مشخصات گیاهشناسی آناناس
آناناس گیاهی بسیار زیبا و ملقب به ملکه طلایی است. منشاء این گیاه مناطق گرم آمریکاي جنوبي و مرکزي است. این گیاه که در سراسر قاره آمریکا میرویید. آناناس با نام علمی آناناس کوموسوس (Ananas comosus Merr) متعلق به خانواده برومیلاسه (Bromeliaceae) است. آناناس گیاهی علفی، چند ساله و تک لپهای است. ارقام آناناس تغییرات زیادی از نظر رشد و اندازه میوه در شرایط مختلف محیطی از خود نشان میدهند.
ساقه گیاه بالغ بین 25 تا 50 سانتیمتر است که در زمان گلدهی انتهای آن متورم و بزرگ می‌شود و به گلی به رنگهای مختلط قرمز، زرد و سبز تبدیل می‌شود. فاصله میان گرهها کوتاه و بین 1 تا 10میلیمتر است. این فاصله در محل وسط ساقه کمی بیشتر است. در کنار هر گره یک جوانه کناری وجود دارد. این جوانههای کناری قادر به تولید گیاهچه‌های زیر میوه و پاجوش هستند که از هر دو آن‌ها در ازدیاد آناناس استفاده می‌شود.
برگها به صورت مارپیچی در اطراف یک ساقه کوتاه تجمع پیدا می‌کنند. هر گیاه به طور متوسط در هر ماه بین 5 تا 6 برگ تولید می‌کند. برگ‌های پیر این گیاه ریزش نمی‌کنند، بنابراین یک گیاه بالغ ممکن است بین 70 تا 80 برگ داشته باشد. برگ‌های قسمت پایین که در ابتدای کاشت گیاه تولید می‌شوند بین 5 تا 25 سانتیمتر هستند و برگ‌های جوانتر که بعداً به وجود می‌آیند به 1.6 متر نیز میرسند. البته این صفت به رقم و شرایط رشد بستگی دارد.
معمولاً ریشه‌های اولیه کمی بعد از کاشت گیاه از بین می‌روند و جای آن را ریشه‌های نابجا می‌گیرند. ریشه‌های گیاه بسیار متراکم و نازکاند و تا عمق 15سانتیمتری خاک نفوذ می‌کنند. ولی در خاک‌های نرم، عمیق و حاصلخیز تا عمق 50 تا 85 سانتیمتر نیز نفوذ می‌کنند و تا شعاع 1.83 متر اطراف گیاه در مدت یک سال گسترش می‌یابند. قسمت اصلی منطقه جذب ریشه قسمتهای چوبی نشده، سفید و نرم ریشه است. ریشه‌هایی که فاقد حالت نرم و سفید باشند قادر به جذب آب و مواد غذایی نیستند. اولین علائم روییدن گل به صورت افزایش سریع قطر در قسمت انتهایی ساقه است. حدود 5 تا 6 روز بعد از این تغییر، دمگل طویل به وجود میآید و این رشد تا توسعه گل آذین ادامه مییابد. بسته به رقم بین 20 تا 50 گل در گل آذین وجود دارد. در بعضی از ارقام در مرحله بیرون آمدن گل آذین، 5 تا 7 براکته قرمز از قسمت زیر دمگل بیرون میآید. این براکتهها کوتاه‌تر و باریک‌تر از برگ‌های عادی هستند.
جدول 1- مشخصات گیاهشناسی آناناس
|
نام فارسی
|
آناناس
|
|
نام انگلیسی
|
Pineapple
|
|
نام علمی
|
Ananas comosus Merr
|
|
خانواده
|
برومیلاسه
|
شکل1- الف) برگ گیاه آناناس، ب) گل گیاه آناناس، ج) میوه گیاه آناناس، د)مزرعه آناناس
تکثیر
آناناس به راحتی توسط اندامهای رویشی تکثیر می‌شود. معمولاً از مواد گیاهی متفاوتی شامل تاج بالای میوه، گیاهچه‌های زیر میوه، تنه جوش یا پاجوش در تکثیر آناناس استفاده می‌شود. گیاهچه‌های زیر میوه بهترین مواد تکثیری هستند و بعد از آن‌ها پاجوش‌های جانبی و تاج قرار دارند. تکثیر آناناس به روش‌های ریز ازدیادی نیز امکانپذیر است.
شکل 2- تکثیر آناناس
کاشت
آناناس اصولاً گیاه مناطق گرم و مرطوب است. این گیاه به خوبی در نواحی ساحلی دریا رشد می‌کند، چون دامنه تغییرات دما در این مناطق محدود است. آناناس تحمل دماهای خیلی بالا در تابستان یا خیلی پایین در زمستان را ندارد و در آب وهوای گرمسیری ملایم با کمی سایه، محصول خوبی میدهد. سایه کامل یا تابش نور شدید آفتاب برای رشد آناناس مطلوب نیست. آناناس در بسیاری از مناطق به عنوان میان کشت در بین درختان نارگیل و موز کشت می‌شود.
آناناس می‌تواند مدت زیادی شرایط خشکی وکم آبی را تحمل کند. برگ‌های این گیاه سلول‌های پارانشیمی ذخیره آب دارند که میتوانند رطوبت را در طول دوره خشکی نگه دارند. برگها با لایه ضخیم مومی شکل پوشیده شدهاند. روزنهها کوچکاند و در داخل شیار و در سطح زیرین برگها متمرکزند. مناطق پر بارش بهترین مناطق برای رشد آناناس هستند. آناناس در شرایط طبیعی تحمل تنشهای آبی بلندمدت را دارد، اما در این حالت اندازه میوه کوچک و فاقد بازارپسندی لازم است. برنامه منظم آبیاری بدون تنش باعث
می‌شود گیاه در مدت مشخصی به مرحلهای از رشد رویشی برسد که با هورمونپاشی گل انگیزی در گیاه انجام شود. آناناس به شوری آب حساس است و میزان محصول آن در صورت آبیاری با آب دارای هدایت الکتریکی ( ECبیشتر از 1.28دسیزیمنس بر متر) کاهش مییابد.
دما یکی از مهمترین عوامل در کاشت آناناس است. بهترین دما برای رشد آناناس 32 درجه سانتیگراد در روز و 20درجه سانتیگراد در شب گزارش شده است. برای هر یک درجه افزایش یا کاهش دما از دمای بهینه، میزان رشد گیاه حدود 6 درصد کاهش مییابد. در نور شدید آفتاب و دمای بیشتر از 35 درجه سانتیگراد میوه دچار آفتاب سوختگی می‌شود. در فصل خنک رشد گیاه به تأخیر میافتد، برگها کوچک و دندانهدارتر می‌شوند، تعداد گیاهچه‌های زیر میوه افزایش پیدا می‌کند، میوه کوچکتر می‌شود، گوشت میوه کدر می‌شود، میزان اسیدیته میوه افزایش مییابد و قند میوه کمتر می‌شود.
وزن میوه رابطه مستقیمی با میزان نوردهی از زمان کاشت تا برداشت دارد. با افزایش میزان نور مقدار اسیدیته میوه کاهش پیدا می‌کند، ولی روی کل مواد جامد محلول اثری ندارد. روزهای ابری باعث کاهش رشد گیاه و کاهش اندازه میوه می‌شوند. در بعضی از ارقام (مانند ارقام گروه کوئین) شدت زیاد نور خورشید در زمان میوه‌دهی باعث آفتاب سوختگی میوهها می‌شود. ارقامی مانند اسموتکاینه نسبت به طول روز بی تفاوتاند و در هر زمان از سال قادر به گلدهی هستند. به طور کلی میتوان گفت آناناس تا حدی یک گیاه روزکوتاه است، ولی روزکوتاه اجباری نیست. شکستن دوره‌های تاریکی با نوردهی، گلدهی را متوقف می‌کند. دمای خنک مخصوصاً در شب اثر روز کوتاهی را بیشتر می‌کند.
شکل 3- میوه طلایی و رسیده آناناس
آناناس می‌تواند در دامنه وسیعی از خاک‌ها (به استثنای خاک‌های خیلی رسی) رشد کند، به شرطی که خاک زهکش مناسب داشته باشد. بهترین خاک هم خاک‌های شنی با بافت سبک تا لومی هستند.
فاصله کاشت یا تراکم یکی از مهمترین عوامل در تعیین اندازه و میزان محصول در هکتار است. به دلیل سطحی بودن ریشه‌های آناناس و برای استقرار بهتر بوته‌ها در خاک، معمولاً بوته‌های آناناس را نزدیک به یکدیگر کشت می‌کنند تا تکیه‌گاهی برای همدیگر باشند. این عمل مانع واژگونی گیاه و همچنین سبب حفاظت آن‌ها از تابش شدید نور خورشید می‌شود.
عمق کشت 10 تا 15سانتیمتر است تا خاک در داخل جوانه مرکزی ریخته نشود. بعد از کاشت خاک اطراف بوته‌ها باید محکم فشرده شود.
شکل 4- مزرعه آناناس
برداشت
به طور کلی گلدهی آناناس 12 تا 15ماه پس از کاشت آغاز می‌شود و 135 تا 165 روز طول میکشد تا میوه به مرحله بلوغ و رسیدگی کامل برسد. با مشاهده تغییر رنگ جزئی در قاعده میوههای در حال رشد میتوان آن‌ها را برای تولید کنسرو برداشت کرد. اما برای مصرف تازهخوری باید میوه را تا زمان رسیدن به رنگ زرد طلایی نگه داشت. میوه را همراه با تاج به مدت 10 تا 15روز میتوان نگهداری کرد. پس از برداشت میوه، ساقه اصلی را حذف می‌کنند و یک تا دو پاجوش را برای رویش مجدد نگه می‌دارند. عمر مزرعه آناناس در صورت حاصلخیزی خاک می‌تواند تا 30سال باشد، اما در مزارع تجاری عمر اقتصادی مزرعه آناناس حدود 4 سال است که در این مدت معمولاً سه محصول شامل محصول اصلی از بوته‌های اولیه و دو نسل از گیاهان وارویش برداشت می‌شود. پس از 4 سال باید مزرعه را شخم زد و مجدداً کشت انجام شود.
شکل 5- برداشت دستی آناناس