و خشک مورد استفاده قرار دهیم وقتی ارتفاع بوته‌های ارقام علوفه‌ای به حدود 150 سانتی‌متر رسید (و یا در ابتدای ظهور خوشه) اقدام به چین برداری می‌نماییم. در خصوص ارقام سیلویی بطور کلی ارتفاع آن‌ها از ارقام علوفه‌ای کمتر بوده و در آخر مرحله خمیری نرم اقدام به برداشت با ماشین چاپر خورشیدی می‎نماییم.

برداشت مکانیکی و دستی سورگوم