بسترهای کشت آلی
پيت
پيت نوعي بستر كشت آلي است كه براي اكثر گياهان گلداني يا بستري مورد استفاده قرار مي‌گيرد و شامل بقاياي مواد گياهي است كه در نبود اكسيژن، به صورت ناقص تجزيه شده‌اند. طبقه‌بندي پيت‌ها بر اساس مقدار پيت و منشأ آن است. پيت‌ماس (خزه) و پيت اسفاگنوم انواع مختلف پيت هستند. پيت‌ها داراي وزن مخصوص ظاهري كم، ظرفيت نگهداري آب بالا، ظرفيت تبادل كاتيوني بالا و pHاسيدي هستند. از پيت ميتوان به صورت مخلوط با مواد مختلف مانند پرليت و ورميكوليت استفاده نمود. مخلوط پيت و پرليت يكي از كاربردي‌ترين بسترهاي كشت است كه مورد استفاده گلخانه‌داران قرار مي‌گيرد.
فيبر نارگيل (كوكوپيت)
در كارخانه‌هاي فراوري نارگيل، مقدار زيادي فيبر نارگيل توليد مي‌شود كه پس از كمپوست شدن، خشك و الك شده سپس به صورت فشرده درآمده و حمل مي‌شوند؛ در زمان استفاده، ابتدا آن‌ها را آبپاشي نموده و يا در داخل مخزن آب قرار مي‌دهند تا آب كافي جذب كرده، باز شوند و به حجم آن‌ها افزوده شود؛ pHاين ماده حدود 7 است و تهويه آن كمتر از پيت است.
ورمي‌كمپوست
استفاده از مواد زائد آلي يكي از روش‌هاي حاصلخيز نمودن خاك است. ورمي‌كمپوسـت حاصل فعاليت كرم خاكي بر روي مواد زائد آلي است. در فرايند توليد ورمي‌كمپوست، كرم‌هاي خاكي و موجودات ريز براي تبديل ضايعات آلي به ماده‌اي تيره‌رنگ و غني از مواد غذايي استفاده مي‌شود. ورمي‌كمپوست در حقيقت شامل فضولات كرم‌هاي خاكي، مواد آلي كه به صورت جزئي تجزيه شده‌اند، كپسول‌هاي تخم كرم خاكي، كرم‌هاي كوچك و موجودات ريز است؛ اين ماده داراي pH خنثي، ساختمان مناسب و اسفنجي، حاوي جمعيت بالايي از موجودات ذره‌بيني مفيد، داراي تهويه مناسب و ظرفيت نگهداري آب بالايي است. سطح ويژه ورمي‌كمپوست بسيار زياد است و بنابراين قابليت جذب و نگهداري مواد غذايي آن بالاست. نيترات، فسفر قابل تبادل، پتاسيم، كلسيم و منيزيم موجود در ورمي‌كمپوست، به آساني توسط ريشه‌هاي گياه قابل جذب هستند.
كود دامي
اضافه نمودن سالانه كود دامي پوسيده (عموما كود پوسيده گاوي) به بستر خاك گلخانه، عملي متداول است. كودهاي دامي به همراه خود، مقداري بذور علف هرز و عوامل بيماري‌زاي خاكزي را به گلخانه وارد مي‌كنند؛ به همين دليل ضدعفوني كردن دقيق و كامل بستر خاكي گلخانه بعد از افزودن كود دامي، ضروري است. زماني كه ضدعفوني كردن خاك با استفاده از بخار آب عموميت يافت، مشكل مسموميت آمونيم در خاك به وجود آمد كه اين امر، به علت تجزيه شدن كود دامي در اثر گرماي زياد در حين عمل ضدعفوني است و به عنوان عاملي محدودكننده در استفاده از كود دامي در گلخانه‌ها محسوب مي‌شود.
افزودن كود دامي به بستر خاك گلخانه داراي مزيت‌هاي زيادي است كه به برخي از آن‌ها اشاره مي‌شود:
الف) كود دامي داراي ظرفيت تبادل كاتيوني بالايي است و قابليت نگهداري عناصر غذايي خاك را افزايش مي‌دهد.
ب) كود دامي پوسيده منبع خوبي از مواد غذايي مورد نياز گياه است و در نتيجه استفاده از آن، كمبود عناصر كم مصرف بر طرف مي‌شود؛ همچنين كود پوسيده داراي مقدار كمي نيتروژن، كلسيم و فسفر است.
ج) كود دامي پوسيده سبب بهبود ساختمان خاك و دانه‌بندي بهتر ذرات خاك مي‌شود و تهويه خاك را افزايش مي‌دهد.
د) كود دامي پوسيده، قدرت نگهداري آب توسط خاك را افزايش مي‌دهد.
كود گاوي پوسيده، بهترين نوع كود دامي مورد استفاده در گلخانه است. ساير كودهاي دامي، از جمله كود ماكيان، قوي‌تر بوده و بايد با احتياط و در مقادير كم به كار برده شوند؛ مثلا كود ماكيان داراي آمونياك زيادي است و به ريشه و شاخ و برگ گياه صدمه مي‌زند.
شکل1- بسترهای کشت آلی
خاك برگ
خاكبرگ، از پوسيده شدن موادي مانند برگ درختان، چمن‌هاي قيچي شده و غيره حاصل مي‌شود. اين ماده، مواد غذايي چنداني ندارد و تنها به منظور سبك نمودن و افزايش قابليت نفوذ خاك‌هاي گلداني استفاده مي‌شود. براي تهيه خاكبرگ، در فصل پاييز برگ‌هاي خشك درختاني را، كه رگبرگ‌هاي ضخيم و خشن ندارند (برگ درختان ميوه، افرا، نارون و غيره)، در محلي بر روي سطح زمين و يا در يك گودال به صورت يك لايه جمع‌آوري كرده، سپس رطوبت لازم را با آبپاشي تأمين مي‌كنند و براي تسريع در پوسيده شدن آن‌ها، مقداري كود ازته، مانند اوره نيز، به آن اضافه مي‌كنند؛ آنگاه لايه‌هاي ديگري را بر روي لايه اول ريخته و عمل آبياري و كوددهي، مجددا بر روي هر لايه تكرار مي‌شود؛ به منظور جلوگيري از ايجاد گرماي بيش از حد در درون توده و نيز هوارساني به باكتري‌هاي تجزيه‌كننده، عمل زير و روكردن توده انجام مي‌شود. در شرايط عادي، خاكبرگ بعد از 12-8 ماه قابل استفاده است. خاكبرگ آماده شده را بايد الك كرد تا چوب‌ها و قسمت‌هاي زائد آن جدا شود.
ساير مواد آلي
كاه، الياف نيشكر (باگاس)، پوسته برنج و پوسته بادام زميني نيز، مواد آلي ديگري هستند كه مورد استفاده قرار مي‌گيرند؛ اما C/N بالايي دارند و قبل از استفاده بايد با افزودن كود ازته و كمپوست نمودن، آن‌ها را آماده استفاده نمود.