مشخصات گیاه‌شناسی کاکتوس علوفه‌ای
كاكتوس‌ها از گياهان گوشتي و از رده دو لپه‌اي‌های جدا گلبرگ بوده و سر دسته تيره ویژه‌ای بنام(Cactaceae) مي‌باشند و با تيره‌های ديگر دو لپه اي‌ها، تفاوت كلي دارند، زيرا ساقه اين گياهان بسيار ضخيم و از حالت استوانه‌ای خارج و برگ‌ها نيز شکل اصلي خود را از دست داده و به صورت خار و تيغ‌های كوچکي درآمده‌اند. بيشتر كاكتوس‌ها ريشه‌های عميقي داشته و ساقه شبکه مانند آن به عنوان منبع ذخيره آب عمل مي‌كنند. ساقه كاكتوس توسط تيغ‌هايي محافظت مي‌شود. كاكتوس‌ها برگ‌های خيلي كوچکي داشته و يا اصلاً برگ ندارند. كاكتوس‌ها در اندازه‌ها و شکل‌های گوناگون ديده مي‌شوند، برخي بسيار كوتاه بوده بطوری كه در ماسه‌های بيابان پنهان مي‌شوند و گروهي بلند كه ارتفاع آن‌ها به 15-20 متر هم مي‌رسد.
بين كاكتوس‌ها گروهي بدون خار و سوزش بوده و بيشتر مصرف علوفه‌ای دارند مانند كاكتوس كه به دليل مزيت آن در تبديل آب به ماده خشك و نيز مقادير زيادی انرژی قابل هضم به عنوان يکي از منابع علوفه‌ای مورد توجه قرار گرفته است.
جدول 1- مشخصات گیاه شناسی کاکتوس
|
نام فارسی
|
کاکتوس علوفه‌ای
|
|
نام انگلیسی
|
Cactus
|
|
نام علمی
|
Opuntia ficus indica L.
|
|
خانواده
|
Cactaceae
|
شکل 1- آشنایی با بوته، برگ، گل و میوه گیاه کاکتوس
کاشت
رويشگاه طبيعي اكثر کاکتوس‌ها در نقاطي از بيابان‌های خشك كره زمين قرار دارد كه ميزان بارندگي در آن‌ها بسيار كم و گاهي بمدت طولاني حتي قطره باراني در آن نمي‌بارد، با وجود اين گياهان گوشتي و برخي كاكتوس‌ها چنين شرايط سخت زيستي را با بردباری شگفت انگيزی تحمل نموده و زنده و زيبا باقي مي‌مانند. نگهداری و پرورش، مراقبت و تکثير اين گياهان نيز بسيار آسان است كه امتياز بزرگي برای آن‌ها بشمار مي‌رود.
از ويژگي‌های مهم کاکتوس‌ها روشنائي پسند بودن آن‌ها است، به همين دليل شدت و مدت تابش نور خورشيد در شيوه رويش و گلدهي آن‌ها بسيار مؤثر است. برخي از آن‌ها نيز از آفتاب شديد لطمه ديده و سايه روشن را ترجيح مي‌دهند. رطوبت فراوان و مستمر باعث رشد سريع و افزايش بافت‌های گياهي آن‌ها شده و مانع گلدهي به موقع و منظم آن‌ها مي‌گردد.
مراتع مسطح با شيب حداكثر 3درصد با خاك شني سبك با حداكثر رس 15-20 درصد و زهکش مناسب، فاقد شوری و آب ايستادگي وPH 8.2 تا 8.5 مناسب كشت كاكتوس بوده و ترجيحاً دسترسي به جاده و نزديکي به تأسيسات دامداری جهت نگهداری علوفه توليدی مناطق مساعد را معرفي مي‌نمايند.
تراكم كاشت بين 300 تا 8000 بوته در هر هکتار بستگي به ويژگي‌های اگرو اكولووژيکي متفاوت بوده و بوته‌های آماده شده در خرانه (بصورت پد) در حاشيه رديف‌های احداثي (فارو) غرس مي‌گردند، بطوريکه 2.3 آن‌ها در زير خواك قرار مي‌گيرند.
زمان كاشت هنگامي است كه حداقل خطر يخ زدگي وجود داشته باشد، زيرا اندام‌های هوايي كه نسبت به سرمازدگي بسيار حساس مي‌باشند، دو تا سه هفته پس از كاشت رشد مي‌نمايند. كاكتوس‌ها نسبت به سرما واكنش سريع نشان داده و حداقل حرارت قابل تحمل 5- درجه سانتيگراد برای عموم آن‌ها مي باشد. لذا زمان كاشت بسته به نوع اقليم منطقه انتخاب مي‌گردد.
يکي از گونه‌های مناسب كشت در مراتع گونه (Opuntia) بوده كه به دليل مزيت آن در تبديل آب به ماده خشك و نيز مقادير زيادی انرژی قابل هضم به عنوان يکي از منابع علوفه‌ای مورد توجه قرار گرفته است.
شکل 2- کاشت کاکتوس علوفه‌ای
داشت
كاكتوس طي فصول مرطوب آب ذخيره كرده و آن را طي ماه‌های خشك به مصرف مي‌رساند. جهت آماده سازی زمين مرتعي و محصول عملکرد بهتر قبل از كاشت ميتوان اقدام به كوددهي نمود. كودهای شيميايي نسبت به كود حيواني سهل‌الوصول‌تر بوده اما كودهای حيواني دوام بيشتری دارند. استعمال 20 تن كود گاوی در هکتار و در هر دو سال برابر با مصرف 40 تا 90 كيلوگرم كود ازته و فسفره در هر سال است. استفاده از كود ازته در طول فصول بارندگي صورت گرفته كه نيمي از آن در ابتدای فصل و نيمي ديگر 45روز بعد مورد بهره برداری قرار مي‌گيرد.
شکل 3- مزرعه کاکتوس علوفه‌ای
برداشت
كاكتوس علوفه‌ای را در انتهای فصل رشد برداشت كرده و به وسيله داس يا چاقو از بوته‌ها جدا مي‌شوند. ميزان برداشت به نوع كاكتوس و سن گياه در سال اول برداشت 2-4 پد از هر بوته بوده كه در محيط خشك و سايه نگهداری و به منظور جلوگيری از پوسيدگي هر 4-6 هفته زير و رو مي‌گردند. همچنين سطح آن‌ها را با كاه و كلش به قطر 5-10 سانت متر پوشش مي‌دهند. در مناطق نيمه خشك مركزی مکزيك علوفه برداشت شده كاكتوس‌های علوفه‌ای (پدها) به مدت 6 ماه نگهداری کرده که در شرايط سخت خشکسالي بيش از 25-30 درصد نياز دام كشور را تأمين مي‌نمايد. ميزان تولید علوفه بستگي به سن گياه، تراكم گياه، نوع و ميزان بارندگي منطقه دارد.گونه كاكتوس با توجه با بارندگي متوسط ساليانه كشور ( 150ميليمتر) به عنوان گياه سازگار با محيط و متحمل در برابر تنش‌های محيطي و گرمای بالای 50 درجه و رطوبت اندك متناسب با شرايط طبيعي اكثر مراتع كشور مي‌باشد.
استفاده از كاكتوس علوفه‌ای با مقادير كمي در جيره غذايي و به همراه (پوشال، كاه) مي‌باشد. علوفه كاكتوس به قدری خوش‌خوراك و دلپذير است كه دام اشتياق زيادی به مصرف آن دارد. ميزان مصرف كاكتوس برای گوسفند 6-9 كيلوگرم و برای بز 5-8 كيلوگرم است. تغذيه گوسفند و بز از كاكتوس علوفه‌ای علاوه بر تأمين نياز غذايي بخشي از آب مورد نياز دام را نيز تأمين مي‌نمايد.
شکل 4- برداشت دستی برگ و میوه‌ی کاکتوس علوفه‌ای