مشخصات گیاهشناسی اسپرس
اسپرس با نام علمی (Onobrychis sativa)، متعلق به خانواده بقولات بوده و برای قرنها در اروپا و آسیا به عنوان علوفه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در فارسی اسپرس یا اسپیت و در انگلیسی کاه سالم (علف مقدس) شبدر مقدس نامیده می‌شود و در مناطق مختلفی کشت می‌شود. اسپرس گیاهی است پایا یا چند ساله از خانواده پروانه آسا با ریشه راست، که بلندی ریشه آن تا حدود سه متر می‌رسد. ساقه این گیاه معمولا مستقیم است و طول آن به 10 تا 100 سانتی متر می‌رسد. گل‌های صورتی یا تقریبا قرمز و دارای رگهای پر رنگ سفید می‌باشد. برگها 18 -25 برگچه دارد ودر خوشهای فشرده و طویل قرار گرفتهاند. میوه این گیاه به صورت غلافی ناشکوفا به شکل عدس و سطح خارجی آن مشبک و برجسته می‌باشد. درون هر غلاف یک دانه منفرد قلوه‌ای شکل، با سطح صاف، به رنگ قهوه‌ای، زیتونی روشن یا تیره و به طول 3 میلی متر می‌باشد که ناف آن در میانه مقعر قرار دارد.
جدول 1- مشخصات گیاهشناسی اسپرس
|
نام فارسی
|
اسپرس، اسپیت، هرنگل،خشه،خاشه،قزل گل
|
|
نام انگلیسی
|
Sainfoin
|
|
نام علمی
|
Onobrychis sativa
|
|
خانواده
|
بقولات
|
شکل 1- گیاه اسپرس
کاشت
بهترین اراضی برای کشت اسپرس زمین های لومی نسبتا خشک و عمیق می‌باشد. زمینهای سنگین و مرطوب برای کشت این گیاه مناسب نیست. دمای لازم برای جوانهزدن بذر اسپرس در مقایسه با سایر بقولات از دامنه وسیع‌تری برخوردار بوده و در دماهای 18 تا 27 درجه سانتیگراد به خوبی جوانه می‌زند. در کشت‌های بهاره انجام یک شخم پاییزه عمیق یا خیلی عمیق به عمق 25-30 سانتیمتر بسته به ساختمان خاک ضروری است. در بهار، یکی دو هفته قبل از کشت در صورت امکان 40-50 تن کود حیوانی در زمین پخش کرده و در جهت عمود بر شخم دیسک، دندانه یا پنجه زده می‌شود. آخرین مرحله، تسطیح زمین، دادن کود شیمیایی و بذرکاری است.
کاشت، بسته به آب و هوا و خاک متغیر است. در ایران اسپرس به صورت بهاره و پاییزه قابل کشت است. البته باید در نظر داشت که در پاییز قبل از فرا رسیدن سرمای زمستانه و یخبندان، گیاه به مرحله 4-2 برگی رسیده و در بهار نیز احتمال یخبندان زمین نباشد. به علت مقاومت گیاهچه به سرما، در مناطق مهم کشت و کار اسپرس در ایران از جمله اردبیل، کردستان، شهرکرد، آذربایجان شرقی و غربی، اصفهان، دماوند و فیروزکوه، قزوین، زنجان، طالقان و بعضی از مناطق سردسیری، می‌توان این گیاه را به صورت بهاره و پاییزه کشت نمود.
داشت
آبیاری اسپرس همانند یونجه است ولی چون اسپرس به عنوان گیاه مقاوم در برابر خشکی معروف بوده و نیاز آبی اسپرس کمتر از یونجه است، از این رو می‌توان آن را مناطقی که بارندگی سالیانه آن بیش از 300 میلی متر می‌باشد به صورت دیم کاشت. باید توجه داشت که اسپرس به آبیاری فراوان حساس است و آبیاری عامل اصلی ایجاد بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه می‌باشد.
شکل 2- مزرعه اسپرس
در گیاهان علوفه‌ای خانواده بقولات اصولا کود شیمیایی ازته توصیه نمی‌شود ولی چون باکتری‌هایی که در گره‌های ریشه اسپرس بصورت همزیست زندگی می‌کنند فعال نیستند و عمر این گرهها کوتاه می‌باشد، بنظر می‌رسد مصرف متعادل کود ازته برای این گیاه مفید باشد. در سال اول و قبل از کاشت، 200 تا 250 کیلوگرم در هکتار فسفات آمونیوم، 150 کیلوگرم پتاس و 100-50 کیلوگرم اوره به عنوان استارتر باید به خاک اضافه گردد و بعد از هر چین نیز حداقل 50 کیلوگرم اوره به خاک اضافه می‌شود.
برداشت
تاریخ برداشت عامل مهمی برای بدست آوردن علوفه بیشتر است و تعیین آن باید براساس زمان معینی از رشد این گیاه باشد. هر چه درصد گلدهی بیشتر شود عملکرد علوفه نیز بیشتر می‌شود ولی در عوض ارزش غذایی کمتری دارد.
بهترین تاریخ برداشت اسپرس برای بدست آوردن حداکثر عملکرد علوفه توام با ایجاد شرایطی برای تامین حداکثر مواد غذایی در سال‌های بعد، موقعی است که 10 تا 50 درصد بوته‌های مزرعه به گل نشسته باشد. اسپرس در زمان گل کردن یا از گل افتادن و به بذر نشستن، الیاف زیادتر و مواد قابل هضم کمتری دارد و همچنین به دلیل خوابیدگی بوته‌ها و کاهش میزان برگ، علوفه‌ای بدست می‌آید که میزان مواد غذایی و همچنین ارزش غذایی آن به نسبت پایین است.
محصول سالیانه اسپرس 20 تا 40 تن علوفه تَر در هکتار (4 تا 7 تن علوفه خشک) است و همچنین در زمان بذرگیری می‌توان 400 تا 600 کیلوگرم در هکتار بذر برداشت کرد.
شکل 3- برداشت اسپرس