مقاله آشنایی با زراعت شبدر علوفه ای

نياز روز افزون بشر به فراوردههاي دامي، اهميت اقتصادي زراعت علوفـه را بـارزتر نموده، تا آنجا كه امروزه علوفهكاري يكي از معمولترين نـوع فعاليـت كشـاورزي معرفي ميشود. مطالعات و بررسيهاي به عمل آمده نشان ميدهد، در راسـتاي دستيابي به فراوردههاي دامي مشكل اصلي كمبود خوراك دام در مراتع طبيعي و دامداريهاي صنعتي است. بعلاوه با كشت علوفه و تعليف دامها از آن، نه تنها فشـار  بر مراتع كمتر ميشود، بلكه موجب حفظ و نگهداري سرزمين و كاهش فرسـايش خاك نيز ميگردد. بطور كلي يكي از اركان مهم در توسعه و تعمـيم دامپروري و دامداريهاي مدرن نگهداري دام در جايگاههاي انتظار و تـامين علوفـه مـورد نيـاز جهت تغذيه كافي و مناسب آنها مي باشد. لذا براي موفقيت در طرحهاي گونـاگون  دامپروري و نگهداري دام بايد به مسئله علوفهكاري و كشـت نباتـات علوفـهاي و بخصوص شبدر توجه بيشتري نمود. در راستاي دستيابي بـه تعادل دام و مرتع و توليد علوفه غيرمرتعي ضروري است، گونهها و ارقام مناسب هر منطقه تعيـين و خصوصيات كمي و كيفي آنها مورد بررسي و شناخت كـافي قـرار گيرنـد. شـبدر و نحوه سيلوي آن در كشور ما، جايگاه ويژهاي داشته و نقش مؤثري در روند توليـد  مناسب فرآوردههاي دامي ايفا مينمايد.

مشخصات گیاهشناسی شبدر

شبدر نبات علوفهاي يك ساله بهاره با ريشههاي ضخيم و عميق با انشعابات فـراوان زيرزميني است. شبدر داراي ساقههاي راسـت، نـازك، ظريـف، مـدور و منشـعب است، كه طول ساقههاي هوايي آن گاهي به بيش از يك متـر رسـيده و برگهـاي قاعده آن از هم فاصله نسبتاً زيادي دارند. ساقههاي قاعده اغلب صاف و براق و قسمت فوقاني آن داراي كرك است، برگهاي ساقه قاعده داراي دمبرگ نسبتاً بلندي است، در حاليكـه برگهـاي راس كوچـك و داراي دمبرگ كوتاهتر بوده كه در مقابل هم قرار گرفتهاند. برگچههاي قسمت فوقاني گياه معمولاً بلندتر از برگچههاي تحتاني يا مياني گياه هستند. برگچهها داراي شكل تخم مرغي معكوس يا بيضي كشـيده  بـوده  كـه در  راس معمولاً مدور و قسمت حاشيه نزديك راس بـه طـور محسوسـي دندانـه دار و گاهي كاملاً صاف به نظر ميرسد. دو سطح حاشيه برگچههـا  معمـولاً پوشـيده از كرك ميباشند. يكي ديگر از مشخصات برگچههای شبدر تعداد10 -16 رگبرگ آن است.

گوشواركهاي قاعده دمبرگ به صـورت غلافـي در آمـده و 20-10 میلیمتر طول دارد. فرم و شکل گوشوارکها اغلب نيزهاي شـكل و حاشـيههـاي آن‌هـا ريشـهدار است. گوشواركها داراي رنگي پريده و رگبرگ آنها سبز به نظر ميرسد. منشاء شبدر مناطق شرقي درياي مديترانه و بيشتر به نواحي مصر و آسياي صـغير تعلق دارد. شبدر اغلب به صورت وحشي يا علف هـرز در مـزارع و مراتـع طبيعـي ديده شده اما امروزه انواع اصلاح شده آن جانشين فرمهاي بدوي و خودرو گرديده، علوفه رضايت بخشي را توليد مينمايند.

جدول 1- مشخصات گیاه شناسی شبدر

نام فارسی

شَبدَر ایرانی، شَبدَر برسیم

نام انگلیسی

Clover

نام علمی

Trifolium

خانواده

Leguminous

 
 
مزرعه شبدر علوفه ای
 
شکل 1- مزرعه شبدر علوفه ای

خواص زراعی شبدر

شبدر يكي از گونههاي گياهي بسيار مناسب جهت كشت در بخشهايي از كشـور بوده كه جهت علوفهكاري و همچنين تغذيه مورد استفاده واقع مـيشـود. شـبدر گياهي است يك ساله با نيـاز شـديد بـه گرمـا و آب كـافي كـه خاكهـاي اسـيدي و مرطوب را دوست نداشته و در خاك‌هاي سبك و قليـايي محصـول رضـايت بخشـي توليد ميكند. بهترين شرايط مناسب جهت كاشت شبدر مصري خاكهـاي سـبك تا نسبتاً سنگين و آب و هوائي مرطوب بوده و در شرايط مناسب 5-4 چين علوفـه توليد مي‌نمايد. از خصوصيات بارز شبدر قدرت پنجهزدن و رشد و نمو مناسب بعد از برداشت است، كه در صورت تقويت خاك با كود آلـي و پوسـيده، ميـزان توليـد افزايش چشمگيري خواهد داشت. افزايش سطح زير كشت شبدر كه جايگاه مهمي در توليـد علوفـه و بهبـود حاصـلخيزي خـاك دارد، اهميـت بسـزايي داشـته و در استانهاي مرطوب و به ويژه شمالي كشور به عنوان كشت دوم بعـد از برداشـت بـرنج مطرح و به سرعت گسترش يافته است. شبدر داراي درصد پروتئين نسبتاً بالا و علوفهاي بسيار خوش خوراك بوده، كه به سرعت توليد شير گاو را افزايش ميدهد.

کاشت

جهت كشت شبدر ، ضمن فراهم نمودن ادوات لازم و تعيين زمـان مناسـب، ابتـدا زمين با عمق كافي شخم وسپس ديسـك لـولر زده، 50 كيلـوگرم كـود اوره، 100 كيلوگرم كود فسفات و 100 كيلوگرم كـود پتـاس بـه زمـين داده شـده و سـپس عمليات ديسك و لولر مجدد زده ميشود. جهـت مبـارزه بـا علـفهـاي هـرز بـا استفاده از علفكش ترفلان به ميـزان 2 ليتـر در هكتـار و قبـل از كاشـت زمـين سمپاشي ميگردد. پس از آماده شدن زمین با رديف كار غلات اقـدام بـه كاشـت مزرعه در اواخر آبان ماه ميشود.

ميزان بذر مصرفي در مزارع شـبدر بـا هـدف بـذر گيري و براي توليد و برداشت علوفـه تـر در يـك مرحله حدود 25 كيلوگرم است. در طـول مرحلـه داشت كليه مراقبتهاي لازم از قبيل مبارزه با علفهـاي هـرز بـا سـموم علفكش گالانت، ترفلان و بازگران و مبارزه مكانيكي و سه مرحله آبيـاري بـه موقـع انجـام خواهد گرفت. علاوه بر آن طي دو مرحله مخلوط كشي با استفاده از نيروي انساني صورت ميپذيرد.

در مزارع كشت علوفه به ويژه نباتات علوفهاي تيره بقولات كـه گـرده افشـاني آنهـا بصورت غير مستقيم صورت ميگيرد، رابطهاي پيچيده اما منسجمي بـين بـذر و عوامل گرده افشاني وجود داشته كه مهمترين آنها زنبور عسل است. زنبور عسل به عنوان مناسبترين و ارزندهترين عامل گرده افشاني در بذر افشاني تاثير داشـته و در مناطق شبدر خيز درصد توليد را به ميزان قابل ملاحظهاي افزايش مـيدهـد. به همين منظور در مزارع كشت توليد بذر شبدر، اسـتقرار كنـدوي زنبـور عسـل بـه ميزان 4 كلني در هكتار مورد توجه جدي كشاورزان، دامداران و زنبـور داران قـرار گرفته، در اين حال ضمن تامين مواد غذايي زنبـور و توليد عسـل، امكـان تلقـيح گياهان و افزايش محصول فراهم ميشود.

گرده افشانی گل شبدر به وسیله زنبور
شکل 2- گرده افشانی گل شبدر به وسیله زنبور

برداشت

زمان مناسب برداشت شبدر براي سيلو كـردن پـس از به گل نشستن گياه بوده، امـا از آنجـا كـه عمـده توليـد شــبدر در شــاليزارها انجــام گرفتــه و فصــل برداشت در پاييز و زمستان خواهـد بـود، شـبدر در اين زمان به گل ننشسته، در اين صورت فرصت رشد كافي بـه مزرعـه شـبدر داده شده، تا ارتفاع آن به حدود(30 سانتي متر) رسيده، در اين حالت علوفه بيشتر و با كيفيت بهتر بدست ميآيد. از طرفي دير برداشت كردن سبب خوابيدگي محصول روي زمين و كاهش كيفيت محصول خواهد شد. در برخي موارد به دليل تغييرات جوي و احتمال بروز سـرماي شـديد و بـارش برف كشاورزان ناچار ميشوند، شبدر را زودتر از موعد برداشـت كـرده، كـه در اين صورت مواد افزودني قندي و نشاستهاي بيشتري جهت سـيلو كـردن مـد نظر قرار خواهد گرفت.

برداشت دستی شبدر علوفه‎ای از مزرعه

شکل 3- برداشت دستی شبدر علوفهای از مزرعه

 

شريفي جهان، غلام رضا .(1387). شبدر و استفاده از علوفه و سیلوی آن. گرگان: انتشارات نوروزی

ارسال نظر