مقاله آشنایی با زراعت شبدر علوفه ای

آشنایی با زراعت شبدر علوفه ای

مدت زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
تاریخ انتشار: 1399/11/02 آخرین تاریخ ویرایش: 1400/01/18

گیاهان علوفه ای

تعداد بازدید 5,658

مقدمه

نياز روز افزون بشر به فراورده‎هاي دامي، اهميت اقتصادي زراعت علوفـه را بـارزتر نموده، تا آنجا كه امروزه علوفه‎كاري يكي از معمول‎ترين نـوع فعاليـت كشـاورزي معرفي مي‎شود. مطالعات و بررسي‎هاي به عمل آمده نشان مي‎دهد، در راسـتاي دستيابي به فراورده‎هاي دامي مشكل اصلي كمبود خوراك دام در مراتع طبيعي و دامداري‎هاي صنعتي است. بعلاوه با كشت علوفه و تعليف دام‎ها از آن، نه تنها فشـار بر مراتع كمتر مي‎شود، بلكه موجب حفظ و نگهداري سرزمين و كاهش فرسـايش خاك نيز مي‎گردد. بطور كلي يكي از اركان مهم در توسعه و تعمـيم دامپروري و دامداري‎هاي مدرن نگهداري دام در جايگاه‎هاي انتظار و تـامين علوفـه مـورد نيـاز جهت تغذيه كافي و مناسب آن‎ها مي باشد. لذا براي موفقيت در طرح‎هاي گونـاگون دامپروري و نگهداري دام بايد به مسئله علوفه‎كاري و كشـت نباتـات علوفـه‎اي و بخصوص شبدر توجه بيشتري نمود. در راستاي دستيابي بـه تعادل دام و مرتع و توليد علوفه غيرمرتعي ضروري است، گونه‎ها و ارقام مناسب هر منطقه تعيـين و خصوصيات كمي و كيفي آن‎ها مورد بررسي و شناخت كـافي قـرار گيرنـد. شـبدر و نحوه سيلوي آن در كشور ما، جايگاه ويژه‎اي داشته و نقش مؤثري در روند توليـد مناسب فرآورده‎هاي دامي ايفا مي‎نمايد.

متن

مشخصات گیاه‎شناسی شبدر

شبدر نبات علوفه‎اي يك ساله بهاره با ريشه‎هاي ضخيم و عميق با انشعابات فـراوان زيرزميني است. شبدر داراي ساقه‎هاي راسـت، نـازك، ظريـف، مـدور و منشـعب است، كه طول ساقه‎هاي هوايي آن گاهي به بيش از يك متـر رسـيده و برگ‎هـاي قاعده آن از هم فاصله نسبتاً زيادي دارند. ساقه‎هاي قاعده اغلب صاف و براق و قسمت فوقاني آن داراي كرك است، برگ‎هاي ساقه قاعده داراي دمبرگ نسبتاً بلندي است، در حاليكـه برگ‎هـاي راس كوچـك و داراي دمبرگ كوتاه‎تر بوده كه در مقابل هم قرار گرفته‎اند. برگچه‎هاي قسمت فوقاني گياه معمولاً بلندتر از برگچه‎هاي تحتاني يا مياني گياه هستند. برگچه‎ها داراي شكل تخم مرغي معكوس يا بيضي كشـيده بـوده كـه در راس معمولاً مدور و قسمت حاشيه نزديك راس بـه طـور محسوسـي دندانـه دار و گاهي كاملاً صاف به نظر مي‎رسد. دو سطح حاشيه برگچه‎هـا معمـولاً پوشـيده از كرك مي‎باشند. يكي ديگر از مشخصات برگچه‎های شبدر تعداد10 -16 رگبرگ آن است.

گوشوارك‎هاي قاعده دمبرگ به صـورت غلافـي در آمـده و 20-10 میلیمتر طول دارد. فرم و شکل گوشوارکها اغلب نيزه‎اي شـكل و حاشـيه‎هـاي آن‌هـا ريشـه‎دار است. گوشوارك‎ها داراي رنگي پريده و رگبرگ آن‎ها سبز به نظر مي‎رسد. منشاء شبدر مناطق شرقي درياي مديترانه و بيشتر به نواحي مصر و آسياي صـغير تعلق دارد. شبدر اغلب به صورت وحشي يا علف هـرز در مـزارع و مراتـع طبيعـي ديده شده اما امروزه انواع اصلاح شده آن جانشين فرم‎هاي بدوي و خودرو گرديده، علوفه رضايت بخشي را توليد مي‎نمايند.

جدول 1- مشخصات گیاه شناسی شبدر

نام فارسی	شَبدَر ایرانی، شَبدَر برسیم
نام انگلیسی	Clover
نام علمی	Trifolium
خانواده	Leguminous

شکل 1- مزرعه شبدر علوفه ای

خواص زراعی شبدر

شبدر يكي از گونه‎هاي گياهي بسيار مناسب جهت كشت در بخش‎هايي از كشـور بوده كه جهت علوفه‎كاري و همچنين تغذيه مورد استفاده واقع مـي‎شـود. شـبدر گياهي است يك ساله با نيـاز شـديد بـه گرمـا و آب كـافي كـه خاك‎هـاي اسـيدي و مرطوب را دوست نداشته و در خاك‌هاي سبك و قليـايي محصـول رضـايت بخشـي توليد مي‎كند. بهترين شرايط مناسب جهت كاشت شبدر مصري خاك‎هـاي سـبك تا نسبتاً سنگين و آب و هوائي مرطوب بوده و در شرايط مناسب 5-4 چين علوفـه توليد مي‌نمايد. از خصوصيات بارز شبدر قدرت پنجه‎زدن و رشد و نمو مناسب بعد از برداشت است، كه در صورت تقويت خاك با كود آلـي و پوسـيده، ميـزان توليـد افزايش چشمگيري خواهد داشت. افزايش سطح زير كشت شبدر كه جايگاه مهمي در توليـد علوفـه و بهبـود حاصـلخيزي خـاك دارد، اهميـت بسـزايي داشـته و در استان‎هاي مرطوب و به ويژه شمالي كشور به عنوان كشت دوم بعـد از برداشـت بـرنج مطرح و به سرعت گسترش يافته است. شبدر داراي درصد پروتئين نسبتاً بالا و علوفه‎اي بسيار خوش خوراك بوده، كه به سرعت توليد شير گاو را افزايش مي‎دهد.

کاشت

جهت كشت شبدر ، ضمن فراهم نمودن ادوات لازم و تعيين زمـان مناسـب، ابتـدا زمين با عمق كافي شخم وسپس ديسـك لـولر زده، 50 كيلـوگرم كـود اوره، 100 كيلوگرم كود فسفات و 100 كيلوگرم كـود پتـاس بـه زمـين داده شـده و سـپس عمليات ديسك و لولر مجدد زده مي‎شود. جهـت مبـارزه بـا علـف‎هـاي هـرز بـا استفاده از علفكش ترفلان به ميـزان 2 ليتـر در هكتـار و قبـل از كاشـت زمـين سمپاشي مي‎گردد. پس از آماده شدن زمین با رديف كار غلات اقـدام بـه كاشـت مزرعه در اواخر آبان ماه مي‎شود.

ميزان بذر مصرفي در مزارع شـبدر بـا هـدف بـذر گيري و براي توليد و برداشت علوفـه تـر در يـك مرحله حدود 25 كيلوگرم است. در طـول مرحلـه داشت كليه مراقبتهاي لازم از قبيل مبارزه با علف‎هـاي هـرز بـا سـموم علفكش گالانت، ترفلان و بازگران و مبارزه مكانيكي و سه مرحله آبيـاري بـه موقـع انجـام خواهد گرفت. علاوه بر آن طي دو مرحله مخلوط كشي با استفاده از نيروي انساني صورت مي‎پذيرد.

در مزارع كشت علوفه به ويژه نباتات علوفه‎اي تيره بقولات كـه گـرده افشـاني آن‎هـا بصورت غير مستقيم صورت مي‎گيرد، رابطه‎اي پيچيده اما منسجمي بـين بـذر و عوامل گرده افشاني وجود داشته كه مهمترين آن‎ها زنبور عسل است. زنبور عسل به عنوان مناسب‎ترين و ارزنده‎ترين عامل گرده افشاني در بذر افشاني تاثير داشـته و در مناطق شبدر خيز درصد توليد را به ميزان قابل ملاحظه‎اي افزايش مـي‎دهـد. به همين منظور در مزارع كشت توليد بذر شبدر، اسـتقرار كنـدوي زنبـور عسـل بـه ميزان 4 كلني در هكتار مورد توجه جدي كشاورزان، دامداران و زنبـور داران قـرار گرفته، در اين حال ضمن تامين مواد غذايي زنبـور و توليد عسـل، امكـان تلقـيح گياهان و افزايش محصول فراهم مي‎شود.

شکل 2- گرده افشانی گل شبدر به وسیله زنبور

برداشت

زمان مناسب برداشت شبدر براي سيلو كـردن پـس از به گل نشستن گياه بوده، امـا از آنجـا كـه عمـده توليـد شــبدر در شــاليزارها انجــام گرفتــه و فصــل برداشت در پاييز و زمستان خواهـد بـود، شـبدر در اين زمان به گل ننشسته، در اين صورت فرصت رشد كافي بـه مزرعـه شـبدر داده شده، تا ارتفاع آن به حدود(30 سانتي متر) رسيده، در اين حالت علوفه بيشتر و با كيفيت بهتر بدست مي‎آيد. از طرفي دير برداشت كردن سبب خوابيدگي محصول روي زمين و كاهش كيفيت محصول خواهد شد. در برخي موارد به دليل تغييرات جوي و احتمال بروز سـرماي شـديد و بـارش برف كشاورزان ناچار مي‎شوند، شبدر را زودتر از موعد برداشـت كـرده، كـه در اين صورت مواد افزودني قندي و نشاسته‎اي بيشتري جهت سـيلو كـردن مـد نظر قرار خواهد گرفت.

برداشت دستی شبدر علوفه‎ای از مزرعه